Bronnen

                                                                                                  Geactualiseerd: 9 april 2023

Wat ik hier in de Java Post neerpen is voor een groot deel gebaseerd op mijn eigen papieren verzameling. Steeds meer maak ik echter gebruik van het internet. We leven in een tijd waarin zó snel en zó veel kennis wordt ontsloten dat een papieren verzameling binnenkort misschien geen nut meer heeft. Onderzoek waarvoor je vroeger naar het archief moest, doe je nu thuis door enkele websites te raadplegen.

Om ook anderen het speurwerk te vergemakkelijken, doe ik hier opgave van een aantal websites die veel inhoudelijke informatie bevatten. Meerdere daarvan kregen de afgelopen jaren subsidie in het kader van het overheidsprogramma Erfgoed van de Oorlog. Dankzij dit programma werden verschillende collecties ontsloten en verschenen meerdere nieuwe studies en websites over thematische onderwerpen.

Koninklijke Bibliotheek/Delpher
De Koninklijke Bibliotheek is bezig met een mega-project: het scannen van miljoenen krantenpagina´s. Inmiddels staan al meer dan 10 miljoen pagina´s online, en de database wordt de komende jaren nog uitgebreid. Ook van Nederlands-Indië zijn al vele kranten gescand. We missen nog een aantal belangrijke titels, maar misschien dat die nog komen. Vergelijkbare online krantenarchieven in het buitenland zijn die van Australië, en Nieuw-Zeeland en de UK.

Kaartencollectie KIT/Leiden
Kaarten vertellen ons vaak meer dan welke studie dan ook. Duizenden kaarten en plattegronden van Nederlands-Indië zijn hier op een heldere manier gepresenteerd.
De collectie werd met ingang van 1 januari 2014 overgebracht van het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam naar de Universiteit van Leiden. Een soortgelijke, maar kleinere verzameling, vindt men in de Australian National University.
Mooi vergelijkingsmateriaal vormt Google Earth. Voor stadsplattegronden van het huidige Indonesië kan ook nog gebruik worden gemaakt van Streetdirectory en Openstreetmap. Voor oudere kaarten ook van Oldmapsonline.
Tenslotte in dit kader nog één van de mooiste toevoegingen: sinds medio augustus 2014 rijden de auto´s van Google Street View door Indonesië. De eerste plaatsen die werden aangedaan waren Jakarta, Bogor, Surabaya en Den Pasar. Inmiddels werd bijna heel Indonesië doorkruist.

Nationaal Archief
Aan de site van het Nationaal  Archief werd enkele jaren geleden de inventaris ‘Afscheid van Indië’ toegevoegd. Het betreft een selectie archiefstukken van het Nationaal Archief en een aantal buitenlandse archieven over de Japanse bezetting, de bersiapperiode en de dekolonisatie van Nederlands-Indië. Raadpleging is nog steeds lastig. In combinatie met de gegevens van de oude site Afscheid van Indië lukt het mogelijk.

Moesson
De online versie van het Indische tijdschrift Moesson en haar voorganger Tong Tong. Een schitterende bron voor onderzoek waarbij van belang is te weten hoe bepaalde Indische zaken in het verleden in de Nederlandse samenleving hun weerklank vonden. Let wel, het betreft hier journalistieke bijdragen, dus eigenlijk een indirecte bron.

Nederlands Militair Erfgoed
Sinds 2019 online te raadplegen het Nederlands Militair Erfgoed; een verzameling van militaire periodieken, waaronder het Indisch Militair Tijdschrift.

Archieven.nl
Sommige archieven, zoals het NIMH en het NIOD, hebben een deel van hun verzameling gedigitaliseerd en samengebracht op de website archieven.nl. De meeste zoek-uitkomsten tonen ons slechts een overzicht van wat het archief in bezit heeft, maar soms vinden we er ook kopieën van de originelen. De komende jaren wordt deze verzameling echter uitgebreid!

www.bersiapkampen.nl; www.japanseburgerkampen.nl ; www.japansekrijgsgevangenkampen.nl
Dit keer een drieluik. De naam geeft aan waar het over gaat. Drie sites van de zelfde beheerder, Henk Beekhuis. Als er een prijs zou bestaan voor een Nederlander die niets van Indië wist en op latere leeftijd nog een groot deskundige werd, dan zou deze voor Beekhuis zijn. Zijn bijdrage aan onze kennis van de kampgeschiedenis is van onschatbare waarde.

Krijgsgevangenenregistratiekaarten
Op dit lastig te vinden adres staat een index van Japanse krijgsgevangenen. Bijzonder nuttig voor het achterhalen van het lot van KNIL-militairen. Het Nationaal Archief heeft nog lang niet alle kaarten vertaald, dus we moeten hierbij een beetje geluk hebben.
Een vergelijkbare index van het Nationaal Archief is die van ambtenaren in Nederlands-Indië.

Sinds augustus 2015 zijn ook alle Britse documenten met betrekking tot krijgsgevangenen online raadpleegbaar. Deze database, hier raadpleegbaar, heeft niet alleen betrekking op Britse krijgsgevangenen, maar betreft ook andere nationaliteiten, zoals de Nederlandse. Voor inzage in de documenten wordt wel een financiële bijdrage gevraagd.

Officiële bescheiden N-I betrekkingen
Een goede bron voor de geschiedenis van het na-oorlogse Indië. Het betreft hier de on line uitgave van de Officiële Bescheiden betreffende de Nederlands-Indonesische betrekkingen in de periode 1945-1950.

Loe de Jong
Het Niod is het tot dusverre niet gelukt om “Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog” van dr. L. de Jong in een toegankelijke format on line te brengen. Gelukkig wordt hier nu aan gewerkt, in een samenwerkingsverband met de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit. Gelet op het uiterlijk betreft het nog steeds een beta-versie, maar het werkt wél.

KITLV afbeeldingen
De beste foto-site van Nederlands-Indië is die van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden. De website is minder gebruiksvriendelijk dan de vorige versie, en veel afbeeldingen moeten nog worden ingescand, maar desalniettemin is de voorraad verbluffend.
Andere sites die foto´s presenteren zijn
Tropenmuseum
Nationaal Archief
Geheugen van Nederland
Beeldbank WOII
Deze collecties zijn zeer verschillend. Het Tropeninstituut biedt meer afbeeldingen uit de tijd van tempo doeloe, Beeldbank WO2 (van het NIOD) meer van de oorlog, en het Nationaal Archief vooral uit de tijd van de Politionele Acties.
Tenslotte moeten hier nog worden genoemd de site van het Rijksmuseum. Tempo doeloe op zijn mooist….

Oorlogsgravenstichting
Het slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting, onmisbaar bij het achterhalen van gegevens van de gevallenen in Nederlands-Indië. In 2015 werd het uiterlijk van de site aangepast, en werden de zoekmogelijkheden vergroot. Het gebruiksgemak laat helaas nog steeds te wensen over.

Genealogische gegevens
Voor vragen van genealogische aard (“Ik ben op zoek naar de naam van mijn overgrootvader”, “ik wil weten of er nog een geboortebewijs is van mijn zusje”, etc.) kan gebruik worden gemaakt van de expertise op deze sites:
Stamboomforum
Indische Genealogische Vereniging
Centrum voor Familiegeschiedenis
Deze laatste site gaat ook in op zoektochten naar Chinese voorouders.

Japanse propagandafilms

Encyclopedie
Toen Indië nog Nederlands-Indië was, en iedereen alles daarvan wilde weten en begrijpen, hadden we ‘De Grote Encyclopedie van Nederlandsch-Indie’ in de kast staan,  of toch op zijn  minst de ‘Geïllustreerde Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië’ van G.F.E. Gonggryp.  Nu echter moeten we bescheidener zijn, en het doen met een korte internet-variant van deze werken. Gelukkig echter dat deze bestaat.  Bert van der Velden zette het voor ons op een rijtje.

Youtube
Misschien verrassend, maar tóch: YouTube biedt echte content. Als we de zoekterm ‘nederlands-indië’ intoetsen, krijgen we bijna 1200 filmpjes voorgeschoteld. Bij ‘batavia’ zelfs 20.000. Hier moet ik echter waarschuwen: ooit bestelde ik op het internet een oude stratengids van Batavia uit 1928. Bij ontvangst bleek dat er in de Verenigde Staten een stad bestaat die óók zo heet!

Aceh books
De tsunami die Aceh trof op 26 december 2004 veroorzaakte niet alleen duizenden slachtoffers, maar vernielde ook belangrijke bibliotheken in Banda Aceh. Het KITLV in Leiden initieerde een project met als doel een groot deel van de literatuur over Aceh uit de eigen collectie te digitaliseren. Het Ministerie van O. C. & W. financierde het project.
Op dit moment zijn er ruim 1200 titels gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt via deze website.

Antiqbook
Als het internet onvoldoende oplevert, dan moeten we ons beroepen op papieren bronnen. Bij mijn onderzoek vond ik het soms erg handig te weten welke boeken ooit eerder over een bepaald onderwerp zijn geschreven. De site Antiqbook.com is de meest complete aanbieder in deze categorie. Prijsvergelijkingen maken het mogelijk de goedkoopste verkoper te vinden van antiquarische werken. Het menu maakt het eenvoudig online te bestellen.

Als dit alles nog geen uitkomst biedt, dan bestaat natuurlijk altijd nog de mogelijkheid om gewoon zélf naar de archieven te gaan…