Door Dineke Stam
Kartini met haar zusters en Hilde de Booy-Boissevain in Buitenzorg
In de indrukwekkende botanische tuin Bogor-Buitenzorg zitten we even op een bankje en denk ik aan die foto van Kartini, Roekmini en Sardinah met Hilde de Booy-Boissevain. Misschien was het wel hetzelfde plekje! De tocht in de voetsporen van Jacobs en Catt leidt naar historische sporen van Indonesische historische vrouwen, die veelal ook nationale heldinnen zijn. Die zijn in Nederland niet zo bekend. Het schilderij uit de collectie van Cisca Pattipilohy toont er zes, het spoor van drie vrouwen zoeken we op.
De eerste is natuurlijk Kartini en het spoor is meer immaterieel dan materieel. Jaarlijks is Hari Kartini, Kartinidag een nationale feestdag in Indonesië. Alle vrouwen dragen hun mooiste kabaja en in ieder geval één kledingstuk van batik, schoolkinderen zingen het Kartinilied en doen spelletjes en wedstrijden, waar het bijvoorbeeld erom gaat wie het mooiste handwerk, gerecht of batik heeft gemaakt. Dit jaar congresseren op deze dag zo’n vierhonderd vrouwelijke wetgevers over het thema Politieke Rechten in het Ritz Carlton hotel in Jakarta. ‘s Morgens komen twee van de afgevaardigden naar de viering van Kartinidag in het Erasmushuis. APIK, de vrouwenorganisatie die juridische bescherming en ondersteuning biedt, heeft de ontmoeting-bijeenkomst in het Erasmushuis georganiseerd, in overleg met Nursyabani Katjasunkaja (voormalig parlementslid, nu woonachtig in Den Haag) en ondergetekende vanuit Nederland. Onderdeel van ons programma is het zingen van het Kartinilied met alle aanwezigen. Mede Aletta – reiziger Alice van Gorp heeft dit van te voren precies ingestudeerd, naar aanleiding van de aftrap van de reis in Den Haag. Tevoren was over dit programma-onderdeel discussie over met mensen van het Erasmushuis. ‘Kartinidag is een feest van de Indonesiërs, is het wel gepast dat wij als Nederlanders daar zo’n lied komen zingen’, vroeg men zich af. Dat was gepast vonden wij, want zij is als feministe, ook ‘ons’ erfgoed van de internationale vrouwenbeweging waar wij nu door actieve hedendaagse Indonesische feministen mee in aanraking zijn gekomen. Het werd een prachtig moment op de bijeenkomst, waar oude, jonge, Indonesische en Nederlandse vrouwen en mannen gezamenlijk het lied aanheffen. Toe-eigening, het je eigen maken van gemeenschappelijk erfgoed valt vaak in goede aarde.
Raden Adjeng Kartini (Java – district Japara 1879 -1905) is een goed voorbeeld van gemeenschappelijk cultureel erfgoed en de internationale vrouwenbeweging. Met tien reizigers zijn we in Indonesië omdat precies 100 jaar geleden de Nederlandse kiesrechtstrijdster en eerste vrouwelijke arts in Nederland, Aletta Jacobs en de Amerikaanse Carrie Chapman Catt hier het vrouwenkiesrecht propageerden. Aletta Jacobs is misschien voor de vrouwen van Nederland wat Raden Adjeng Kartini voor Indonesische vrouwen is: een voorvechter van vrouwenrechten, een feministe. Gemeenschappelijk erfgoed niet alleen omdat Kartini zoveel brieven in het Nederlands schreef, die onder de titel Van Duisternis tot Licht postuum zijn gepubliceerd in 1911, maar ook omdat zij een bijdrage leverde aan de Indische afdeling van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid 1898. Zij schreef over Aletta Jacobs’ boek Het doel der vrouwenbeweging uit 1899 en las minstens drie maal de bekende feministische tendensroman Hilda van Suijlenburg, die haar inspireerde in het streven naar een onafhankelijk bestaan. Via een advertentie in De Hollandsche Lelie vond ze in Stella Zeehandelaar een penvriendin. Toen Kartini een jaar of tien was, zag ze een krantebericht over de Indiase Pandita Ramabai. ‘Ik gloeide van geestdrift en beefde van opgewondenheid: niet alleen voor de blanke vrouw is het mogelijk een zelfstandig bestaan te veroveren! Ook de bruine Indische vrouw kan zich vrij, onafhankelijk maken. Dagenlang dacht ik aan haar. Wat een goed moedig voorbeeld toch kan, vermag!’ Kartini vocht voor vrijheid en opleiding voor Javaanse vrouwen en verbetering van de samenleving. Ze wilde heel erg graag in Europa studeren, maar het bericht dat het kon doorgaan kwam één dag te laat. De reden onthult haar telegram van 9 juli 1903 aan het echtpaar Abendanon: ‘Mijn lieve, trouwe Vrienden, hoé wij waren toen wij van morgen Uw telegram ontvingen, kan U zich wèl voorstellen. Het zoolang met vurig, dikwijls smartelijk verlangen verbeide bericht van onze “vrijheid” is gekomen! – Eén dag te laat! Gisteren is de brief verzonden waarin aan den Regent van Rembang mijne hand toegezegd werd. .. Kent nu de omvang van mijn zalig geluk, mijne vernedering, mijne schande: ik ben de verloofde van den Regent van Rembang, een weduwnaar met 6 kinderen en 3 vrouwen.’ Na de geboorte van haar eerste kind in 1905 overleed Kartini. In 1964 is Kartini tot heldin van de nationale vrijheid benoemd door Soeharto.
Op onze viering van Kartinidag was openheid waarmee politica Dr. Ir. Hetifah Sjaifudian haar ervaringen als politica deelde heel bijzonder: ‘Het leek niet belangrijk of in mijn voordeel te werken dat ik PHd ben en veel weet over het onderwerp, het gaat nu vooral om netwerken. Ik wilde in de commissie van mijn expertise, maar ik kwam – zoals vaker met vrouwen – in de hoek van educatie terecht. Pas na jaren hard werken lukte het om daar te komen waar mijn inhoudelijke kennis ligt: in de commissie 5, van Infrastructuur en Verkeer en Waterstaat. Hier is veel meer budget. Hetifah moedigt vrouwen aan vooral de microfoon te grijpen als je de kans krijgt: ‘bij mij duurde het twee jaar geduurd voordat ik op een plenaire vergadering het woord nam. Je moet moedig zijn.’ Ex-parlementariër Lena Maryana Mukti, de mentor van Hetifah, maar lid van een andere partij sprak net als zij zowel in het Engels als in het Bahasa Indonesia.Rolmodellen in huiselijke en openbare sfeer van politiek actieve vrouwen hebben we nodig, zei zij. De Nederlandse sprekers, Prof. Dr. Mineke Bosch over Aletta Jacobs en ik over onze reis en Kartini, hadden ons taalgebrek in bahasa Indonesia gecompenseerd met een fotopresentatie van historische beelden van Aletta’s Jacobs leven en wereldreis en met prachtige foto’s van Raden Adjeng Kartini uit het KIT-LV te Leiden. Die beelden zijn in Indonesië weer niet zo bekend. Daar zat ook die foto bij van Kartini met haar zusjes in Buitenzorg. Laat ik hier nou ook met mijn zussen zijn!
Een volgende keer meer over de volgende van het schilderij: Dewi Sartika. Zie over Kartinidag in het Erasmushuis ook:http://angermaneuropa.blogspot.com/2012/04/womens-participation-in-politics-in.html
x
Java Post 
Dit wordt een zeer interessante artikelenreeks. Ik wacht het vervolg met spanning af.
Quote:
Kent nu de omvang van mijn zalig geluk, mijne vernedering, mijne schande: ik ben de verloofde van den Regent van Rembang, een weduwnaar met 6 kinderen en 3 vrouwen.’
========================================================================
Wat bedoelde ze met “mijne vernedering” ?
Volgens verhaal is ze toch uiteindelijk gelukkig getrouwd
.
Haar een paar jaar jongere “zuster voorvechster”, de Sundanese Raden Dewi Sartika had meer geluk.
Ze was bijna uitgehuwelijk met een vooraanstande man, uit de regenten familie van Banten .
Dat had ze geweigerd , en had gekozen voor de Sundanese leraar Raden Kandoeroean Agah Soeriawinata .
Voor haar verdienste , het oprichten van een meisjesschool (Sakolah Istri) kreeg ze een zilveren en gouden medaille van de Ned.Indische regering en geeerd als Nationale Held van Indonesia.
Pikant detail, haar vader Raden Somanegara werd door de Nederlandse regering verbannen naar Oost Indie (?)
Het was voor Kartini een vernedering: trouwen met een oudere man, die al vrouwen had.., dit wilde ze niet: Kartini wilde verder studeren en verder komen, maar dit werd geweigerd.
Een triest einde van een talentvolle vrouw, die maar 25 jaar mocht worden.
De vergelijking met Aletta Jacobs is duidelijk: beide voorvechtsters voor gelijke rechten in onderwijs en maatschappij.
In het boek van Rob Nieuwenuys “”Met veemde ogen”” is een mooie foto van de 3 zussen Kartini tijdens een bezoek aan de familie De Booy-Boissevain te Bogor.
Kartini met de kleine Thijs De Booy op schoot
Om Sid, dit kan u toch wel begrijpen?
Kartini wilde uitbreken uit de adat kooi, ze wilde naar Nederland om te studeren en zich ontwikkelen, ik heb groot respect voor Kartini, zeker gezien het tijdsbeeld
Natuurlijk begrijp ik wel hoe de vork in de steel zat.
Dat is ook de reden waarom ik een verschil maak tussen RadenAdjeng Kartini en Raden Dewi Sartika .
Ze was de eerste Indonesische vrouw die bepaalde dromen had , die ze door haar lot niet kan verwezenlijken of zelf had kunnen meemaken.
De 5 jaren jongere Rd Dewi Sartika had haar dromen wel verwezenlijk .
Ik heb een oude boek Door Duisternis tot Licht van 1912(3de druk), plus een boek van M.Vierhout, Eliabeth Keesing “Hoe ruim een kooi is”.
Volgens familieverhalen behoorde een oud tante die ik persoonlijk kende tot de generatie van Rd D.Sartika .
Mijn overgrootvader Rd Kandoeroean S.M en zijn zoon Rd Kandoeroean S.Atmadja was ook actief in het onderwijs.Zoals zijn 2 kleindochters o.a Rd E.S.S.S.Atmadja .
Persoonlijk ben ik niet zo gecharmeerd van Alleta Jacob , ze is een koloniaal persoon.
Haar emancipatie strijd is anders dan van Rd.A.Kartini .
Herman Keppy beeindigt dan ook niet voor niets zijn artikel ‘Aletta Jacobs en de Indische connecte’ van 27 maart in de Java Post met (Citaat) “Hoewel veel is verbeterd, zou Aletta Jacobs 100 jaar later genoeg om handen hebben op het gebied van de rechten van de vrouw. Een groep van twintig vrouwen onderneemt in april dit jaar een reis naar Indonesië die in haar voetsporen moet treden. Als Aletta zou meereizen, zou zij zich ongetwijfeld minder maternalistisch uitlaten over andere volkeren en niet zo negatief over vermenging van rassen. /…/” (einde citaat)
Als men over de emancipatiestrijd van Indonesische vrouwen wil praten moeten ze ook de geschiedenis van de vrouwenemancipatie in Indonesia bestuderen.
In navolging van Sumpah Pemuda (1 land, 1 volk 1 taal ) in 1928 hadden de Pemudi’s hun krachten gebundeld .
Hun eerste congres was 22 december 1928 in Yogyakarta , na verschillende naamsveranderingen heten ze KOWANI .
Vandaar dat de HARI IBU (Indonesische Moeder Dag) gevierd wordt op 22 December.
Een andere soort viering dan de Nederlandse Moederdag , waar ibu de vrouw 1x per jaar verwend wordt met bloemetjes, chocola en dat ze niet hoeft te koken en of af te wassen.
Beste Surya,
Ik begrijp uw standpunt goed, maar om nu gelijk Aletta Jacobs als koloniaal te bestempelen..
U moet dit zien in het kader van de toenmalige tijd, en het gaat over raakvlakken tussen Aletta Jacobs en Kartini: beiden in een kooi opgegroeid en beiden wisten zich daaraan te ontworstelen.
Dirt is de essentie van dit mooie artikel.
Overigens: de kratons en de hele Javaanse hofadel konden zich alleen instand houden door steun van de Nederlandse regering en herendiensten.. – als onbesproken gunst opgelegd
Dit verschilde weinig met Europa: ook Europa kende de kneveling van leenheren en de adel, die nog steeds voort woekert.
Suraya, bedankt voor uw bijdrage
mvg Wilma
Uit een topic van december 2006.
De Nederlandse feministe , de bekende Dokter Aletta Jacobs de moeder van alle Nederlandse feministen heeft haar tijdens een bezoek in 1911 aan Nederlands Indie geprezen voor Kartini’s rol.
Dr A .Jocobs sprak ook haar verwondering dat democratisch gezien hebben de Indonesische vrouwen al eerder rechten hebben dan hun Nederlandsde zusters.Dat had ze niet gedacht.
(Of eigenlijk verwacht)
Over het instand houding van de Javaanse Hofadel door de Nederlanders is gedeeltelijk waar .
Het was haat liefde verhouding, de Vorsten / adel waren per defenitie tegenstanders van de koloniale bezetters ,
Omdat hun rechten afgepakt werden .
Hun kinderen/nakomelingen werden later de 1ste generatie Nationalisten leiders .
Ik heb een beetje moeite om de Nederlande Feminisme te vergelijken met Indonesische Feminisme. Het is een andere soort feminisme.
1.De rechten van de Nederlandse vrouw was anders dan de Indonesische vrouw (Indonesisch i.p.v Javaanse vrouw) .
2.De strijd van de Indonesische vrouwen is groter , men had te kampen met de adat(recht) en Islam Recht.
De meeste vrouwen zijn analfabeet ( de Inheemse bevolking van Nederlands Indie waren ongeveer 95% analfabeet )
3.Nederlandse vrouwen kennen geen polygamie
4.Ze zijn politiek (nog) niet bewust zoals de Indonesische vrouwen .
Eerlijkheidshalve heb ik me niet verdiept met de Nederlandse feminisme.
Mijn “kennis” is beperkt tot de Dolle Mina beweging , waar een klein groep vrouwen de straat op ging met de leuzen “Baas in eigen buik” , of hun okselhaar laat groeien.
Misschien kan iemand de geschiedenis van Nederlandse Feminisme vertellen?
In de tijd van Kartini was het met de rechten van vrouwen in Nederland ook nog niet zo best gesteld. Ook daardoor is mijn waardering van Kartini groot.
En later werden de Nederlandse feministen min of meer voorbij gestreven door de Indonesische feministen die poltiek bewust zijn .De 1ste vrouwelijke Minster van Indonesia was Mr Rd.A Maria Ulfah .
1946 Minister van Sociale zaken in Kabinet Sjahrir
Surya,
Het tijdperk van de Dolle Mina”s is toch echt ruim 40 jaar geleden, hoor!
Maar ik stel uw bijdrage zeer op prijs!
Natuurlijk is de emancipatie van een vrouw in Indonesie niet te vergelijken met een Nederlandse vrouw.
Laten we beginnen met het kiesrecht.., eindelijk konden vrouwen ook stemmen.
Als je trouwde verloor je je baan: dus veroordeeld tot het aanrecht.
Uw vergelijking met een Nederlandse vrouw:
– terecht Surya, de Nederlandse vrouw heeft meer rechten, zeer zeker omdat in Nederland staat en kerk gescheiden zijn.
-adat en Islam is een niet te verbreken keten, maar ook in Nederland tref je dit aan: de Bible belt op de Veluwe: Christendom en Hollandse “”ädat”””
Geachte Surya, een vriendin van mij , geboren te Malang, heeft belangstelling voor de oude taalgebruiken op Java,
Ondermeer het Laag, Midden en Hoog Javaans.Zij heeft de kratons bezocht en wil zich daar meer in verdiepen.
Kunt u haatr literatuur of een site aanbevelen?
Met vriendelijke groet,
Wilma
Wat interessant die discussie die hierover ontstaan is! Over de geschiedenis van het feminisme is inmiddels al heel wat geschreven. Aletta, Instituut voor Vrouwengeschiedenis biedt een onuitputtelijke bron van informatie over de (internationale) vrouwenbeweging. Via de website aletta.nu is ook een mooi kritisch artikel te downloaden over de koloniale stem van Aletta Jacobs van Ena Jansen uit Lover 1997-4. Een leuke site over de vrouw naar wie Dolle Mina is genoemd is http://www.wilhelminadrucker.nl/. Ik ben een van de organisatoren van de Aletta Jacobs reis – 100 jaar later, waar 10 mensen aan deelnamen. Zie hierover (engels) http://dinekeimhp.tumblr.com/. Hartelijke groet en dank voor de interesse! Dineke
hoe vond Aletta de meisjesschool?
DOCTOR ABENDANON als zijn de Directuer Generaal van OKW ( of de gepaste titel op dat moment) in Ned.Idie.Had zijn werk goed gedaan om de “BRIEVEN VAN KARTINI “ in het LEVEN te roepen op het moment dat de Nedelandse regering zijn ETIESCHE POLITIEK in Ned.Indie ging lanceren. Een zeer jong meisje zonder eenige deugelijk onderwijs die zulke INTELECTUEELE en TELESCOPISCHE gedachten kon schriiven.Ook was Kartini volgens zeggen ANTI POLIGAMNIE en haar hele leven had zij gedroomt om naar Holland te gaan voor haar studie.Wat blijkt van haar INCONSISTENTE HOUDING? Toen zij de poligamie in paratijk bracht door met eenbejaarde Regent met 3 vrouwen en 6 concubienes tetrouwen on de mom vn GEDWONGEN door de ADAT haar vader.Terwijkl zij gemakkelijk bescherming kon zoeken bij de Ned.Indische regering.Ook had zij haar verkregen studie beurs aan iemand anders gegen( Agus Salim).
Kartini is in de KABUPATEN Rembang als INTRUDER beschouwd om dat ze Hollandse lessen en handwerken zoal haaken en borduuren gaf, i.p.v lezingen en citaten uit de Qur’ran.
De GONG was toen zij een jongen kon baren dat niet mogelijk is door de vrouwen en concubienes van de Regent.En zo een STAMHOUDER kan schenken.
De Hollandse dokter uit Semarang heeft 4 dagen gewacht to hij zeker wist dat Kartini gezond is om dan naar Semarang terug tekeren.Maar helaas toen hij in Semarang aan kwam is Kartini bezweken.De ADAT van Javanen is dat Javaanse vrouwen na de baring allerrij zoorten DJAMAOE’S moesten een nemen en warangan( muizengif is niet moeilijk tekrijgen.