Jeftha Pattikawa schrijft zijn overleden opa, over een veel te laat eerbetoon voor Molukse KNIL-militairen.
Molukkers in Nederland, jaren ´50
Door Jeftha Pattikawa
Lieve opa,
Dit geloof je niet. Ik las afgelopen week dat de laatste nog levende Ambonese KNIL-militairen alsnog een eerbetoon en de veteranenstatus ontvangen van Defensie en de medailles waar zij recht op hebben. Ik vroeg me af of het een bericht uit de jaren vijftig betrof omdat onder meer de NOS het had over ‘Ambonezen’. Had ik iets gemist? Boven het artikel prijkte toch echt de datum 30 oktober 2017. Bijna 70 jaar na jullie komst in Nederland. Ik vraag me af of er überhaupt nog Molukse KNIL-militairen in leven zijn.
Je vertelde me vroeger een keer hoe je hier op dienstbevel kwam en direct na aankomst een ontslagbrief in je handen kreeg gedrukt. Hoe je vervolgens met je gezin in een leegstaand concentratiekamp werd ondergebracht en geen soldij ontving, laat staan een veteranenpensioen. Werken werd jou moeilijk gemaakt, dus naast de drie gulden zakgeld per week die je ontving van de staat, was je genoodzaakt zwart bij te verdienen bij een boer, Jij en je voorgangers vochten voor Nederland vele oorlogen om de kolonie te beschermen en nu kleurden je handen rood van de bosbessen die je plukte om je gezin te onderhouden.
Ook vertelde je me hoe je ooit als straf in een Japans interneringskamp met een zware balk op je schouders op blote knieën door kiezelstenen moest voortbewegen.
Of gedwongen werd over de driekleur te lopen en op de beeltenis van de koningin te spugen. Dit weigerde je uit een diepgewortelde trouw aan het Nederlandse koninkrijk. Wrang genoeg negeerde datzelfde koninkrijk jou hier jarenlang. Hoe groot je spandoek ook was, hoe hoog je gebalde vuisten ook in de lucht staken en hoe hard je ook schreeuwde om gehoord te worden. Ze lieten je in de kou staan en keken niet naar je om.
Ik kan mij die vernedering niet voorstellen. De enige fysieke ontbering en mentale uitdaging in mijn leven is een marathon. Waarvoor ik overigens na het passeren van de finishlijn diezelfde dag nog een glimmende medaille in ontvangst mocht nemen.
Had het ministerie van Defensie indertijd zijn verantwoordelijkheid genomen, dan was je hoogstwaarschijnlijk wiskundeleraar of musicus geworden, zoals je me ooit vertelde. De eerste Molukse Mozart. Had je jouw soldatenkloffie dan aan de wilgen gehangen?
En hadden de schimmen uit het verleden je ’s nachts met rust gelaten? Ik weet het niet opa. De vergane tijd en onfortuinlijke omstandigheden maakten van jou voor altijd een vergeten oorlogsheld, zonder erkenning, ver van huis. Wat een pech zeg.
Op de plek van onze barakken staan nu rijtjeswoningen met op de hoek van de straat een monument. Een bronzen beeltenis van jou en oma. Het begin, jij draagt je uniform, zij draagt een kind. Ikzelf woon niet meer in die buurt, maar het blijft voor mij heilige grond omdat het de plek is waar jullie ondanks alles een waardig en eervol bestaan wisten op te bouwen. Bedankt voor die fijne tijd opa. En vergeet die medailles. Wij weten beter toch?
Liefs aan oma en bijna al je strijdmakkers daarboven. Hier gaat het goed.
Jeftha
Deze brief verscheen eerder in de NRC, 3 november 2017.
Jeftha Pattikawa is een Amsterdamse schrijver en filmmaker, geboren in een Moluks barakkenkamp in Gelderland. Hij is kleinzoon van twee Molukse KNIL-soldaten. Vanaf 1850 dienden de mannen in zijn familie een eeuw lang in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger. Pattikawa werkt op dit moment aan het filmproject Verloren Banden, over de Molukse jongeren eind jaren zeventig tot begin jaren negentig.
Java Post 
wat een hartverscheurende alleszeggende brief die zo ontzettend goed duidelijk maakt hoe schaamteloos niet alleen de toenmalige Nederlandse overheid hierin heeft opgetreden, maar dat anno 2017 nog steeds doet!
Ja, het is werkelijk niet te geloven, de Nederlandse staat heeft de Molukkers schandalig behandelt,
ze doen er nu nog niets aan. De overheid is weer het liefste jongetje van de klas!!!!!
Na 1945 heeft de regering van ons land weinig of niets “goed” gedaan in de oost! Ook de behandeling van onze Knil militairen is beneden de maat geweest, Iets om je voor te schamen.
In mijn TNO-tijd kwam ik regelmatig in het kamp in Capelle aan den IJssel Wij hadden daar een proefzuiveringsinstallatie voor de zuivering van afvalwater. Vandaar ook mijn babbeltjes met de daar verblijvende Molukkers. Die heetten toen nog Ambonezen.
@Die heetten toen nog Ambonezen.@
— Dag meneer Somers, ik ben als tweede generatie geen zoon van een ‘gewone’ KNIL-militair, maar inderdaad van een heuse “Ambonese” KNIL-sergeant. Zo en niet anders staat het ook op vaders stamboekkaart. Toen ik begon te leren een beetje zelf na te denken, vroeg ik mij allereerst af waarom dat “Ambonese” er zo nadrukkelijk bij vermeld stond.
Als je wat meer over de VOC leest, dan kom je vanzelf op het ‘Ambonese gouvernement’ uit. Dát*** bestond uit de volgende elf eilanden: 1. Ambon, het belangrijkste. 2. Seram, het grootste, 3. Oma (=Haruku), 4. Lease (==Saparua), 5. Nusa Laut, 6. Boeroe, 7. Ambelau, 8. Manipa, 9. Kelang, 10. Boano en 11. Seram Laut.
— Vader komt van pulau Haruku uit de zuidoostelijk gelegen negorij atau kampong Aboru; is dus een Ambonese KNIL-militair van Aborese origine.
(kruid)noot***: In de zeventiende eeuw bedoelde men met ‘de Molukken’nog het kerngebied van de vier sultanaten Ternate, Tidore, Djailol en Batjan, die gezamenlijk bekend staan als Maluku Kie Raha, ‘De wereld van de Vier Bergen’. In later tijd verstaat men onder de Molukken alle eilanden tussen Sulawesi en Timor enerzijds en Nieuw-Guinea anderzijds.
— Van de 65.000 KNIL-militairen zijn er 61.000 overgegaan naar de TNI. Ik had vader -die zijn beste herinneringen aan de militaire kaderschool bewaarde, maar zijn nachtmerries aan de politionele acties te danken had- een glanzende carrière in het Indonesiche leger gegund.
Maar of ikzelf dan net zo gelukkig zou zijn als dat ik nu in Nederland ben, of dat vader dan ook duizenden communisten over de kling had moeten jagen, of deel moeten hebben aan de stille genocide van de Papoea’s … “God only knows!”
***uit: G.E. Rumphius – ‘De Ambonese eilanden onder de VOC’ [zoals opgetekend in ‘De Ambonse Landbeschrijving] bezorgd door Chris van Fraassen en Hans Straver – Landelijk Steunpunt Educatie Molukkers – Utrecht 2002 – isbn 9789076729299
typo: Boeroe = Buru
@em; ‘van de 65.000 Knil’ers zijn er 61.000 overgegaan naar de TNI etc.’- Dus 4.000 niet. Die werden naar Nederland verscheept. Die 61.000 zijn toch niet alleen Molukkers/Ambonnezen? Dit getal lijkt mij vrij hoog voor het aantal Inheemse Knil’ers. Er waren ook Indo Knil’ers die bleven.
“Er waren ook Indo Knil’ers die bleven.” Ter vergelijking: Van de mensen van de Gouvernements Marine, zoals mijn vader, zijn eigenlijk alleen jonge mensen vertrokken, die nog maar weinig dienstjaren hadden opgebouwd en elders kans maakten op ander werk. De wat ouderen zaten ‘met gouden ketenen’ vast aan hun pensioen en hadden elders gen kans op werk. Zij zijn tot hun pensionering in Indonesische dienst blijven varen. Zou zoiets ook bij de oudere Nederlandser KNILlers zijn gebeurd? Overgang naar de KL?
Heer E.M.: Dat stukje stamboom vond ik hartstikke leuk. Die Ambonezen waren ook na 1950 behoorlijk fel. Toen voor de verovering van de Molukken door de RIS ook schepen van de voormalige Gouvernements Marine onder Nederlands commando werden ingezet, was de reactie van de RMS: gedateerd 6 oktober 1950, H.Q./ z/c405: H.H. Het is gebleken dat bij de laatste aanvallen op de Republik Maluku Selatan, de schepen van het Dep. Pelajaran hieraan actief hebben deelgenomen. De zich aan boord bevindende Nederlandsche officieren hebben zich hieraan niet onttrokken. Tot onze spijt moeten wij u en uw collega’s mededelen dat u bij het voortzetten van Uw dienst aan boord door ons zal worden beschouwd als zijnde leden van de ALRI, en verder geen rekening meer zal worden gehouden met Uw Nederlandse nationaliteit. Beleefd wordt verzocht hiervan de betrokkenen bekendheid te geven. De Minister van Defensie der Republik Maluku Selatan. Namens deze: w.g. F. Hallatu, Cmdt Commande 6.
Tegen de KPM werd in die tijd een rechtszaak aangespannen, met een tegenzaak: Gerechtshof Amsterdam, 8 februari 1951, N.V. Koninklijke Paketvaart Mij tegen de Repoeblik Maloekoe Selatan. Waarbij de RMS bevestigd werd in haar status van rechtspersoon.
effe vergeten: De door mij genoemde uitspraken van het Amsterdamse Hof zijn aangehaald in een latere uitspraak: Arrondissementsrechtbank ‘s-Gravenhage, 21 februari 1980: De Demokratische Republiek Oost-Timor/’Fretilin’ e.a. tegen de Staat der Nederlanden. Niet ontvankelijk verklaard. Bijvoorbeeld: 4. (…) dat de enkele proclamatie van een staat als onafhankelijk (…) niet voldoende is om tot het bestaan van een staat te besluiten (…).
@Die 61.000 zijn toch niet alleen Molukkers/Ambonnezen?@
Het KNIL bestond voor het merendeel uit Javanen (ruim 50%) en verder uit Soendaneezen, Madoereezen, Amboineezen, Manadoneezen, Boegineezen, Atjehers, Maleiers en Timoreezen.
Of Indo-Europeanen als aparte landsaard werden gezien of als Nederlander beschouwd, is mij niet bekend.
In 1950 zijn 8.000 ex-KNIL’ers overgegaan naar de KL en de KLu. Zij werden niet in andijvielucht opgevangen, meen ik ooit te hebben gelezen.
Voor de in Nederland levende Orang Tengara is het een goede zaak extra te vermelden dat de Ambonese ex-KNIL’ers, niet alleen afkomstig waren van de Oeliasser-eilanden Haruku, Saparua en Nusa Laut, maar ook afkomstig van de Zuid-West en Zuid-Oost gelegen: Kei archipel; Tanimbar archipel; Aru archipel; Leiti archipel en de TNS*-eilanden.
*Teun, Nila en Serua
@em; ‘niet in andijvielucht ontvangen etc.’- Wel 1 rang terug! Naar de schoolbanken om zich de Nederlandse gewoonten van het KL leger aan te leren; ABN Nederlands lessen, idem aardrijkskunde van Nederland(!), sociale kennis etc. In jan.1950 gearriveerd en in Noordwijk a/zee in (lege) zomer hotels (het was winter)ondergebracht, daarna in contract pensions. Voor die herscholing in Venlo(!) van ma tm vrij; dus per trein en weekend thuis.
Kosten van verblijf 80% van zijn verlof salaris. -We waren met-uitgesteld- Europees verlof toen de overdracht een feit was. Hij heeft nog 1 jaar bij de KL gediend(na naturalisatie tot Nederlander, want hij was Belg) Was 38 jaar oud en had recht op 41 pensioen jaren.(2×20+1)
Dat was dus de gangbare inburgeringscursus, daarna nog een dienstjaar, daarna normaal pensioen. Niet gek. I.p.v contractpensions had hij ook eigen onderdak kunnen zoeken, zoals mijn vader. Ook niet goedkoop. Maar woonruimte in de buurt van Venlo lijkt mij niet zo duur als in de randstad. Ik was zelf in dienst in ’t Harde, zijn toen in Harderwijk gaan wonen, 1956. En mijn Zeeuws meisje in het Pius-ziekenhuis aldaar werken op het lab. Makkelijk om de hoek, werd daarom ook vaak ’s nachts opgeroepen voor spoedgevallen. Na geboorte van onze oudste dochter mocht die in kinderwagen worden gestald op de kamer van Moeder Overste. Heeft dus godsdienst met de paplepel ingegoten gekregen (niet veel meer van over!).
Is de informatie betreffende de “Geschiedenis van de Molukkers in Nederland” @ https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Molukkers_in_Nederland#Marine-molukkers correct? Wie wil dit onderzoeken en rechtzetten, aub?
Vroeger zeiden we altijd Ambonezen, maar nu praten we over Molukkers. Ere wie ere toekomt, zeg ik altijd.
Eigenlijk alleen Zuid-Molukkers? Dat is uit de Ambonarchipel.
Strikt genomen moesten onder de ‘Ambonezen’ worden begrepen degenen die afkomstig waren van de eilanden Ambon, Haruku, Saparua en Nusalaut; en bij uitbreiding ook degenen die afkomstig waren van de tegenover deze eilanden gelegen dorpen op de zuidkust van Seram. In het Indisch Leger echter werden tot in het begin van de 20e eeuw niet alleen de eigenlijke Ambonese militairen gerekend, maar ook de christen-militairen die uit de Minahasa op Noord-Celebes afkomstig waren.
Na hun aankomst in Nederland in het begin van de jaren vijftig werden alle uit de Molukken afkomstige militairen, of wier voorvaderen uit de Molukken stamden, ‘Ambonezen’ genoemd. Onder deze ‘Ambonezen’ bevonden zich echter ook militairen die niet afkomstig waren van Ambon, Haruku, Saparua, Nusalaut, de zuidkust van Seram of, zoals in het geval van oom Max Seleky, uit het kustgebied van Buru. Zo waren er onder de ‘Ambonezen’ ook militairen die afkomstig waren van de Kei-eilanden, en zij konden het niet altijd waarderen aangeduid te worden als ‘Ambonezen’. Vandaar dat vaak werd gekozen voor de benaming ‘Molukkers’.
De naam Zuid-Molukkers gaat terug op het feit dat de vooroorlogse residentie Ambon – die de ellanden Ambon, Haruku, Saparua, Nusalaut, Seram, Buru, Banda en de zogenaamde Zuidooster-eilanden (gelegen ten zuidoosten van Banda) en de Zuidwester-eilanden (gelegen ten zuidwesten van Banda) omvatte – na de Tweede Wereldoorlog ter onderscheid van de residentie Noord-Molukken (de vroegere residentie Ternate) werd omgedoopt tot de residentie Zuid-Molukken. Toen in 1950 op Ambon de onafhankelijkheid werd geproclameerd, omvattende de vroegere residentie Ambon, werd deze dan ook de Republiek der Zuid-Molukken genoemd. Met deze naam claimde de RMS het hele gebied van de vroegere residentie Ambon. Vandaar dat de aanhangers van de RMS in Nederland zich ‘Zuid-Molukkers’ noemden, een naam die voor de oorlog totaal onbekend was en na 1950 ook in Indonesië niet meer gangbaar is. De vroegere residentie Ambon is nu de provincie Maluku, terwijl de vroegere residentie Ternate nu de provincie Maluku Utara, Noord-Molukken, is.
Wat een geweldige uitleg, heer Van Fraassen. Hartelijk dank voor de moeite.
Zie ook: Ch.F. van Fraassen, Ternate, de Molukken en de Indonesische Archipel. Van Soa-organisatie en Vierdeling, 2 delen, (diss. Leiden 1987.
Wij woonden in Bandung in de 50’s en op een gegeven moment werd het zo onveilig dat mijn KNIL vader een van zijn Ambonese militairen opdracht gaf om mij naar school te brengen in zijn Jeep.
Ik herinner me nog dat deze man met een brengun/stengun op zijn schoot mij elke dag naar school reed. Deze Ambonese man was heel trouw aan mijn vader en Nederland en moest niets hebben van Sukarno. Bij ons vertrek naar Holland in 1953 gaf hij mij een prachtig uit djati hout gesneden
pop…die heb ik nog steeds.
Zal maar niets zeggen over gedrag van de Nederlandse regering tegenover de Ambonezen want dan gaat mijn bloeddruk weer omhoog.
‘Dreigende confrontatie’- Aldus de Telegraaf van heden 8-11-’17; De ontvangst van Knil -Ambonezen door de de inspecteur generaal der Krijgsmacht dreigt uit te lopen op een confrontatie tussen Molukkers en Antifascistische oud verzet strijders Nederland (AFVN). Ze vinden dat het Knil tijdens de dekolonisatie oorlog zich schuldig heeft gemaakt aan oorlogsmisdaden. De oud strijders van het AFVN dreigen met een tegen demonstratie. Van een officiële blijk van waardering kan geen sprake zijn, zegt A.de Graaff van het AFVN.
Lijkt mij helemaal in lijn met sommige opvattingen hier op JP en I4E.
@JASomers; ‘met sommige opvattingen hier etc.’ – En de KL ‘ers/ mariniers, die daar hebben gediend? Treffen die geen blaam? Rawah gedeh, Bondowosso trein transport ?
Kenpeitai, Simpangclub, Werfstraatgevangenis. Twee tantes dood, Oma zoek. Geschiedenis, waarom zou ik daar hijgerig over doen. Is gebeurd.
Aelle, Jan van Sommeren, RonGeenen, and others. The article written by Jeftha Pattikawa to his grandfather explains very well the article I wrote about the Post Trauma Syndrome Disorder. Only the older Amboinese generation knew the pain and the heart ache they endured. I remember those days and I remember the people who lived in those cold and drafty CONCENTRATION camps. I did not know they had been treated like dogs. I remember those hollow, distant looks in their eyes reflecting the ever appearing question, WHY. But they kept silent, but you could hear it in their music and their songs. Forget it and get over it, you said. For Indos who were treated a bit better than the Amoinese people were it was easier said AND done, but I can still read it in between the lines from the many messages posted in any Indo website. The older generation of Amboinese carried the pain and humiliation in silence till they day they died and took it with them into their grave. I have met a few of the younger generation here in the States and even they carried it with them in their heart, but were able to begin a fresh new start and a new life. Not everyone’s heart is made of stone. Thank you Jeftha Pattikawa for sharing this article.
@The article written by Jeftha Pattikawa to his grandfather explains very well the article I wrote about the Post Trauma Syndrome Disorder. Only the older Amboinese generation knew the pain and the heart ache they endured. @
One of my friends is Bob from the Molukken. His familie was also forced to the Netherlands and they also left for the USA. Bob is also a Vietnam vet. He is today in the seventies and still plays the drums in one of the Indo bands. He is one of the guys who always shows up at our lunch kumpulan on Thursday. I know he enjoys being between us but I also knows he has some traumatic experiences. He does not has a computer. I give him on a regular basis articles like the one just printed to honor the KNIL people. It makes him happy.
Why me?
My best friends are Ambon. Also several of my blood relations are Ambon.
I