Tv-recensie In Onze jongens op Java interviewt Coen Verbraak veertien veteranen van de koloniale oorlog die Nederland tussen 1947 en 1949 voerde in Indonesië. „Soms moesten een paar huisjes in brand.”
Oorlogsgetuigenissen in Onze jongens op Java. (beeld BNN/VARA)
Door Arjen Fortuin
Een van de vele mooie dingen aan Onze jongens op Java (BNNVARA) is dat er soms in een paar zinnen een roman langskomt. Neem deze: „Toen ik 65 werd, hebben mijn kinderen het huis versierd met zijn vieren. Het feest duurde tot drie uur in de morgen, of vier uur. Twee weken later stonden ze weer met zijn vieren voor de deur. Schreeuwen, vloeken, tieren. Dat ik zo slecht was geweest. Ik denk: die komen na een week wel terug om te zeggen, nou sorry hoor pa. Nee hoor, ze zijn nooit meer teruggekomen. Oké.”
Zulke verhalen lijken gewoon voor het oprapen te liggen als je de interviewreeks bekijkt die Coen Verbraak maakte met veertien veteranen van de koloniale oorlog die Nederland tussen 1947 en 1949 voerde in Indonesië. Maar het bijzondere is: die verhalen zijn niet of nauwelijks opgeraapt, de afgelopen zeventig jaar. Deze mannen is zelden iets gevraagd. Zelfs hun familieleden keken nu hun ogen uit.
Fanfares en erebogen
Donderdag, in de vierde en laatste aflevering, vertelden de oude mannen over hun leven na terugkeer in Nederland. De ontvangst schoot alle kanten op. Van fanfares en erebogen in het ene dorp, tot helemaal niets in het andere. Ja, een kus van moeder en een handdruk van de zusters, want „we waren nooit zo’n kusserige familie”. De staat beloonde haar strijders met een maand vrij reizen per spoor, derde klasse. De uitrusting moest worden ingeleverd: „Als je een sok kwijt was, moest je die betalen.”
Vanzelf komen die schitterende getuigenissen natuurlijk niet. Verbraak stelt simpele, slimme vragen. „Wat ziet u nu voor zich?” bijvoorbeeld. Of: „Werd u snel kwaad?”, aan de veteraan uit het eerste citaat hierboven. En later, over die kinderen: „Sloeg u ze ook?” Dat niet. „Maar ik dreigde wel!”
Vaak beginnen de mannen zelf over het wel of niet hebben van PTSS, meestal struikelend over de afkorting en dan maar ‘de zenuwen’ zeggend. De diagnose is immers van ver na hun tijd, maar de symptomen kunnen laat komen. „In 2012 ben ik ingestort”, vertelt een van de veteranen. 63 jaar na de wapenstilstand. Nu zit hij al zes jaar in een therapiegroep.
De zee van nooit vertelde verhalen die Verbraak ons toont heeft prachtige televisie opgeleverd, maar is ook historisch materiaal: hopelijk levert hij de ongemonteerde banden in bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
Elf seconden stil
De reeks is meer dan een invoelend monument voor de veteranen; in de derde aflevering ging het over een belangrijke reden waarom men in de loop der jaren steeds minder met de soldaten over hun daden in Indië wilde praten. Tekenend is dat wanneer Verbraak voor het eerst het woord ‘oorlogsmisdaden’ uitspreekt, het elf seconden stil blijft.
In de daaropvolgende minuten komt het hele spectrum voorbij en zijn de bejaarde ex-militairen niet zo ontwapenend meer. Bij de een is er de razernij om alleen al de gedachte dat er oorlogsmisdaden zijn gepleegd, bij de ander de verzekering dat hij nooit zoiets heeft gezien en tot slot is er de man die vertelt hoe ze in dorpen op zoek gingen naar strijders: „Wie wegrende was schuldig.” Nee, een kampong in de fik steken hadden ze niet gedaan. „Soms moesten een paar huisjes in brand.” Het is een bekentenis om even tot je door te laten dringen.
Dan volgt nog het verhaal van de heldhaftige man die eind jaren zestig uit de school klapte over de begane schanddaden, waarna zijn telefoon onophoudelijk rinkelde: de ene doodsbedreiging na de andere. Verraad is immers onvergeeflijk.
Onze jongens op Java laat zo het hele soldatenbestaan van zeventig jaar geleden voorbij trekken. Om er een romancitaat uit 1947 bij te halen: het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven.
x
Dit artikel verscheen eerder in het NRC, 13 december 2019.
Java Post 
Het is me wat. Ik heb de serie nog niet kunnen zien, geen tv. Toch een reactie. Mijn vader, Knil-ler, was vanaf het moment ná het jappenkamp en ‘Recovering of Allied War Prisoners and Internees, direct de Bersiap in en vervolgens de overige jaren van koloniale oorlogsvoering aan het vechten, verhoren, neerslaan, doden, martelen, veroveren, vluchten, heen en weer trekkend, gezien zijn functie en talenkennis, (Zie Birney en Ross) over de eilanden van Indonesië. Uiteindelijk moesten wij vluchtend emigreren naar Nederland, aan boord van het Hospitaalschip Amarapoora. Ooit verhalen gehoord? Nooit, van vader noch moeder. Op vragen na Hueting geen antwoord. Nu de serie van Coen Verbraak afgelopen is ga ik kijken. Ik ben 70, geboren in Surabaya in het Marine Hospitaal en zit vol vragen, niet met haat maar met stille verbazing en weet van hun diepe verdriet en trauma’s. Helaas is er ook mijn 2e generatie-problemen, in meer of minder erge mate opspelend.
Het thema van dit gezamenlijke verleden van Nederland en Indonesië komt regelmatig terug in tentoonstellingen die wij organiseren in onze galerie. Als missie om het, veelal onwetende, publiek
De Nederlandse regering zal blij zijn dat het boek van Indie voor goed dicht gaat. Ze kijken r op uit dat de laatste veteraan en ieder persoon die daar geboren was, dood zijn. Dit laatste beeld geeft ook een goed beeld hoe een ieder die uit het Indie van toen in nederland kwam en wat voor behandeling een ieder kreeg, een uitzondering daar gelaten. Wat een politiek! Het enige belangrijke voor Den Haag was money, money en nogmaals money!
“dat het boek van Indie voor goed dicht gaat.” Ja, maar niet naar de oud papierbak. Netjes in de boekenkast. En de film netjes opgerold in mijn hoofd. En gewoon verder gaan in mijn toekomst, die elk moment verder gaat. Met veel leuke dingen. Alleen jammer dat het mij niet meer lukt op Kembang Kuning hormat te geven. Dat waren prachtige momenten!
Voor de NL regering gaat dat boek voor goed dicht als de laatste Indo en blanda die de oorlogsjaren en bersiap tijd hebben meegemaakt voor goes hun ogen hebben gesloten. Ook U en ook ik.
’11 seconden stil blijft etc.’- Toen in 1946 de eerste schepen met OVW’ers zouden vertrekken verscheen er een bord op de kade met het opschrift: ‘maak van onze jongens geen moffen!’ Het werd zelfs erger. Nu, na 70 jaar op de tv.: de laatste getuigenissen; na 11 seconden stilte, zie je hem denken; wel of niet vertellen. Dat ze in de afgelopen jaren bijna niets te vertellen hebben aan hun familie; zegt al heel veel, wat daar gebeurd is….- En zij die het toen voor het zeggen hadden, regering; de politici, het burgerlijk bestuur, de militaire leiding(hoofdofficieren), die deze jongens hebben geleid? Die zijn nimmer geintervieuwd. Wat heeft hen bezield, deze toen jonge jongens naar Indië te sturen met; Indië bevrijden, orde en rust etc. Wat vinden zij, nu na 70 jaar? – Ik heb ooit ergens gelezen, dat dr.L.de Jong al in de 60 jr. interviews(op film) heeft gedaan met oa Drees sr., Beel ea.. De hoofdrolspelers(!) van dit Indië drama. Jammer dat dit niet gelijk synchroon in deze serie is opgenomen.
Politics like always is the second oldest occupation(not a profession) which has a lot of similarities and resemblance with the oldest profession(prostitution).
Het is treurig dat de Ned Staat haar strijders beloonde met een maand vrij reizen per spoor derde klasse en “als je een sok kwijt was, moest je die betalen”. Stank voor dank kreeg je als je die diensttijd overleefde.
Ik besef nu pas wat mijn vader moet hebben meegemaakt. Als jongen heeft hij eerst ondergedoken gezeten en is na de bevrijding uitgezonden naar ned. Indie. Hij had nog niets van de wereld gezien en dan komt hij ineens in een totaal andere wereld en ook nog een wereld waa4 oorlog is….moet heftig zijn geweest.
Hij heeft ook altijd gezwegen, net als de mannen in de documentaire. EN als hij dan wel iets losliet dan riep dat altijd vraagtekens bij mij op. Hij heeft in Jakarta bij de tandheelkundige dienst gewerkt vertelde hij me ooit toen ik nog klein was. Ik weet niet of hij gevechtshandelingen heeft gepleegd. Maar gezien ‘het grote zwijgen’ kan hij dat deel ook bewust hebben weggelaten. Of hij heeft het van de zijlijn meegekregen wat ook verschrikkelijk is. Wie zal het zeggen. Hij vertelde wel een keer over een vuurpeloton. Dat iemand moest worden gefusilleerd en dat er dan altijd een dummy kogel in een van de vuurwapens zat, zodat men niet wist wie uiteindelijk het dodelijke schot had gelost. Maar daar was hij niet bij…..zei hij. De foto’s uit die tijd laten zien dat er ook een vrouw was waar hij innig mee was, maar ook daar heeft hij het nooit over gehad. Mijn vader is al op jonge leeftijd ziek geworden en hij is op 66 jarige leeftijd in 1993 overleden. Ik heb hem gekend als een verbitterd mens. Hij had weinig plezier in het leven.
Het heeft bij u ook tekens achter gelaten. Sterkte!
Wat zou het mooi geweest zijn als Fasseur, opsteller van de Excessennota, in 69 zijn rug had gerecht. Hi heeft indertijd al gemeld dat hij te weinig tijd had gekregen. Zijn opmerking over oorlogsmisdaden werd geschrapt. zijn nota was verre van volledig maar de regering besloot anders. Hij schijnt als anonieme ingezonden stukken schrijver alsnog een poging gedaan te hebben om zijn gelijk te krijgen maar dat mocht helaas niet baten.
In 95 had hij wederom een kans om in te grijpen toen Rawagede in het nieuws kwam door een documentaire van RTL. Zijn verweer was toen: ik wist er van maar ik was slechts secretaris van de commissie.
Na mijn bezoek aan Rawagede in het najaar van 2008 vond ik op de terugweg de Volkskrant in Kuala Lumpur met wederom de kwestie Rawagede. Fasseur gaf als commentaar dat de Excessennota onvolledig was. Een week later: dat het onderzoek opnieuw moest.
We hadden veel van wat er zich nu nog afspeelt en nog zal afspelen ( het resultaat van het onderzoek van NIOD, NIMH en KITLV in 2021) kunnen besparen als er in 69 doorgepakt was…
Voor de rol van Fasseur in de afgelopen jaren zie ook het artikel in het NICC van enkele weken geleden. En men leze alvast de boeken van Limpach, De brandende kampongs van generaal Spoor, Oostindie, Oorlog in Indië en Speerstra, Op klompen door de dessa, om een indruk te krijgen van wat ons nog te wachten staat….
Joost van Bodegom.
@Joostvanbodegom; ‘op de klompen door de dessa etc.’- Dat waren de jongens. En hun superieuren? Gen.Spoor; Onze generaal heette het boekje uit 1958. Een aangrijpend monument voor wijlen Zijne Excellentie(!) de oud legercommandant, door zijn vrienden en soldaten. Een commandant, die al vanaf het begin voor een militaire oplossing was. Om vooral de smaad van het Knil bij de Japanse inval 1942 te rehabiliteren. Die voor de ondertekening van het Linggadjatti overeenkomst 1947 ontslag nam(met adm.Pinke) omdat er niet militair werd ingegrepen. Weer aantrad toen de 1e actie werd ingezet en na het echec van de 2e actie voor een 3e actie(!) pleitte! -Uit JGdeBeus(oud ambassadeur); Het laatste jaar van Ned.Indië; ik kon mijn oren niet geloven. Ik ben nu betert gaan begrijpen welke bijdragen tot het advies van Batavia aan den Haag ten gunste van militaire acties. De antwoorden van de generaals; meer materiaal en troepen.( en nog meer doden!) Het was duidelijk dat alle aanwezige civielen het er zwijgend over eens waren dat een 3e actie waanzin is. Zo ook de vervanger van Beel; Lovink. Op 25 mei 1949 stierf de generaal aan een hartaanval. HVK Beel initiatiefnemer van de 2e actie, die hem zeer waardeerde, kon hem bij zijn graf mededelen, dat hij tot lt.generaal (!) is bevorderd.
– Spoor, die in 1946 bij de aankomst van een troepenschip uit Holland zijn mannen welkom heette, eindigend met ‘opdat wij later, terug komend in Nederland, met gerechtvaardigde trots en overtuiging kunnen zeggen; toen Nederland een kritieke tijd doorworstelde, oefenden wij de belangrijkste taak uit; …van soldaat in Indië!’
Het was zoals het werkelijk was en ik kan erover meepraten. Drie jaar concentratiekampen en daarna nog het feest van Bersiap. Mijn man, die ik toen nog niet kende, zei me later toen ik van de boot stapte in Jakarta met 120.000 andere troepen, dat hij totaal ontgoocheld was na het horen van de verhalen van de Indonesiërs. Dus hulde aan Coen Verbraak; ik zou hem graag eens spreken. Nog nooit een film gezien die zo waarheidsgetrouw alles vertolkt.
@Nog nooit een film gezien die zo waarheidsgetrouw alles vertolkt.@
Ook het verkondigde aantal van 1500 doden door Westerling? Een Indonesische geleerde heeft het uitgezocht en kwam op rond 358. Ook schoven de KL militairen hun moorden op naam van Westerling. Ja waarheidsgetrouw!
Hier een andere Indie veteraan aan het woord
@vanBeek; ‘een andere Indië veteraan etc.’- Het blijft nu ook stil op deze site, na het woord van deze veteraan……..
Klopt. Bij sommige ervaringen van Kenpeitai en bersiap blijf ik ook stil. Alleen Zeeuws meisje en de dokter weten ervan, die blijven ook stil. Dat mag toch?
@JASomers; ‘blijf ik ook stil etc.’- Inderdaad. Zo jong nog en dan toen al beseffen; dat je aan de verkeerde kant van de geschiedenis zat.; ‘en al ze gewond bleven liggen werden ze nog door ons beroofd!. Ik schoot in lucht etc. etc.-Wat een wonder dat hij, 70 jaar na dato dit aan ons kan vertellen. Dat hij nu getuigenis kan afleggen over zijn ‘avontuur; Indië bevrijden’. Eén van onze jongens op Java. Als een aanklacht(!) tegen hen; de politici; Romme,Beel en Drees sr, de burgerlijke autoriteiten; lt.gen vMook, de legerleiding gen.Spoor ea. Die dit op hun geweten hebben, die het Indië debacle hebben veroorzaakt!
@vanBeek; ‘een andere Indië veteraan etc.’- Het blijft nu ook stil op deze site, na het woord van deze veteraan……..
As Lord Chesterfield said of the generals of his day,”I only hope that when the enemy reads the list of their names, he trembles as I do”.
There never was a good war, or a bad peace.
@Robert; ‘never was a good war etc.’- Die oorlog had vermeden kunnen worden! Echter het hooghartige hebberigheid(!); ons Indië etc. werd ons noodlottig. Zelfs de Britten 1945 waarschuwden ons, dat er buiten de kampen onbeschermde onderdanen vertoefden, als het tot een treffen kwam. Het is Nederland, die het zelfbeschikkingrecht verloochende. En provoceerde; Soekarno de collaborateur, moet voor het tribunaal etc. Men dacht met grof geweld een opstand te kunnen bedwingen, zoals in vroegere tijden. Maar een VN doorkruiste onze politiek/de politie oorlog; En een blamerend slot was het einde; Toen op 27/12’49( nu precies 70 jaar geleden) Batavia/Djakarta onze driekleur onder hels gejoel en gefluit van duizenden Indonesiërs werd gestreken. Werd daar wel iets groots verricht? -Lees JdeKadt; de Indonesische tragedie; gemiste kansen!
Mr. Mertens, politics is the second oldest occupation(not a profession) and it has many similarities and resemblance with the first oldest profession.(prostitution).
@RLMertens zegt: 22 december 2019 om 1:34 pm Die oorlog had vermeden kunnen worden! /…/-Lees JdeKadt; de Indonesische tragedie; gemiste kansen!@
— Ach heer Mertens toch; de Indonesiërs vieren in 2020 dat Indonesië geen kolonie meer is, maar inmiddels al 75 jaar (driekwart eeuw) een onafhankelijke natie. De rest is geschiedenis voor ze. Want terecht zijn ze volkomen op de toekomst gericht.
Wat zullen ze glimlachen om die Nederlandse Indo campur die in 2019 het nog steeds heeft over @Die oorlog had vermeden kunnen worden!@ alsof dit na 75 jaar alsnog kan. Niet dus!
En vervolgens die Don Quichotte-achtige oproep @/-Lees JdeKadt; de Indonesische tragedie; gemiste kansen!@ alsof die kansen dan alsnog na 75 jaar niet gemist zullen worden. Niet dus!
Doet al met al denken aan het Indonesische spreekwoord: “De honden blaffen, maar de karavaan trekt verder!”
@em; ‘de karavaan trekt verder etc.’- Ach, voor hen die als inheemse hun hart en ziel aan het koloniale hebben verpand, is het nog altijd moeilijk dat blamerende verleden onder de ogen te zien cq. er aan herinnerd te worden!
Never run behind or follow as a buffalo, a politician(so-called leader) most of them will make you jump into an abyss.
If you want to know if a politician is lying, see if their lips are moving.
Yes read my lips said several politicians! Full of conceit, egotism , lies and vanity.
@Robert; ‘lies and vanity ‘- Een soldaat schreef 1948;’de oudere generatie in Nederland is grotendeels christelijk en zij theoretiseert. En het noodlottige is; dat zij niets doet. Niets uit liefde, die zij toch moet kennen en behoort toe te passen. Die generatie praat over God, maar de daad blijft oneindig ver ten achter bij het woord. En dat hele Nederlandse volk dat rustig toelaat dat wij gedaald tot Duits peil en toelaat, dat wij; 100.000 jongens, opgezweept door Elsevier en consorten, met een rustig gezicht kampongs verbranden, mensen neerknallen. Kletsen, dat kunnen wij. Een hopeloze oorlog, die ons volk vernederd heeft.’ Uit het maandblad de Wending, maandblad voor en evangelie en cultuur nr.3, mei 1949.