Door Marjorie van Putten

Man leest kinderboek

Het thema van de kinderboekenweek dit jaar was “Hallo Wereld!”. In deze week werd de aandacht gevestigd op het ontdekken van culturen door verhalen. Een belangrijk thema, want een jeugdboek kan niet alleen gezien kan worden als een spiegel van het verleden door middel waarvan de normen en waarden van vroeger worden doorgegeven, maar ook van een bepaalde cultuur. Jeugdliteratuur is daarmee veel meer dan vermaak voor jeugdige lezers, en dus ook zeer leerzaam voor volwassenen. Hieronder twee jeugdboeken die voor de volwassen lezers minstens net zo waardevol zijn als voor jongere lezers.

Alleen Beer mocht mee

Hoewel Alleen Beer mocht mee (1992) van Vivian den Hollander oorspronkelijk een jeugdboek is, raad ik juist volwassenen aan het te lezen. Het verhaal gaat over de negenjarige Trudi de Priester, die samen met haar ouders, broer en zussen in Nederlands-Indië woont. Haar perfecte leventje wordt ruw verstoord door de Tweede Wereldoorlog. Trudi moet dan met haar familie naar het beruchte Tjideng-kamp. Ik vind het boek erg pittig voor jeugdige lezers, de verschrikkingen worden onomwonden en expliciet vermeld, heel anders dan in bijvoorbeeld John Boynes’ The boy in the striped pyjamas. De schrijfstijl van Alleen Beer mocht mee is zodanig dat kinderen het kunnen begrijpen, maar zeker niet kinderlijk. Het geeft een prachtige, pijnlijke beschrijving van een, voor degenen die het niet hebben meegemaakt, onvoorstelbare tijd. Alleen Beer mocht mee is daarom een jeugdboek én een volwassenenboek ineen.   

Dat de uitgever het ook moeilijk had met de positionering van het boek mee blijkt uit de omslagen van de verschillende drukken. De drie omslagen hieronder geven weer in welke mate de uitgever een etiket plakt op een boek. Op de omslag van de eerste druk zie je gedek en een meisje dat een beer vasthoudt. Dit beeld is redelijk neutraal, het zou een omslag kunnen zijn van een volwassenen- en een jeugdboek. Het meisje op de omslag was toentertijd één van Trudi’s oppaskinderen en de beer in haar handen is de enige echte Beer. De tweede omslag stuurt het boek heel duidelijk richting de kinderboeken. Deze voorkant strookt helemaal niet met de inhoud. De voorkant is te kinderlijk voor het indrukwekkende verhaal. De laatste plaat zou je heel gemakkelijk op een volwassenenroman kunnen zien.

Omslagen “Alleen Beer mocht mee”

Aan deze drie omslagen zie je dat de uitgeverij met een voorplaat een heel belangrijke keus maakt. Veel lezers kiezen een boek op basis van de cover en de achterflaptekst. Uit bovenstaande omslagen blijkt dat ook de uitgeverij bij de verschillende drukken anders tegen het boek aankeek en daarom aan het experimenteren is geslagen.

Weg uit Indië

Een ander voorbeeld van een prachtig boek over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië is Weg uit Indië (2012), een semi-autobiografisch verhaal van Hans Vervoort. Vervoort heeft zijn eigen ervaringen vermengd met verhalen van anderen, om zo een compleet beeld te geven van hoe het was om jong te zijn tijdens de Japanse bezetting en in de onzekere tijden na de bevrijding, waarin de Indonesische opstandelingen probeerden de macht over te nemen. Het boek is volgens de auteur bestemd voor “alle leeftijden vanaf 10 jaar”. Daar is hij in mijn ogen volledig in geslaagd. Het is een aangrijpend verhaal geworden. Het boek beschrijft ook de onzekere tijden na de internering en een gedeelte van het leven in Nederland. Vervoort heeft daarmee een zeer waardevol verhaal geschreven, waarin de levens van vele eerste generatie Indische kinderen in Nederland worden verteld.

Voor iedereen

Niet alleen de omslag van een boek bepaalt of het boek bij de volwassenen- of bij de jeugdafdeling komt te liggen. Ieder boek krijgt een NUR-code mee, die het boek indeelt in een bepaalde rubriek. Weg uit Indië is volgens de auteur een boek voor iedereen vanaf 10 jaar, omdat hij een zo groot mogelijke groep wil bereiken. Het boek heeft echter de NUR-code van een kinderboek gekregen en staat daardoor in de boekhandels bij de kinderboeken. En helaas zijn er maar weinig volwassenen die voor zichzelf bij de kinderboeken gaan kijken.

De omslag en de NUR-code zijn twee buitentekstuele keuzes die van grote invloed zijn op de lezers van het boek. De tweede omslag van Alleen Beer mocht mee en de NUR-code van Weg uit Indië zorgen voor jeugdige lezers, terwijl de volwassenen op deze manier geweldige verhalen mislopen. Daarom zou ik iedereen van harte aanraden om bij het volgende bezoek aan een boekhandel ook eens bij de jeugdafdeling te kijken en de prachtige verhalen daar te ontdekken.

x