Java Post

Pamfletten boven Ambarawa, januari 1945

Oorlogsverhalen stemmen ons meestal niet gelukkig. Toch zijn er ook uitzonderingen. Hans Vervoort herinnert zich uit zijn eigen kamptijd een bijzonder voorval…

De NS 185. In september 1944 ondernam Bill Hagers al een tocht over Java met dit vliegtuig. De route staat op de romp geschilderd.

Door Hans Vervoort

In mijn boek Weg uit Indië (2012, Conserve) schreef ik een herinnering op aan een bijzondere gebeurtenis uit mijn kamptijd in Ambarawa kamp 6. Het speelde zich af eind januari 1945, dus acht maanden vóór de capitulatie van Japan. Het Japanse leger had op Java het heft nog stevig in handen. Toch kon dit gebeuren:

Er was al een tijd een geluid te horen geweest dat Hans niet kon thuis brengen, maar hij had geen zin om op te staan en te kijken wat het was. De knagende honger had hem slap gemaakt en hij lag al de hele ochtend op bed.
Maar toen kwam Sonja de barak binnen rennen. ‘Een vliegtuig!’ riep ze.
‘Onder het bed!’ commandeerde Oma van Soest van enkele beddenrijen verderop en gaf zelf kreunend het voorbeeld.
‘Nee, ze gooien geen bommen. Ze gooien papiertjes naar beneden.’
‘Wat?’
De nieuwsgierigheid won het en voorzichtig, schrikachtig als vogels, gingen ze naar buiten. Ook oma van Soest kwam weer onder haar bed vandaan. ‘Blijf in de buurt!’ riep ze hen nog na.
Buiten stond al een hele menigte stil naar boven te kijken. Daar vloog een klein vliegtuig in de lucht, op een paar honderd meter hoogte. Je zag de piloot naar beneden kijken en af en toe viel een stofwolkje uit een luikje in de buik van het vliegtuig. Dat stofwolkje bleek als het lager kwam te bestaan uit kleurige stukjes papier. Er stond een zachte wind, de papiertjes woeien het kamp voorbij en landden ver weg. Het hek om het kamp, gemaakt van gevlochten bamboe en ondoorzichtig, maakte het onmogelijk te zien wáár ze precies terecht kwamen. Niemand was groot genoeg om over het hek heen te kijken.
Het laatste wolkje dat uit het vliegtuig viel was beter geplaatst, en Hans zag dat een deel van de papiertjes terecht kwam op het appèl-terrein. Dat was een leeg veld waar elke dag de hele kamp-bevolking in lange rijen moest staan om geteld te worden. Als er geen appèl was mocht je daar niet komen. Niemand durfde er nu op te gaan, want dan wist je één ding zeker: je kreeg klappen van de Japanners die de ingang van het kamp bewaakten en zicht hadden op het appèl-terrein. Maar die Japanners keken ook gespannen naar het vliegtuig, en sommigen hadden zelfs hun geweer aan de schouder gebracht om het neer te schieten. Maar er viel geen schot, ze voelden wel dat het te ver weg was om te kunnen raken.  Lees verder →

In 1956 verscheen van Menno van Meeteren Brouwer het schetsboek “Nederlands-Indië zoals het was”. Zo´n titel verkoopt natuurlijk, zeker als de doelgroep bestaat uit personen die net uit Indië zijn vertrokken en nog graag aan hun geboortegrond terugdenken. In de inleiding schreef hij: “Ik hoop dat mijn oude vrienden en bekenden uit die dagen, aan wie ik deze uitgave opdraag, door deze momentjes nog even herinnerd mogen worden aan hun goeden Indischen tijd, aan ´zoals het was´.”

Indië zoals het was? Leo Eland: dorp aan het Tobameer, 1920.

Natuurlijk verbeeldden de schetsen van Van Meeteren Brouwer niet Indië zoals het was, maar meer zoals hij, en anderen, het zagen, of, misschien nog beter gezegd: zoals ze het wílden zien.

Maakt het wat uit als we de werkelijkheid een beetje aanpassen? Bij de schilderijen van Leo Eland stellen we ons die vraag niet eens, want ze zijn, zoals de Fransen zouden zeggen, pour le plaisir des yeux, voor het genot om te kijken. En we weten dat Eland meer op zoek was naar de schoonheid dan naar de ethiek.
Bij andere afbeeldingen is echter niet altijd even duidelijk wáár we naar kijken, en speelt vooral de selectie een rol. Het is maar net welke afbeeldingen we graag willen behouden, en waar we regelmatig naar teruggrijpen.  Lees verder →

Op 19 juli 1935 verscheen, onder de titel “Aanpassen of onveranderd blijven? Hoe de Hollander in Indië leeft”, in Het Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië een artikel over de voor- en nadelen van aanpassing van de (blanke) Nederlander aan Indische gewoonten. Een vergelijking met de Britse benadering blijkt leerzaam.

Europese vrouw met baboe en kind in Den Haag

´Het is een onmiskenbaar feit dat de Nederlander die na een Indische carrière repatrieert, zich van het moederland verre vervreemd voelt. Zijn verloven waren te kort, om zich van deze vervreemding rekenschap te geven, vaak ook weigerde hij, zich het gevoel te realiseren, luchtig denkend, dat het wel wennen zou als hij weer voorgoed in Holland was. Doch als het eenmaal zover is, als de begeerde tijd is aangebroken dat men voorgoed leven gaat in de omgeving die het vertrouwde middelpunt van zovele gesprekken was en waaraan te denken genezing gaf in uren van neerslachtigheid, komt de desillusie. De familie, de benden en kennissen van vroeger, die het kleine land niet verlaten hebben, zij zijn mensen geworden, met wie men slechts weinig gemeen heeft. Men vindt Nederland klein, benepen en ongastvrij, hoezeer er nuances in – zelfs uitzonderingen op – die depreciatie mogelijk zijn. Men verademt als men oud-Indischgasten ontmoet, kliekt weldra met hen bij elkaar, spreekt met weemoed van het goede land en gaat allengs de oude Indische levenswijze volgen: thuis in pyjama lopen, vroeg op, een borrel om 12 uur, ´s middags slapen, liefst een baboe als er kinderen zijn. Men kent ze wel, die Indische gezinnen in Den Haag.  Lees verder →

De transformatie van het bergdorp Poedjon/Pujon

Het boven Malang gelegen bergdorp Pujon heeft veel geleden tijdens de oorlog. Zó veel dat alleen een zeer geoefend oog nog de restanten ziet van wat het ooit moet zijn geweest. Jan Somers neemt ons mee naar het dorp van zijn grootouders en gaat op zoek…

Malang, op weg naar Pujon. Op de achtergrond de Arjuno.

Door Jan Somers

Bewoners van Soerabaja die de hitte wilden ontvluchten gingen ‘naar boven’. Favoriet waren  de bergdorpen boven Malang: Batoe, Poenten en Poedjon. Naar Malang was er een goede treinverbinding, en verder met bus of goedkope taxi.

Batoe was een druk vakantiedorp, met Poenten en de uitspanning Selekta als uitloop. Batoe had veel tuinbouw, en een beginnende teelt van appels. Ik kan me het landgoed van een rijke autohandelaar herinneren. Een groot complex met kampeerfaciliteiten voor de padvinderij. Van zo’n kampeervakantie kan ik me herinneren dat we bij slecht weer uitweken naar een groot logeergebouw. Op dat terrein had hij ook een katholieke kerk voor de inwoners, waarvoor hij een priester betaalde. Hij scheen ook veel geld te doneren aan de katholieke kerk; in Soerabaja was ik misdienaar toen hij een hoge pauselijke onderscheiding kreeg.
Ook Herman Bussemaker, de bekende historicus, had hier zijn wortels. Hij was weliswaar geboren in Soerabaja, maar verbleef tijdens de Japanse bezetting op de sinaasappelonderneming van zijn ouders boven Batoe.  Lees verder →

Er is onvrede over het onafhankelijke onderzoek naar standrechtelijke executies in de jaren veertig door het Nederlandse leger in Zuid-Sulawesi. Dat zegt advocaat Liesbeth Zegveld, die spreekt namens nabestaanden die een claim hebben ingediend tegen de Nederlandse staat. Het onderzoek is onder meer vertraagd.

Nederlandse militairen in Indië

x

Deskundige Robert Cribb was in januari 2016 door de rechtbank in Den Haag aangesteld om het onderzoek te leiden. Cribb moest onder meer kijken of er op erevelden op Sulawesi behalve slachtoffers van standrechtelijke executies ook gesneuvelden kunnen liggen van de ‘gewone’ strijd in het voormalig Nederlands-Indië. Dat is belangrijk voor de beoordeling van de claims. Door de executies in ’46-’47 in Zuid-Sulawesi kwamen zeker 3500 mannen om.

Het rapport had in december klaar moeten zijn, maar na zijn aanstelling liet Cribb niet veel meer van zich horen. Toen het rapport er in december nog steeds niet was en Cribb ook niet liet weten hoe het ermee stond, is volgens Zegveld zelfs gekeken naar een alternatief voor hem.  Lees verder →

In september 1949, enkele maanden voor de soevereiniteitsoverdracht, verscheen onderstaand verhaal in de Nieuwe Courant. Een kinderverhaal, of méér dan dat? Met een beetje goede wil lezen we hier van een volk dat op zijn eigen benen probeert te staan, en belooft geen sawah´s meer te vertrappen. De schrijver is onbekend; één keer is sprake van een ik-figuur die – zich enigszins schuldigvoelend – aan de drijfjacht had deelgenomen…

“Mensen, laat alsjeblieft mijn kudde ongestoord de rivier oversteken!”

x

´Meer dan dertig jaren geleden zwierven er in de rimboe bij Fort van der Capellen verwilderde karbouwen rond, die veel schade toebrachten aan de sawahs en de tuinen der bewoners van die streken. Zelfs vielen ze soms op eenzame boswegen mensen aan, die naar de pasar trokken. Die kudde verwilderde buffels was gegroeid uit enige karbouwen, die op de een of andere wijze verwilderd waren en aan een negrihoofd toebehoorden. Lees verder →

Door Vilan van de Loo

Op 23 mei 1923 raakte Klaas Brugman buiten zichzelf van jaloezie. Met een klewang sloeg hij in op zijn huishoudster Malina. De buurvrouw hoorde haar roepen: “Adoe Klaas, adoe Klaas, mag niet!”

Malina was dood. Vermoord. Door wie, daarover bestond geen enkele twijfel. Klaas Brugman, van beroep portier bij de Havenwerken te Tandjong Priok, had de klewang in huis gehad en die noodlottige dag in zijn hand. Maar het waarom van de moord leek een andere kwestie. Was Klaas misschien ook een slachtoffer en zo ja, van wie of wat?

Havenwerken Tandjoeng Priok

De Indische kranten smulden van het verhaal: liefde, jaloezie, hartstocht en dan die fatale afloop. Het was een geweldig rechtbankdrama, met een verrassend einde.  Lees verder →