Java Post

Alhoewel in de periode 1946-1950 duizenden Nederlandse militairen foto´s maakten in Indonesië, kennen we slechts weinige van de oorlog zélf en van de gevolgen daarvan. Java Post-lezer Henk den Toom ontdekte echter enkele beelden die deze oorlog dichterbij brengen.

1. Nederlandse soldaat met gedode Indonesiër. Foto collectie Den Toom.

Door Bert Immerzeel

Het is een schokkende foto: een Nederlandse militair, leunend op zijn geweer, laat zich fotograferen naast het lijk van een jonge Indonesiër. Alsof het een soort trofee is, tilt hij het opgezwollen hoofd van de jongen in de richting van de camera. Zijn gezichtsuitdrukking lijkt een mengeling in te houden van trots en angst. ‘Kijk eens, we hebben er weer een!’

Oorspronkelijk beeld eerste foto. Afmetingen 8,5 x 5,8 cm. Foto collectie Den Toom.

Waarschijnlijk is de militair niet degene die de jongen heeft gedood. Alhoewel we niet weten waar en wanneer een en ander heeft plaatsgevonden, laat de foto details zien die er op wijzen dat het een ‘toevallige vondst’ betreft.  De militair is duidelijk niet in gevechtstenue en dus off guard: geen helm, geen shirt. Het slachtoffer ligt in de berm van een weg waar het verkeer weer op gang is gekomen. Het gezicht van de Indonesiër ziet eruit alsof het al een paar dagen in ontbinding verkeert. Lees verder →

“Diepe excuses” bood premier Rutte deze week aan voor het structurele geweld van Nederlandse militairen in toenmalig Nederlands-Indië. Dat Rutte de woorden ‘structureel geweld’ in de mond neemt, ziet hoogleraar rechtsfilosofie Wouter Veraart als een “enorme stap” die is bereikt door het rapport over het geweld in de voormalige kolonie dat vandaag werd gepresenteerd.

Presentatie onderzoeksrapport

“Dit rapport laat in ieder geval zien dat we het woord ‘excessen’ niet meer kunnen gebruiken en dat we moeten spreken over extreem en structureel geweld.” Maar de conclusie van het rapport heeft weinig gevolgen voor eventuele rechtszaken, denkt mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld. Lees verder →

Vijf kwesties uit het Indonesië-onderzoek Het Nederlandse optreden in Indonesië was buitengewoon gewelddadig, ook vergeleken met andere oorlogen. Dat geweld werd gedekt door de militaire, justitiële en politieke autoriteiten.

Een Nederlandse patrouille heeft in september 1947 Indonesiërs gevangen genomen in de buurt van Cheribon. Volgens het originele bijschrift zijn ze „in afwachting van het verhoor.”
Foto BNA Photographic/Alamy

Door Bart Funnekotter

Het Nederlandse leger heeft zich tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) op grote schaal schuldig gemaakt aan het gebruik van extreem geweld. Dat is de conclusie van een omvangrijk onderzoeksprogramma van het KITLV, NIOD en NIMH dat donderdag werd gepresenteerd. Aan het eindrapport Over de grens lagen deelstudies van verschillende onderzoekers ten grondslag. Hieronder staan hun bevindingen over de meest controversiële onderwerpen. Lees verder →

Onderzoek Indonesië In een onderzoek naar het militair optreden van Nederland in Indonesië is het woord oorlogsmisdaden zorgvuldig vermeden. Premier Rutte bood excuses aan, politiek Den Haag was verantwoordelijk voor het gepleegde ‘extreme geweld’.

Verkoopstalletje op Ambon, 1945. Foto: Hans Kragt.

Door Frank Vermeulen

Extreem geweld, zeker honderdduizend doden aan Indonesische kant tegen 5.300 gesneuvelde Nederlandse soldaten. Maar ook doodschieten van burgers, foltering, verkrachting, diefstal, brandstichting. Aan de rij van misdaden gepleegd door Nederlandse militairen in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) lijkt nauwelijks een eind te komen, in de conclusies die de onderzoeksinstituten Koninklijk Instituut voor Taal- Land- en Volkenkunde (KITLV), het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies(NIOD) en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) deze donderdag bekend maakten. Lees verder →

Het Rijksmuseum in Amsterdam mag de term ‘Bersiap’ gebruiken bij de tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk‘, die vrijdag begint. Het OM gaat niet over tot vervolging. Volgens het OM bevat de term ‘Bersiap’ “geen negatieve conclusies over Indonesiërs als groep wegens hun ras.

Rijksmuseum

Met ‘Bersiap’ worden de gewelddadige laatste maanden van 1945 in Indonesië bedoeld, toen de Japanse bezetting voorbij was en de Nederlandse troepen nog niet waren gearriveerd.

Indonesische jongeren die de strijdkreet Bersiap (‘Sta paraat’) gebruikten pleegden op grote schaal geweld tegen Chinezen, Nederlanders en mensen die ze zagen als hun handlangers, zoals Molukkers. Er kwamen duizenden en mogelijk tienduizenden mensen om het leven. Lees verder →

Wat is er gebeurd met de schilderijen van de Javaanse kunstenaar Raden Saleh, die ooit de interieurs van Hollandse gouverneurs in Nederlands-Indië sierden? Een zoektocht naar Raden Saleh’s verdwenen olieverfschilderij Diëngplateau (1872).

Door Louis Zweers

Hij wordt wel de ‘Rembrandt van Indonesië’ genoemd. De Javaanse schilder Raden Saleh (1811-1880), ooit hofschilder van de Oranjes, reisde ruim twintig jaar door Europa, waar hij veel roem oogstte met zijn romantische landschappen, levendige jachttaferelen en fijn geschilderde portretten van de aristocratie en machthebbers. Zijn schilderijen sierden de wanden van de paleizen van de gouverneurs in Nederlands-Indië. Later kwamen ze, samen met andere landschapsschilderijen van Nederlandse en Indonesische schilders en gouverneurs- en Oranjeportretten, terecht in de omvangrijke Nederlands-Indische Landsverzameling (thans Nederlandse staatscollectie) in Batavia/Jakarta. Zo bevonden zich in deze collectie de gouverneursportretten die Saleh maakte van Jean Chrétien Baud, Johannes van de Bosch en Herman Willem Daendels, alsmede drie van zijn landschapsschilderijen.

Gebruik van het woord ‘bersiap’ staat ter discussie. Bert Immerzeel graaft in zijn geheugen, en komt uit in…. Utrecht.

Door Bert Immerzeel

Jaren geleden reisde ik met de trein via Utrecht Centraal. Het was een doordeweekse, wat druilerige dag en er waren vertragingen. Toen ik met de roltrap afdaalde naar het spoor, zag ik al hoe laat het was. Er stond weliswaar een trein te wachten, maar naar het leek niet op mij. De deuren stonden open, maar er kon eigenlijk niemand meer bij. Alle sta- en zitplaatsen waren vol, en de balkons puilden uit van de passagiers. Met wat duwwerk en veel verontschuldigingen wurmde ik me toch naar binnen.

Daar stonden we dan allen te wachten op, ja, wat? De officiële tijden klopten sowieso niet, dus we mochten slechts hopen op een spoedig vertrek. Gesproken werd er nauwelijks. De meeste passagiers zaten op hun telefoon te kijken of staarden peinzend naar het plafond of naar hun voeten. Iedere minuut kwam wel weer een nieuwe passagier bijna rennend van de roltrap om te moeten merken dat al die haast voor niets was.

En ja, hoor! Daar kwam er weer een: een jonge vent die toch zo brutaal was dat hij zich naar binnen moest dringen. Een bijna onmogelijke opgave, maar het zou hem lukken. Toen hij binnen was, leek hij zich te bedenken: ‘Is dit de vorige trein?’, vroeg hij aan de wachtenden om hen heen. Een stilte was het antwoord.

‘De vorige trein?’ Wat is dat? De volgende trein was het vrijwel zeker, maar de vorige?

Lees verder →

De discussie over het wél of niet gebruiken van het begrip bersiap in een Rijksmuseumtentoonstelling is inmiddels ook opgepikt in Indonesië. De in Amsterdam woonachtige journalist Aboeprijadi Santoso schreef een artikel voor The Jakarta Post.

Door Aboeprijadi Santoso

Een Indonesische historicus is in Nederland mikpunt geworden van een publieke woede. Een controverse leidde tot bijna hysterische properties na de aankondiging dat de term ‘bersiap’ (sta paraat) tijdens een speciale tentoonstelling volgende maand in het Rijksmuseum met de titel ‘Revolusi, Indonesische onafhankelijkheid’, – de eerste in zijn soort – niet meer zou worden gebruikt.

Om de tentoonstelling in te leiden schreef gastconservator Bonnie Triyana, de hoofdredacteur van de Indonesische website Historia, voor het NRC een opiniestuk waarin werd gesuggereerd dat ‘het woord bersiap niet mag worden gebruikt in de periode na de Japanse capitulatie, omdat het een racistische toon draagt.’

De reactie van het publiek was overweldigend.

Lees verder →

Het Comité Nederlandse Ereschulden, dat opkomt voor slachtoffers van Nederlands kolonialisme, heeft aangifte tegen het Rijksmuseum in Amsterdam gedaan vanwege discriminatie en groepsbelediging. Aanleiding is het gebruik van de term ‘bersiap’ in de tentoonstelling Revolusi! over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Volgens de stichting is deze term racistisch en stigmatiserend.

Behalve tegen het museum zelf is er ook aangifte gedaan tegen museumdirecteur Taco Dibbits en curator Harm Stevens. De aangifte is vandaag online ingediend, zegt Jeffry Pondaag van het Comité.

Lees verder →