Java Post

Een mysterieuze epidemie aan boord van de ‘Insulinde’

Iedere familie kent zo zijn eigen verhalen, waar of minder waar, verteld, of juist verzwegen. Zelfs na een eeuw is soms mogelijk ze te ontrafelen. Sioe Yao Kan gaat op zoek naar de waarheid achter de dood van zijn oom Ferry.

Door Sioe Yao Kan

Ferry Tan

Mijn moeder zei vaak als ze me bezig zag met plantjes: ‘Wat lijkt je toch op Ferry. Jammer dat hij er niet meer is.’ Op mijn vraag: waarom is hij dood? kwam meestal een vaag antwoord zoals: ‘Hij is overleden aan boord van een schip.’ Of, iets uitgebreider: ‘Hij was op weg naar Europa om te trouwen. Hij zou de eerste zijn die niet met een Chinese vrouw zou trouwen. Maar ja…’ Over wat er dan precies aan boord was gebeurd, zei ze nooit iets. Wél, dat ze haar vader nooit eerder zo bedroefd had gezien als op het moment waarop hij het overlijdensbericht kreeg.

Als ik de vraag stelde aan háár moeder, mijn oma Han Tek Nio, dan volgde meestal een emotionele stortvloed van verwijten. Het was altijd de schuld van de rederij. ‘Wij (zijn ouders) hadden hem nota bene eerste klas laten reizen en dan wordt hij toch zo ziek dat hij overlijdt. En ze (de rederij) wilden het lijk zo maar in zee dumpen.’ Wat er nu precies gebeurd was aan boord van dat schip was ook háár niet duidelijk. Er had een besmettelijke ziekte geheerst, maar welke?  Lees verder →

Alhoewel eerdere modellen (toen nog onder de naam vélocipède) al in de jaren ’60 van de 19^e eeuw in Indië werden verkocht, mogen we aannemen dat de fiets in de huidige vorm voor het eerst met enige regelmaat werd gebruikt in de jaren ’80. Europeanen met een goed inkomen verstoutten zich in Batavia rijtoertjes te maken in de lommerrijke lanen van Weltevreden, en, geïnspireerd door krantenverhalen uit Europa, soms nog verder. In 1890 publiceerde een zekere ‘S.’ het eerste echte Indische rijwielverslag in de Java Bode.

Weltevreden, sociëteit Harmonie, ca. 1870

Batavia, 7 April 1890. Mij voorgenomen hebbende, eens per rijwiel naar Buitenzorg te rijden, besloot ik te wachten tot de Paasdagen om aan dit voornemen een uitvoering te geven. Ik koos hiervoor expres twee vrije dagen, om bij een eventueel ongeluk een extra vierentwintig uur te hebben teneinde dit ongeluk weder te boven te komen, daar men toch moeilijk vooruit kan weten wat er gebeuren zal. Hoe meer ik over het plannetje nadacht, hoe meer het mij bekoorde, niettegenstaande de inlichtingen aangaande de toestand van de weg, mij welwillend verstrekt door de heer Lehnert, welke die weg te paard glorieus in 3.32 uur had afgelegd, allesbehalve bemoedigend waren, maar misschien droeg juist die vermeerdering van obstakels er toe bij om de bekoring te vergroten.  Lees verder →

Het tragische lot van een fraai Buitenzorgs triangulatie-punt (?)

Meer dan honderd jaar heeft hij er gestaan: een enorme witte obelisk op de kruising van de Grote Postweg (hier Bataviasche Weg geheten) en Pabaton bij de gemeentegrens van Buitenzorg. Duizenden, zo niet miljoenen malen werd hij gepasseerd door wandelaars en fietsers, door sados, delemans en grobaks, en tenslotte door auto´s en motoren. En niemand van al die voorbijgangers wist waaróm hij er stond, althans, als we de krantenberichten mogen geloven.

De Witte Paal, ca. 1910

In Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, van 1 juli 1925 lezen we: ‘Het stadsschoon is deze dagen aanmerkelijk verfraaid doordat de Witte Paal, op de driesprong Bataviasche Weg, Pabaton, Boeboelak, opgeschilderd en gewit is. De gele leeuw prijkt trots op een schild van blauw en rood, en de paal, de trapjes en de vazen, schitteren met een verblindend licht in de zon. Omdat de paal zo extra in het oog viel, nu hij opgeknapt is, hebben we getracht na te gaan, waarom het monument daar eigenlijk staat, maar helaas zijn wij niet veel wijzer geworden. In een oude ‘Guide for Buitenzorg and its environments’ vinden we vermeld, dat de paal in 1839 is opgericht door Gouverneur-Generaal De Eerens. “Men zegt”, aldus de gids, “dat het doel was, een rustpunt voor het oog te verkrijgen voor de bewoners van het paleis, wanneer zij in de voorgalerij gezeten waren”. Lees verder →

Sanne Ravensbergen onderzocht de rol van Javaanse rechters in Nederlands-Indië. ‘We moeten wel een beetje naar ze luisteren, verzuchten de Nederlanders.’

De landraad te Pati, 1865 (KITLV)

Door Vincent Bongers

‘Het is echt een zoekplaatje.’ Sanne Ravensbergen wijst naar de foto op de cover van haar proefschrift ‘Courtrooms of Conflict’ dat ze op 27 februari in Leiden verdedigt. Het gaat om een landraad in Nederlands-Indië, een zitting van de rechtbank voor de lokale bevolking die rond 1865 plaatsvond in Pati, een regentschap op Java.

‘Je komt steeds weer nieuwe dingen tegen. Wat me pas heel laat opviel: rechts achter de tafel is een deel van een hoofd te zien. Het is de parasoldrager die op de grond zit, de ingeklapte parasol staat naast hem.’  Lees verder →

Op 9 februari 2018 sprak prof. dr. Fridus Steijlen een rede uit, getiteld: “Tjakalele bij volle maan”, bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar
Molukse migratie en cultuur in comparatief perspectief, vanwege de Stichting
Moluks Historisch Museum, bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen van
de Vrije Universiteit Amsterdam.

Prof.dr. Steijlen tijdens zijn oratie. (Foto: René Wouters)

Door Fridus Steijlen

Mijnheer de Rector Magnificus, zeer gewaardeerde toehoorders,

Op vrijdagavond 23 december 1988, de laatste volle maan van dat jaar, stond ik samen met enkele, overwegend Molukse vrienden op een veld midden in Lunetten (Vught), in het enige overgebleven Molukse woonoord, rond een oliedrum waarin zwarte doeken lagen te branden. Om klokslag 12 uur begonnen wij op tifa’s, op trommels, te slaan. De Molukse kunstenaar Willy Nanlohy voerde in cirkels een krijgsdans, de tjakalele, uit. Omdat de maan zich regelmatig achter wolken verschool, verdween Willy soms uit beeld. Wel hoorden we het zwiepen van het gras en het geluid van de parang, het kapmes, waarmee hij zijn denkbeeldige vijand te lijf ging. De tifa-slagen galmden tegen de muren van de barakken. Tussen de barakken zagen we de silhouetten van bewoners die door de echoënde tifa-slagen waren gealarmeerd. De meesten werden direct weer naar binnen getrokken: om middernacht moet een mens niet buiten zijn; dat is vragen om moeilijkheden, omdat zich daar dan geesten en kwaadwilligen ophouden.  Lees verder →

Op 9 december 2017 schreef Bert Immerzeel een open brief aan Marjolein van Pagee van de Stichting Histori Bersama, waarin hij kritische kanttekeningen plaatste bij een door deze stichting aan verschillende ministeries gericht schrijven met betrekking tot het onderzoek “Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950”. De afgelopen week ontving de Stichting een antwoord van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het Ministerie stelt daarin dat het wetenschappelijk onderzoek in het bijzonder gebaat is bij discussie en kritiek. Het ‘is echter niet’ aan het Ministerie ‘om daar nu in te treden’.   

Nederlandse militairen in Tandjoeng Priok, onderweg naar huis, januari 1950. Foto: H. Cartier Bresson

“Ministerie van Buitenlandse Zaken, aan de Stichting Histori Bersama, t.a.v. M. van Pagee.

Beantwoording Open Brief, 9 Februari 2018:

Geachte mevrouw van Pagee,

“Dank voor uw brief van 27 november 2017 aan de ministeries van Algemene Zaken, Defensie en Buitenlandse Zaken waarin u aandacht vraagt voor uw bezwaren tegen het onderzoek “Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950”.

In uw brief gaat u in op de aanleiding van het onderzoek, op de rol en onafhankelijkheid van de instituten en doet u aanbevelingen voor de verdere uitvoering van het onderzoek. Graag reageer ik namens de door u aangeschreven ministeries kort op de inhoud van deze brief.  Lees verder →

Het heeft even geduurd, maar een speciaal museum over Multatuli is nu geopend in Rangkasbitung, waar hij heeft gewoond. Het Multatuli Huis in Amsterdam doneerde een eerste druk van de Max Havelaar.

Bezoekers van het Multatuli Museum laten zich fotograferen bij het beeld van Saïdjah. Foto: Michel Maas.

Door Michel Maas

De familie Karta Nata Nagara was uitgenodigd, maar is thuisgebleven. Javanen vergeten nooit. Zelfs na vijf generaties is de woede over wat Eduard Douwes Dekker onder de naam Multatuli over hun voorvader heeft geschreven nog niet weggezakt. Dat die Hollander die zulke nare dingen schreef over hun over- over- overgrootvader Raden Adipati Karta Nata Nagara, nu een museum krijgt, en een icon wordt van hun Lebak, daar moet de familie niets van weten.

Het is er niet minder druk om. Terwijl de omliggende straten door de zondagse car free day in een braderie zijn veranderd, stroomt de pendopo (open voorportaal) voor het ‘Museum Multatuli’ vol met genodigden in batik. Deze mensen zijn allemaal wél blij met het museum, dat ze te danken hebben aan het huidige ‘hoofd van Lebak’, de bupati (regent) Iti Octavia Jayabaya. Die doet wat ze nodig vindt, en laat alle kritiek langs zich afglijden. Lees verder →

In het integratiedebat zijn weinig lessen meegenomen uit de Molukse kwestie. Dat stelt Fridus Steijlen, die vandaag wordt geïnstalleerd als hoogleraar Molukse migratie en cultuur. ,,Het Molukse verhaal is belangrijk in de geschiedenis van multicultureel Nederland.”

Fridus Steijlen (foto: AD/Marco Okhuizen)

Door Tonny van der Mee

Toen de laatste nog levende Molukse oud-KNIL-militairen enkele maanden geleden van Defensie eerherstel kregen, was Fridus Steijlen (61) sceptisch. De ceremonie op een chique landgoed, waar een handvol krasse oudjes een medaille en de veteranenstatus kregen van de inspecteur-generaal der krijgsmacht, had in zijn ogen veel weg van een publiciteitsstunt.

“Iedereen die in een gewapend conflict voor Nederland heeft gevochten, is automatisch veteraan”, zegt Steijlen. “Als je de daarbij behorende rechten wilt genieten, moet je die status officieel aanvragen. Tientallen Molukkers hebben dat in het verleden gedaan. Soms werd een aanvraag afgewezen, omdat er volgens Defensie onvoldoende bewijs was, maar dan hielp het Veteraneninstituut zoeken.”   Lees verder →

De dekolonisatie van Nederlands-Indië blijft een omstreden onderwerp. Het verhaal wil dat het dekolonisatieproces elders probleemloos verliep, maar is dat het geval? Week Nederland met militair optreden af van het bestaande patroon? Historicus J.J.P. de Jong vergelijkt het dekolonisatieproces van Nederland met dat van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.[1]

Indonesische recruten van de Koninklijke Marine in Nederlands-Indië leren knopen leggen, periode 1940-1942. Bron: Fotocollectie Anefo / Nationaal Archief

Door Joop de Jong

“Uitgesneden, verdrongen, verdwenen.” De dekolonisatie van Indië wordt nog steeds geen geschiedenis.[2] Al decennia lang houdt dit als frustrerend ervaren Indië-verleden Nederland in een wurggreep. Weliswaar worden wij al sinds 1969 telkens weer met dat verleden geconfronteerd via ‘onthullingen’ over buitensporig geweld, maar het levert – net als in Groundhog day – steeds weer dezelfde feiten op en de geëmotioneerde debatten verdwijnen even snel als ze gekomen zijn. We jagen, aldus Remco Raben, al tientallen jaren achter hetzelfde spook aan.[3]  Lees verder →

Schrijven over Nederlands-Indië (een land dat niet meer bestaat) lijkt simpeler dan het is. Bert Immerzeel laat ons weten van zijn twijfels.

De man achter het stuur, in Indië. (TM-FZF821-1)

x
Door Bert Immerzeel

Er is weer een jaar voorbij. Is schrijf dit met een zucht, want er is nogal wat gebeurd in 2017. En dan denk ik vooral aan maatschappelijke discussies: fake nieuws, gendergelijkheid, #metoo, en, om nog wat dichter bij huis te blijven, het koloniale vraagstuk.

Wat #metoo betreft (het twitteradres van de actie tegen vrouwonvriendelijk gedrag): deze heeft wereldwijd ongetwijfeld de meeste impact. Of het nu in de Verenigde Staten is, China of Europa, overal wordt vrouwonvriendelijk gedrag aangekaart en veroordeeld. Helaas heeft de discussie ook een keerzijde. Het lijkt erop dat alles in zwart of wit geschreven wordt; de grijstinten ontbreken.  Lees verder →