Symbolische oproep voor machtswisseling in Bandjermasin, 1923.

In historische verhandelingen wordt vaak melding gemaakt van de blanke bestuurlijke bovenlaag die Nederland in staat stelde Nederlands-Indië eeuwenlang aan zich te onderwerpen. Hoe dun deze bovenlaag was, tonen ons de plattegronden van grote steden in Indië: de rood of oranje ingekleurde Europese wijken worden omringd door allerlei donkergekleurde kampongs. Indonesië lag altijd om de hoek. Vreemd genoeg werden deze kampongs, alhoewel binnen de gemeentegrenzen, niet bestuurd door de gemeenteraad maar door lokale desahoofden. De facto lag de macht echter ook hier in handen van de Europeanen. In een artikel in De Indische Courant van 18 januari 1923 wordt melding gemaakt van een protest in Bandjermasin: Weg met die gemeenteraad!

Bandjermasin

“Op het aanstaande congres van de Sarekat Islam komt een voorstel van de afdeling Bandjermasin aan de orde om de Regering te verzoeken de plaatselijke gemeenteraad op te doeken. Het voorstel werd gedaan op een algemene ledenvergadering welke kort tevoren te Bandjermasin werd gehouden en ten doel had de Sarekat Islam ter plaatse doen herleven. Het voorstel zal ongetwijfeld door vele afgevaardigden van andere Sarekats Islam in andere gemeenten worden ondersteund.    

En dat is niet onbegrijpelijk, want de gemeenteraden zijn slechts ingesteld voor de Europese buurten en hebben met de kampongs, die een eigen bestuur heten te bezitten, niets te maken. De gemeenteraden bekommeren zich niet om de toestanden in de kampongs waar de grote massa leeft. De kampongbewoners hebben niet het besef dat de grote wegen en pleinen zo mooi behoren te wezen en vinden andere gemeentelijke zaken al even weinig belangrijk, maar zien wel dat al die werken veel geld kosten, en bemerken dat zijzelf daardoor ook op kosten komen.

Geen zeggenschap

De gemeentebesturen hebben bovendien hier en daar boze plannen om de Inlandse bevolking direct te belasten, wat natuurlijk onbillijk is, zolang de kampongs niet onder het beheer van de raden zijn gebracht en de bevolking voldoende in die raden is vertegenwoordigd. Nu is dat laatste allerminst het geval omdat er maar weinig Inlanders zijn die het kiesrecht kunnen uitoefenen. Er worden maar dus maar weinig Inlanders tot lid gekozen, en dus weerklinkt de stem der bevolking slechts indirect en soms helemaal niet in de vergaderlokalen. De Inlanders die een beetje over de zaak nadenken, zeggen wat héb ik aan die gemeenteraden? Ze kosten ons veel geld, ze hinderen ons met talloze verordeningen en we hebben er geen stem in. Het gaat wel over ons, maar niet in ons belang. Weg ermee! Deze redenering vindt men steeds meer, ook in de grotere steden van Midden-Java, terwijl ook in Batavia een beweging in die geest is waar te nemen.

Wat is nu de objectieve werkelijkheid?
Zoals opgemerkt, behoren de kampongs nog niet tot het gebied waarover de plaatselijke raden zijn gesteld. Ze hebben volgens de algemene wetten nog een eigen Inlands gemeentebestuur en de zorg voor eigen huishouding. Nu is die eigen huishouding eenvoudig niet mogelijk: ten eerste, omdat deze gemeenten geen geld hebben om de hoofden te betalen; ten tweede doordat de mensen allen een eigen werkzaamheid hebben, die hun verhindert uit zichzelf in de desa-aangelegenheden interesse te betonen; ten derde doordat er een grote verscheidenheid van belangen bestaat aangezien de staatsrechterlijke positie van die gemeenschappen verschilt: zo zijn er, die op particuliere landerijen staan, zo zijn er die op gronden van anderen staan en die op eigen gronden zijn gebouwd.

Verder hebben de gemeenteraden wel degelijk hier en daar inbreuk gemaakt op de desa-autonomie door langs wettelijken weg kampongrechten af te kopen, en gronden te onteigenen die aan de kampongbestemming werden onttrokken.
Het valt niet te ontkennen dat dit veelal is gedaan ten bate van de uitbreiding van de Europese wijken. Verschillende grotere plaatsen getuigen ervan dat kampongs werden weggevaagd om mooie Europese wijken te krijgen, terwijl men de kampong-lieden aan hun lot overliet. Daar komt nog bij, dat de gemeenteraden wel allerlei regelingen hebben gemaakt van politionele en anderen aard, die de kampongbevolking wel degelijk heeft na te komen, terwijl de gemeente door verschillende heffingen, vooral op pasars en op vermakelijkheden etc. de bevolking laat meebetalen. (…)

Bandjermasin, kampong

De regering schuift af

De gemeenteraad van Semarang, die het eerst wat deed voor de kampongbevolking, maar die ook in de kampongs geen riolering en geen bestrating en verlichting kon brengen zonder te stuiten op het feit dat de kampongs een eigen bestuur moesten behouden, heeft onlangs de vraag te behandelen gekregen of het niet nodig was maar eens te beginnen met de kampongverbetering in die kampongs zelf. De kwestie is namelijk dat de regering niets van zich laat horen, hoewel het vraagstuk van het overbrengen der kampongs naar het ressort der gemeenten al jaren en jaren hangende is. Het enige dat men verkreeg, was, zooals de Locomotief dezer dagen opmerkte, een besluit van de regering waarin werd overwogen dat de gemeenteraden eigenlijk al op verschillenden gebieden in de kampongs konden ingrijpen, omdat riolering en dergelijke toch ook eigenlijk algemene gemeentebelangen zijn. Daarmee heeft de regering meteen van zich afgeschoven de verplichting om voor deze gemeentelijke bemoeienis meerdere gelden beschikbaar te stellen! (…)

Toch zit er niets anders op dan dat men de zaak op gemeenteniveau aanvat, dat men alvast begint te inventariseren wat er aan kampongs is binnen de grenzen van de gemeenten en dan overgaat tot een eenvoudige verbetering van toestanden die ieder bewoner afkeurt, zoals: de verbetering van de slechtste wegen en riolen, de verbetering van hoeken en pleinen, enzovoort. Men moet de mensen laten zien dat er ook wat gedaan wordt voor hun eigen naaste omgeving, men moet trachten hun aan het verstand te brengen dat hetgeen gedaan wordt mede in hun eigen belang is en men moet een zekere organisatie trachten in het leven te roepen waardoor de stem der bevolking wordt gehoord (…).

Inspraak

Men moet zorgen dat de bevolking zich uit, door bijvoorbeeld zo nu en dan bijeenkomsten te doen houden waarin gemeentelijke zaken worden uitgelegd en gelegenheid wordt gegeven tot debat. (…) Men laat bijvoorbeeld een paar deskundigen over speciale onderwerpen lezingen houden. (…) Het spreekt vanzelf dat dit voor een belangrijke taak is van de Inlandse raadsleden en dat hun aantal ongetwijfeld uitgebreid moet worden. Men heeft meer kans hun stem te horen als er een stevig aantal in de raad zit dan wanneer er maar enkele zijn die ook nog zwijgen. De gemeentepolitiek moet bekend raken aan de bevolking. (…) Laten de gemeenten in deze richting eens wat meer doen, dan zal de krachtige tegenstand die men hier en daar steeds van bevolkingswege ondervindt, en die men steeds meer zal ondervinden als de tekenen ons niet bedriegen, wel overwinnen en de Inlandse gemeentebevolking ook opgeleid worden tot deelneming aan het gemeentelijk beheer.”

De kranten maken geen melding van nog andere initiatieven om de gemeenteraad op te heffen. Het is de Sarekat Islam niet gelukt om de macht te grijpen. Of de gemeentebesturen van de grote steden in Indië nog iets met de goedbedoelde adviezen van De Indische Courant hebben gedaan, valt te betwijfelen. Wat Bandjermasin betreft: uit de pers blijkt dat deze stad een vijftal jaren later werd geteisterd door financiële zorgen. De kosten van de infrastructuur, zowel in de stad als in het achterland, moesten steeds worden gedekt door het stadsbestuur, terwijl het voordeel was weggelegd voor het gouvernement. Men stond op de drempel van een economische crisis die zowel een rem zette op verbetering van de levensomstandigheden alswel op de veranderingen in de politieke verhoudingen.
De kampong bleef nog lang zonder riolering, licht en inspraak.

x