De 20e eeuw diende zich aan met een heel scala aan nieuwe uitvindingen die het dagelijkse leven zouden veranderen. De belangrijkste waren misschien wel de auto, de radio en de telefoon. Voor het huiselijke leven waren er echter niet minder belangrijk producten als wasmachines, koelkasten, fornuizen en stofzuigers. De meeste hiervan kwam overgewaaid uit de Verenigde Staten, echter ook in Europa werd hard gewerkt aan allerlei nieuwigheden. Aan Nederlands-Indië ging dit alles evenmin voorbij. Omdat de industrie van consumptiegoederen hier nog in de kinderschoenen stond, waren het handelshuizen zoals Lindeteves en Borsumij die goede zaken deden met de import van al deze producten.

Een nieuw voertuig

de demmo

De opvallendste verschijning in het openbare leven was ongetwijfeld de auto, een product dat – althans voor de eigenaren – alleen maar pluspunten leek te bezitten. Voor de samenleving als geheel lag het echter iets ingewikkelder. Tot in het begin van de 20e eeuw was iedereen in Nederlands-Indië, rijk en arm gelijk, voor transport aangewezen op paardentraktie. Met de komst van de auto veranderde het straatbeeld echter aanzienlijk. Terwijl de rijke blanken zich nu verplaatsten per auto, bleven de Indo-Europese middenklasse en inheemse armen aangewezen op paardenvoertuigen als de sado, deleman en grobak. En dat voelde niet goed. Voor het eerst werd men zich ook bewust van de nadelen van deze voertuigen, verscherpt door de toename van het verkeer. Het aantal ongelukken met paarden nam hand over hand toe, en uitwerpselen op het wegdek werd minder natuurlijk gevonden als voorheen.  

Het kon dan ook niet uitblijven dat een nieuw voertuig zijn intrede deed, een voertuig schoner en gemakkelijker te onderhouden dan een span paarden, maar goedkoper dan een auto. Een hybride voertuig zouden we tegenwoordig zeggen.
Ergens rond 1930 verscheen het in het straatbeeld van Java: de demmo, genoemd naar het Soerabaiasche bedrijf dat het produceerde, Demmo N.V..
Het was een voorwiel aangedreven driewieler met een uit Duitsland geimporteerde luchtgekoelde tweetaktmotor. Het karretje kon zowel voor passagiers- als voor vrachtvervoer worden gebruikt.´De tijd gaat snel, gebruikt hem wel´, adverteerde het bedrijf.

Samenwerking met het I.E.V.

opening nieuwe bedrijfspand Demmo N.V.

Ondanks het feit dat het ding nogal wat herrie maakte, bleek het een groot succes.
Op 11 juni 1932 betrok de firma Demmo een nieuw pand aan de Darmokali 7 in Soerabaja om de productie op te kunnen voeren. Een heuglijke gebeurtenis die werd bijgewoond door de burgemeester van Soerabaja, de heer Bussemaker. In zijn toespraak bracht de burgervader naar voren ´dat het probleem van de gevaarlijke dogcarbomen en de onhygiëische gevolgen van zoveel duizenden paarden binnen afzienbare tijd zou zijn opgelost´. De directeur van de fabriek, de heer Kanis, benadrukte het belang van de werkgelegenheid, niet alleen voor de leveranciers en de werknemers van de nieuwe fabriek, maar ook – en vooral –  voor de exploitanten van de demmos, waarschijnlijk veelal ontslagen cultuur-employé´s die met een klein kapitaal nu een behoorlijk inkomen zouden kunnen verwerven.

In een verslag van de opening in het blad De Motor werd verder gemeld dat Demmo N.V. nauw samenwerkte met het Indo-Europeesch Verbond (I.E.V.) om personeelsleden te werven onder de Indische jongens. Curieus hierbij was de toevoeging dat Demmo N.V. en het I.E.V. het publiek opriepen vooral in de rijtuigen van Indo´s plaats te nemen. Soms bleek dit publiek namelijk de voorkeur te geven aan een ritje met een Inlander, ´omdat men deze Inlander met iets minder betalen tevreden kan stellen´.

Atax

de Atax

Het succes van de demmo was zó groot dat nog in hetzelfde jaar 1932 in alle grote steden van Java demmo´s rondreden. Echter niet alleen demmo´s. Het handelshuis Borsumij (Borneo Sumatra Maatschappij) importeerde volledig afgemonteerde voertuigen, gelijkende op demmo´s , van de Raleigh fabrieken uit Engeland. Deze zogenaamde Atax had echter in afwijking van de demmo een achterwielaandrijving en een geruislozer viertaktmotor.
Maar hier bleef het niet bij. De Indische Courant verbaasde zich over de snelle ontwikkelingen:

´Wat ons trof was de snelle wijze, waarop deze voertuigjes verbeterd werden en zich aan de gestelde eisen van het verkeer aanpasten. (…)
Een nieuwe motor werd geïmporteerd, die heel wat minder geraas maakte, terwijl binnenkort wederom een nieuw type demmo in gebruik zal worden genomen van de bekende Duitsche Merkur-fabrieken, die nog meer het principe van den auto nadert.
Ook hoorden wij van plannen, om Ford-demmo’s te exploiteren, die weer „stukken beter” zouden zijn, dan de andere wagens — en ook goedkoper.
Een stadgenoot, die het voornemen heeft, enige tientallen demmo’s in exploitatie te brengen, deelde ons mee, dat de verbeteringen van deze soort wagentjes elkaar zó snel opvolgen, dat hij aarzelde te kiezen.
Ofschoon er in den aanvang vele pessimisten waren, die beweerden, dat het ´met de demmo’s toch niets zou worden´ geloven wij, dat dit mechanisch vervoer het paard tenslotte geheel van de straten zal verdringen.´

Inmiddels weten we, dat het zó ver niet is gekomen. De oorlogsdreiging, enkele jaren later, had nadelige gevolgen voor de aanvoer van de voertuigen en onderdelen. De ontwikkeling van de demmo´s en ataxen en hoe ze ook verder mochten heten, stond stil. In de jaren ´50 zou de relatieve prijsdaling van de gewone auto´s het nut van het doorontwikkelen van deze voertuigen overbodig maken. De moderne taxi deed zijn intrede. Helemaal verdwenen zijn de ´demmo´s´ echter niet. Wie door het hedendaagse Java rondreist ziet nog steeds varianten van de demmo, meestal aangeduid als ´bemo´s´, de becak motor.

x