Java Post

Het lijkt of Nederland alle cultuurschatten uit Indonesië heeft geroofd maar in werkelijkheid zijn de meeste collecties al meer dan 70 jaar geleden overgedragen.

Schedelkap van de Java mens (Dubois, 1892)

Door Louis Zweers

De Indonesische regering eist kunstcollecties en natuurwetenschappelijke verzamelingen terug van Nederland, waaronder de omvangrijke Dubois-collectie met de wereldberoemde schedel van de Javamens. Museum Naturalis gaat daarin niet mee. Historici Caroline Drieënhuizen en Fenneke Sysling e.a. benadrukken in hun opiniestuk van 27 oktober in het Nederlands Dagblad dat Naturalis met die opstelling het koloniale verleden van de Dubois-collectie negeert. Maar zij gaan weer volledig voorbij aan de Ronde Tafel Conferentie in het najaar van 1949 in Den Haag. Daar hebben Nederland en Indonesië vastgelegd dat alle musea met bijbehorende collecties (inclusief bibliotheken en archieven) die zich bevonden op Java en Sumatra zouden worden overgedragen aan de Indonesische autoriteiten (artikel 17, culturele paragraaf). In 1950 werden de art-deco gebouwen van het Geologisch Museum in Bandung, volgestouwd met natuurhistorische collecties, prehistorische mensachtige schedels, fossielen en mineralen, onvoorwaardelijk overgedragen aan de nieuwe machthebbers. Veel van deze objecten zijn door Nederlandse en Duitse wetenschappers vanaf eind negentiende eeuw tot de Japanse inval begin 1942 opgegraven op Java, onderzocht, beschreven, gerubriceerd, geconserveerd en tenslotte ondergebracht in het museum. Feitelijk heeft Nederland al meer dan zeventig jaar geleden het grootste deel van het Indonesisch erfgoed overgedragen. Het gaat om vele museale-, wetenschappelijke-, culturele-, (natuur)historische objecten, boeken en manuscripten uit de voormalige kolonie. Een weinig belicht onderwerp, zelfs de commissie Gonçalves, die advies moest geven over koloniale collecties in Nederland, zwijgt om onduidelijke redenen hierover in haar rapport van najaar 2020. Lees verder →

Gert Oostindie [afbeelding: Monique Shaw]

Door Sabine Waasdorp

Het is cruciaal dat de Universiteit Leiden reflecteert op haar eigen koloniale verleden. Dat stelde Cleveringahoogleraar Gert Oostindie in zijn oratie op 24 november. ‘Als universitaire gemeenschap moeten wij onszelf een spiegel durven voorhouden en, waar nodig en mogelijk, ook concrete stappen zetten’.

Het was druk in de zaal en geen zitplek was meer vrij op het moment dat rector magnificus Hester Bijl de jaarlijkse Cleveringa-oratie opende. Zij stond stil bij de dilemma’s die gepaard gaan met het bespreken van emotionele onderwerpen als slavernij en het dekolonisatieproces. In deze tijd van polarisatie is het volgens Bijl belangrijk om balans te vinden tussen de mooie en minder mooie kanten van het verleden. ‘In dat licht zijn we ons als universiteit ook zeer bewust van onze eigen collecties en nemen we onze verantwoordelijkheid.’ Lees verder →

Een bezoek aan een kampslachtoffer geeft aanleiding tot overpeinzingen over de tijd.

Het terras, verlaten.

Door Bert Immerzeel

Een paar maanden geleden bracht ik een bezoek aan een ex-collega van me. Ze had me jaren geleden, toen ik in het ziekenhuis lag in verband met hartproblemen, een kaart gestuurd met een uitgebreide handgeschreven groet. Ik wilde haar graag daarvoor, ook handgeschreven, bedanken, maar kón dat niet. Een mailtje sturen ging niet – ze deed niet aan mail – en door mijn fysieke problemen is mijn handschrift belabberd geworden.  Later, dacht ik, wordt dat beter en stuur ik haar alsnog een kaartje. Maar ja, zoals zo vaak, later wordt nóg later, en nog heel veel later.

De entree

Maar dit keer zou het er dus van komen. Ik was zó dicht in de buurt dat ik geen excuus meer had. Ik belde haar op, en – gelukkig – ze reageerde positief. Met een bosje bloemen ging ik op weg naar haar woonplaats. Het was een allerhartelijkst weerzien. Enigszins verbaasd was ik te zien dat ze in de hal, bij de voordeur, een houten wajangpop had staan.  Het zal toch niet dat ook zíj uit Indië komt? Lees verder →

De Nederlandse schilder Hal Wichers verloor tijdens de beginperiode van de Indonesische revolutie, de zogenoemde bersiap, zijn jonge dochter, een belangrijk deel van zijn kunstcollectie maar ook zijn afgelegen woonhuis met atelier aan de noordrand van Bandung. Wichers repatrieerde naar Nederland en sprak nooit meer over dit belaste verleden. Een zoektocht naar het werk en huis van Hal Wichers.

Gescheurde zwart-wit foto van het huis en atelier van Hal Wichers, najaar 1945. © Tjieke Deuss-Wichers.

Door Louis Zweers

De schilder Hal Wichers (1893-1968), opgeleid aan de Rijksacademie te Amsterdam, keerde na zijn studie weer terug naar Indië waar hij was geboren. Daar werd hij vooral bekend door zijn romantische Indische werken. Zijn olieverven in impressionistisch stijl tonen tropische landschappen met vulkanen en rijstvelden, bloeiende flamboyants met felrode bloesem en Balinese tempelscenes. Halverwege de jaren dertig liet hij een vrijstaand huis met een groot  atelier in de nieuwe villawijk Ciumbeleuit (het oude Berg en Dal) in de heuvels aan de verstilde rand van Noord-Bandung bouwen. De ruime tuin van bijna een hectare (een oppervlakte van twee voetbalvelden) stond vol met bougainvilles, kembang sepatu (hibiscus) en fruitbomen. Er werd een moestuin en een vijver met rotspartijen aangelegd. Een saillant detail was de nieuwe ondergrondse schuilkelder, een voorbode van de komende oorlog. Zijn huis met overdekt terras bood een panoramisch uitzicht op de hoogvlakte van Bandung met zijn imposante vulkanen. Vanuit zijn atelier had hij zicht op de kenmerkende Tangkuban Prahu vulkaan, in de vorm van een omgekeerde kano. Lees verder →

Op 23 augustus 1955 verscheen in het Algemeen Handelsblad het volgende artikel, onder de titel ‘Wij vergeten liever, maar er liggen er zo veel daar.’

Glenn Martin

‘Toen tien jaar geleden, op 24 Augustus 1945, die drie Glenn Martin-bommenwerpers over Semarang vlogen en boven de daar liggende kampen pamfletten uitgooiden waarop wij lazen dat Japan al tien dagen geleden had gecapituleerd, werd voor ons een tijdperk afgesloten. Het was een stuk van het leven dat gedoemd was in vergetelheid te raken, omdat er aan terugdenken betekende, teruggetrokken worden in de sfeer van geestelijke en lichamelijke ontbinding die toen ons handelen beheerste. Onze primitieve pogingen om het leven te houden en de honger te stillen, het vuil en de stank, de ziekten en de doden, we willen het alles liever vergeten. Ook de blijdschap bij de terugkeer in het vaderland is door de tijd gesleten. Een enkele keer, als wij in gezelschap van anderen, die destijds ons lot deelden, over die dagen praten, leeft die felle ontroering nog eens op. Wie zal ooit kunnen duidelijk maken wat er omging in de thuisvaarders die, zoals wij, aan de railing stonden van de voor het eerst na de oorlog weer naar Rotterdam opstomende Nieuw Amsterdam? Het is geen kleinigheid een paar duizend mannen, vrouwen en kinderen in tranen te zien. En dit alles is zo hopeloos vervaagd.

Toch is er één herinnering, die vaak weer bij mij terugkomt. Zo gaat het met de meesten: de veelheid van herinneringen is verbleekt, een enkel facet is zichtbaar gebleven en duikt weer op, als wij met opzet of bij toeval terugdenken aan ‘die tijd’. Het is het laatste voorval vóór de komst van de vliegtuigen, die het einde van de onzekerheid en de angst voor ons lot brachten. Lees verder →

Twee historici proberen alle gevoeligheden rond de ‘bersiap’ te omzeilen en ook eigen accenten te leggen in een boek over deze periode.

Pemudas met bambu runcing

Door Jeroen van der Kris

Hoe doe je recht aan alle slachtoffers van een gruwelijke periode in de geschiedenis, waarin je te maken had met een wirwar aan partijen? Een periode waarin de slachtoffers van gisteren de daders van morgen konden zijn. Voor die lastige vraag zagen historici Esther Captain en Onno Sinke zich gesteld bij het schrijven van Het geluid van geweld. Hun boek is onderdeel van het grootschalige onderzoek naar Nederlands extreem militair geweld tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog van het KITLV, NIOD en NIMH en gaat over de periode die doorgaans wordt aangeduid als ‘bersiap’. Lees verder →

KLM-bloemenrit, 12 mei 1951

De voorpagina´s van de Indische pers vulden zich in de maand april 1951 met minder positieve berichten over de oorlog in Korea, het ontslag van generaal MacArthur, de aankomst van de eerste Molukse gezinnen in Nederland en de onderhandelingen tussen de Nederlandse en Indonesische regering over Nieuw-Guinea. Daar stond gelukkig tegenover dat Nederland in het voetbal met 5-3 van België had gewonnen, en een aangekondigde bloemenrit in Bandoeng.

Het eerste startsein werd gegeven door de Hoge Commissaris van het Koninkrijk der Nederlanden, de heer A. Th. Lamping, waarna als eerste bloemenridder overste Daan Jahja over de startlijn gaat in zijn Chevrolet. [NA]

Die bloemenrit, dat wás wat! Zowel de voorbereidingen als de verwerking van die 12e mei  zou Bandoeng maandenlang bezig houden. Het idee van een bloemenrit was ontstaan in februari van dat jaar, toen de Vereniging van Huisvrouwen in Indonesië een bloemententoonstelling in Djakarta organiseerde, en daarbij de medewerking van de KLM inriep voor het inrichten van een stand met Hollandse tulpen. Het overvliegen van deze tulpen slaagde zo goed dat men mogelijkheden zag voor een vervolg. De Indonesische Motor Club zette zich graag in voor het idee, evenals de KLM. Lees verder →

Veteranenorganisaties verdraaien de uitkomsten van het onderzoek naar extreem geweld in de Indonesië-oorlog. Volgens de onderzoekers Thijs Brocades Zaalberg, Rémy Limpach en Esther Zwinkels is dat contraproductief.

Buitengerechtelijke executie van kampongbewoners door militairen van het Depot Speciale Troepen in Sulawesi in 1947

Door Thijs Brocades Zaalberg, Rémy Limpach en Esther Zwinkels.

Vertegenwoordigers van veteranenorganisaties proberen de conclusies over het structurele karakter van marteling, executies, collectieve bestraffingen en andere vormen van extreem Nederlands geweld in Indonesië tussen 1945 en 1949 nog altijd buiten de deur te houden. Dit bleek weer recent tijdens rondetafelgesprekken die de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken organiseerde over het onderzoek ‘Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië, 1945-1949’. Het breed opgezette programma maakte tijdens de presentatie op 17 februari korte metten met het sinds 1969 gehandhaafde standpunt van de Nederlandse regering dat ‘excessen’ slechts incidenten waren geweest. Lees verder →

De Nederlandse Staat hoeft de slachtoffers van de Japanse bezetting in voormalig Nederlands-Indië financieel niet te compenseren. Dat heeft de rechtbank in Den Haag geoordeeld in een zaak die was aangespannen door de Stichting Japanse Ereschulden. Compensatie hoeft van de rechter niet te worden betaald omdat de zaak is verjaard.

Rechtbank Den Haag

De Stichting Japanse Ereschulden (SJE) was een procedure tegen de Nederlandse Staat gestart vanwege de oorlogsschade die Nederlanders opliepen tijdens de Japanse bezetting in voormalig Nederlands-Indië, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naast de stichting eisten ook vijftien Nederlanders een schadevergoeding. Onder hen waren zowel mensen die zelf slachtoffer zijn geweest als familieleden van slachtoffers.

Toch pleitte de rechtbank de Nederlandse Staat niet compleet vrij. Na de oorlog werd door Nederland compensatie uitgegeven, waarbij wel degelijk onderscheid werd gemaakt tussen slachtoffers van de Duitse en Japanse bezetters. “Dat viel ongunstig uit voor de slachtoffers van de Japanse bezetter en daar was geen rechtvaardiging voor”, oordeelde de rechtbank. Op basis van verjaring werd de eis alsnog afgewezen. Lees verder →