Spelers van het elftal van Nederlands-Indie, WK 1938

Een maand geleden verloor het nationale voetbalteam van Indonesië met 10-0 van Bahrein in de voorronden van de wedstrijden om de wereldbeker. De uitslag was curieus. Indonesia had misschien zelf niets meer te verliezen, het was – toevallig of niet – de enige uitslag die Bahrein nog hoop gaf om door te mogen spelen. Die hoop was overigens tevergeefs; het land vloog toch uit het toernooi. De wereldvoetbalbond FIFA heeft aangekondigd een onderzoek te zullen starten naar de rechtmatigheid van de uitslag. Al eerder constateerde de bond dat in Indonesië de invloed van de politiek te groot is op het voetbal, en gaf hiervoor de nationale voetbalbond, de PSSI, een waarschuwing.
De Java Post blikt terug op betere tijden.

Ook in Nederlands-Indië werd veel gevoetbald, zij het dat het organisatorisch behelpen was. De uitgestrektheid van het land maakte een nationale competitie onmogelijk. Slechts op regionaal niveau werden kleine competitietjes gespeeld. Zo werd in 1938 het team van HBS (Houdt Braaf Stand) in Soerabaja voor de elfde keer in zijn bestaan kampioen van de regio Soerabaja, na met slechts vijf andere teams om deze titel te hebben gewedijverd.
Van een nationaal team was voor het eerst sprake in 1921, toen een selectie van de Nederlandsch-Indische Voetbal Bond (vanaf 1935 Nederlandsch-Indische Voetbal Unie) in Batavia aantrad tegen een selectie van Singapore. Deze wedstrijd werd met 1-0 gewonnen. Latere ontmoetingen – eveneens in Batavia – vonden plaats in 1928 (winst op Australië: 2-1) en 1930 (gelijkspel tegen Shanghai: 4-4). In 1934 speelde het nationale team voor het eerst buiten de eigen landsgrenzen. In Manila werd tijdens de  Far Eastern Games gespeeld tegen Japan (7-1), China (0-2) en Filipijnen (2-3). 

De organisasi

De nauwe relatie tussen voetbal en politiek moet al in deze jaren zijn basis hebben gevonden. In 1930 werd de nationalistische Persatuan Sepak Bola Seluruh Indonesia (PSSI) opgericht, als tegenhanger van de NIVB. Helaas ontbreekt ons hier voldoende betrouwbare informatie om in te kunnen gaan op de strijd tussen beide partijen. Zeker is dat op internationaal niveau de NIVB/NIVU tot 1949 als enige partij werd gezien waarmee werd onderhandeld. Het was ook de NIVU die de organisatie heeft geregeld van deelname aan de Wereldkampioenschapen in 1938.

In 1937 werd door de FIFA bepaald dat Nederlands-Indië voor het WK in Frankrijk in 1938 voorronden zou moeten spelen met Japan en de USA. Om verschillende redenen trok eerst Japan en later ook de Verenigde Staten zich terug, en zo gebeurde het dat Nederlands-Indië automatisch werd toegelaten tot de eerste speelronde, waarbij gebruik werd gemaakt van een enkelvoudig afvalsysteem. Nederlands-Indië zou het opnemen tegen Hongarije, en Nederland tegen Tsjecho-slowakije. De voorbereidingen konden beginnen.

Lenige, vlugge knapen

Spelers van SVBB Batavia

‘De verwachtingen waren hoog gespannen’, schreef de Java Bode, toen op 12 februari 1938 te Soerabaja de beste voetballers van geheel Java op het terrein van Tiong Hwa aan de Cannalaan elkaar bestreden. Een team van Oost-Java speelde tegen een combinatie van spelers van West- en Midden-Java. Een Technische Commissie zou op basis van deze wedstrijd een selectie maken.
De Java Bode vervolgde, ‘…doch het publiek werd teleurgesteld’. Geen van beide teams voldeed. De spelers vormden geen team, en ze hadden onvoldoende conditie. Eigenlijk voldeed geen enkele speler, aldus het blad. De Technische Commissie zou het nog moeilijk krijgen om een goede keuze te maken.

De problemen rezen niet alleen bij de selectie van de spelers. Ook de organisatie van de reis had heel wat voeten in den aarde. In Nederland was het de bekende voetbalbestuurder Karel Lotsy die trachtte een agenda op te stellen voor het verblijf van het Nederlands-Indische team, waarbij ook een wedstrijd tegen het Nederlandse elftal werd ingeroosterd. De verwachtingen waren realistisch. Waarschijnlijk zouden beide teams in de eerste ronde verliezen, en hadden dan voldoende tijd om elkaar nog een keer te treffen. De vraag was wel aan de orde of het publiek er tegen die tijd nog wel behoefte aan had, zo kort na het WK. Een verwachte stevige nederlaag van het Nederlands-Indische team tegen de Hongaren zou de handelswaarde daarvan evenmin bevorderen.

Om de spanning erin te houden werd in Nederland geen ruchtbaarheid gegeven aan de verslagen in de Indische bladen over het matige spel van het team. Lotsy sprak verwachtingsvol van ‘lenige, vlugge knapen’ die nog wel eens voor een verrassing zouden kunnen zorgen. Een wedstrijd op 26 juni, de in Amsterdam gehouden Olympische dag, leek de enige mogelijkheid, omdat het Olympisch stadion dan toch al gevuld zou zijn. Groot was de verbazing van de KNVB toen de NIVU na ontvangst van de uitnodiging voor deze wedstrijd een telegram terugstuurde met de mededeling dat men ‘liever nog even afwachtte’. Over de reden van dit vage antwoord moest worden gegist. Angst te verliezen? Men wist het niet.
De inhoud van de volgende telegrams is ons niet bekend, maar uiteindelijk is de uitnodiging toch geaccepteerd.

De rijsttafel

De discussies over wel of niet spelen moeten hebben plaatsgevonden aan boord van de ‘Baloeran’. Op 27 april 1938 vertrok het schip uit Tandjoeng Priok met de voltallige selectie, de trainer Johannes Ch. J. Mastenbroek, R.E. Weiss, ‘leider van het elftal’, mevrouw Meyer, ‘secretaresse-honoraire’, en de reisleider – namens de NIVU – de heer F. van Bommel. Vanaf Genua ging de reis verder met de trein. Lotsy heette het gezelschap in Roosendaal welkom. Even later arriveerde men op Hollands Spoor.

Verwelkoming selectie op Hollands Spoor, Den Haag

‘In een echt Hollandsch miezerig regentje zijn de Indische voetballers de 18e mei om kwart over tienen ´s morgens in Den Haag aangekomen. Een paar honderd enthousiasten zorgden op het perron en buiten onder de kap van het station voor een zeer hartelijk welkom door het gezelschap met een luid hoera te begroeten’, aldus het Algemeen Dagblad. Van Bommel liet het journaille weten dat de reis goed was verlopen. ‘In de eerste plaats’  waren daar natuurlijk ‘de gezamenlijke maaltijden met de Indische rijsttafel, aangevuld met Europeesche voeding’. En de jongens hadden aan boord van het schip iedere dag kunnen trainen.
De selectie, met een gemiddelde leeftijd van 22 jaar, telde zeventien spelers, waaronder een Javaan, drie Chinezen, drie Ambonezen, twee Sumatranen en acht Indo-Europeanen. ‘Zelden heb ik’ , aldus Van Bommel, ‘ een dusdanig gezelschap bijeengezien, dat zo homogeen was, waarbij allen zich zo uitmuntend met elkaar konden verstaan’.
Van Bommel kon en wilde verder niets zeggen over de wedstrijd tegen Hongarije. De wedstrijd tegen Nederland was van ‘zeer groot nationaal belang’.

Hotel Duinoord

De volgende maand verbleef het gezelschap in Hotel Duinoord te Wassenaar. Kort na aankomst werd met vertegenwoordigers van de KNVB het programma doorgenomen. ‘Een aardig moment was het, toen de juffrouw van de huishouding tussen de voetballers plaats nam en informeerde aan welke sambals men de voorkeur geeft, waarbij bekende rijsttafellekkernijen werden opgesomd’.
De eerste dagen werden enkele oefenwedstrijden afgewerkt: tegen H.B.S. Den Haag (2-2) en Haarlem (5-3), en werd in Amsterdam de interland Nederland-Schotland bezocht. Rond 1 juni vertrok het gezelschap naar Frankrijk om zich voor te bereiden op de grote wedstrijd tegen Hongarije.

Een eervolle nederlaag

Zondag 6 juni 1938 was het dan zo ver. In het Velodrome Municipale te Reims, onder het toeziend oog van 20 duizend toeschouwers (zeggen de kranten) of 9 duizend (zeggen officiele FIFA-statistieken), betrad Nederlands-Indie voor het eerst het veld in het kader van een offiele WK-wedstrijd. Het team bestond uit Mo Heng Tan uit Malang; Achmad Nawir, Hong Djien Tan, Suvarte Soedarmadji en Jack Samuels uit Soerabaja; Frans Hukom uit Bandoeng; en Anwar Sutan, Frans Meeng, Hans Taihitu, Henk Zomers en Tjaak Pattiwael uit Batavia. Het team speelde met oranje shirt, witte broek en lichtblauwe kousen. Zowel bij de aanvang van deze wedstrijd als die van het Nederlandse team, werd het Wilhelmus gespeeld.

Over het verloop van de wedstrijd kunnen we hier vrij kort zijn. De Sumatra Post weidde er later onder de titel ‘Een eervolle 6-0 nederlaag van Indië’  een hele pagina aan, waarbij het radioverslag van Han Hollander zo ongeveer woordelijk werd gevolgd. Samengevat kwam het hierop neer, dat Nederlands-Indië te zwak was, dat men onvoldoende samenspeelde, geen tactisch inzicht had, en een gebrek aan fysieke kracht. ‘Onze jongens vond Hollander wel goed spelen, doch het positiekiezen misten zij nog! Juist die zogenaamde stille ogenblikken, als de bal ergens is, moet men benutten om een goede positie in te nemen. Individueel zijn de jongens zeker allen goede spelers (vooral Frans Meeng blonk uit), doch in het positiespel waren de Hongaren hen de baas.’
Veel beter dan Nederlands-Indië deed het Nederlandse team het nu ook weer niet. Het verloor met 0-3 van de Tsjechen. Italië werd wereldkampioen door in de finale van Hongarije te winnen.

Een te zachte bal

Een week na de wedstrijd, toen de spelers weer terug waren in Hotel Duinoord, werd door de pers opgetekend dat de jongens onaangenaam waren getroffen door de brute kracht en het geniepige spel van de Hongaren. ‘ En’ , voegden de spelers hieraan toe, ‘ de bal was te week geweest. In Indië spelen we met een harde bal, deze bal was met de vuist in te drukken.’
Lotsy, die op dat moment ook aan tafel zat, vroeg daarop: ‘ Maar waarom hebben jullie dan niet geprotesteerd?’
Dat hadden ze wel gedaan, maar de Franse scheidsrechter had zich daar niets van aangetrokken en de bal in het veld gelaten die de Hongaren hadden uitgekozen.
‘ Nu’ , zei Lotsy, ‘ Als jullie tegen Nederland spelen mogen jullie de bal uitkiezen’.

‘Nederlands-Indie’ op bezoek in Deventer

Een dezer dagen werd verder een bezoek gebracht aan de oudste voetbalclub in Nederland, de koninklijke Utile Dulci (UD) in Deventer. Van deze gebeurtenis is ook de beste foto bewaardgebleven. We zien hier onder het wapen van UD (en een prauw!) de volledige selectie met enkele officials. Het colbert was voor ieder gelijk, de keuze van shirt en stropdas was vrijgelaten.

Verschalkt door een boogballetje

Op 26 juni stond de volgende wedstrijd op het programma, tegen het Nederlands elftal in het Olympisch stadion in Amsterdam. In een vol stadium (50 duizend toeschouwers) kwamen beide teams het veld op, Nederland in het wit en Nederlands-Indië in het oranje. Een foto toont ons hier beide aanvoerders. Voor de Nederlanders was dit Puck van Heel, en voor Nederlands-Indië waarschijnlijk Achmad Nawir. Twijfel over de identiteit van deze laatste is het gevolg van het feit dat in sommige FIFA-gegevens Frans Meeng staat vermeld als aanvoerder van het team.

Nawir(?) en Van Heel betreden het veld

Beide aanvoerders dragen hier een bal. Als Lotsy zijn woord heeft gehouden, dan weten we welke van deze twee uiteindelijk de wedstrijdbal is geworden.
Ondanks de balkeuze verloor Nederlands-Indië ook hier, en wel met 9-2. Dezelfde tekortkomingen die in Frankrijk werden geconstateerd, kwamen ook nu weer aan het licht. Han Hollander schonk meermalen aandacht aan het feit dat de Indische jongens toch wel erg klein waren (gemiddeld nog geen 1.60 meter), iets wat vooral de doelman parten speelde. Mo Heng werd meerdere keren verschalkt door een boogballetje. De doelpunten van Indische zijde werden gemaakt door Taihitu en Pattiwael. De Nederlanders vroegen zich af of de Hongaren zich misschien hadden gespaard in hun wedstrijd in Reims, zó gemakkelijk was het met grote cijfers van dit team te winnen.

Ondanks de uitslag was het voor Nederlands-Indië een geweldige wedstrijd geweest.
‘Bijzonder hartelijk was de houding van het Nederlandse publiek. De daverende toejuichingen bij de begroeting, de hartelijke aanmoedigingen, ze zullen den Indischen gasten in prettige herinnering blijven. En stellig geldt dit voor het uitstapje naar Europa in zijn geheel. Moge een revanche in Nederlandsch-Indië in de naaste toekomst mogelijk zijn!’
Twee dagen later verloor het Indische team nog een oefenwedstrijd van een Haagse selectie. Het zal de spelers op dat moment niet veel meer hebben uitgemaakt. Op 1 juli nam de thuisreis een aanvang. Een week of drie, vier later moet het gezelschap in Tandjoeng Priok zijn gearriveerd, waarmee een einde kwam aan een reis van drie maanden.

De teller op nul

De tragiek wil, dat slechts een van de spelers van deze Indische selectie ooit nog een interland heeft gespeeld. Alleen doelman Mo Heng Tan kwam in het begin van de jaren ’50 nog een keer uit voor het Indonesische elftal; voor alle anderen is het bij deze WK-reis gebleven. We weten niet wat er van hen is geworden, met uitzondering van de sterspeler van het Indische team in Reims, Frans Meeng. Hij kwam in september 1944 waarschijnlijk om het leven aan boord van de Yunyo Maru.
Na de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 hield de NIVU op te bestaan, en nam de PSSI het over. In de officiele FIFA-statistieken staan de interlands van deze WK-reis in 1938 geregistreerd, door de PSSI worden ze echter niet erkend. De nieuwe bond zette de teller weer gewoon op nul.
Van een revanche-wedstrijd tegen Nederland is nooit meer iets gekomen. De huidige FIFA-ranking (Nederland staat 2e, Indonesie 147e) geeft daar ook geen aanleiding toe. Om historische redenen is dit natuurlijk jammer. Het zou mooi zijn onze jongens een keer te zien spelen in het Bung Karno Stadion in Jakarta.

x

Bronnen:
Krantenartikelen Koninklijke Bibliotheek.
Meer detail-informatie over het voetbal in Nederlands-Indië is te vinden op:
http://www.rsssf.com/tablesi/indiechamp.html

x