Door Bert Immerzeel

Het was donderdag 10 december 1936.Voor velen misschien een dag als alle andere, maar voor enkele tientallen nieuwsgierigen op het havenhoofd van Tandjoeng Priok was hij bijzonder. Zij hadden allen gehoord dat de kajakvaarder Oskar Speck die dag in Batavia zou arriveren. Na lang wachten was het dan zo ver. Om drie uur kwam het bootje in beeld, een vijf meter lange tweepersoonskajak, omgebouwd voor éénpersoonsgebruik, met een klein zeiltje. Toen hij het volk op de kade zag, groette Speck door zijn hand op te steken. Even later stond hij aan wal.

Het Soerabaijasch Handelsblad deed als eerste verslag. Speck was een jonge ingenieur uit Hamburg die in 1932 werkloos was geworden. Fervent watersporter als hij was had hij te weinig rust in zijn lijf om de crisis uit te zitten. Hij besluit om met een vouwkajak via de Donau naar Cyprus te varen, om dáár emplooy te zoeken in de kopermijnen. Onderweg lijkt de Donau hem te saai, en hij neemt een afslag om via het binnenland verder te reizen. In Griekenland leert hij varen op de open zee. Gevaarlijk, maar dicht onder de kust weet hij zich te redden.

Op Cyprus wachtte hem het werk, maar besmet door het reisvirus besluit onze kajakker anders. Waarom niet doorgevaren naar Australië? In Syrië bindt Speck zijn vaartuig op het dak van een bus om een dag later te worden afgezet bij de rivier de Eufraat. Van daar vervolgt hij zijn reis via de Perzische Golf en India richting Australië. Speck was een bezienswaardigheid geworden. ‘Overal waar ik aanlegde werd ik omringd door massa’s mensen…. niemand had ooit zo’n bootje gezien’, aldus Speck later in een interview. Zijn kajak laat het soms afweten, maar Speck’s huisleverancier, de firma Pionier Faltbootwerft, stuurt hem dan een nieuwe.

In 1936, vier jaar na het begin van zijn reis, arriveert hij dus in Nederlands-Indië, en wordt ook daar, net zoals bij zijn eerdere aankomsten, hartelijk verwelkomd. Geen onvertogen woord, nog niet.

In maart 1937 vertrok hij van Java, om medio van datzelfde jaar nog op Timor te arriveren. Kort daarna gaat het fout. Op de Leti Eilanden wordt hij overvallen door een groep inlanders en raakt daarbij gewond. Speck weet echter aan zijn belagers te ontkomen en vlucht in zijn nog ongeschonden kajak naar Tanimbar. Daar blijkt hij een oorontsteking te hebben opgelopen. De plaatselijke arts stuurt hem voor een medische ingreep per pakketboot naar Soerabaja. Medio 1938 keert Speck terug om zijn reis te vervolgen via de Kei-Eilanden en de zuidkust van Nieuw-Guinea.

Hier neemt het lot een wending. Speck had zich aan boord van de pakketboot kritisch uitgelaten over de steun die hij kreeg van het Nederlandse gezag, en pochtte op de levensstandaard in Duitsland. Dit nu brak hem op. Ook al was hij uit Duitsland vertrokken nog vóór Hitler aan de macht was, dit maakte hem nog niet minder Duits. Had hij ook niet soms een swastika-vlaggetje op zijn kajak? ‘Toeristen als de heer Speck kan men in Nederlands-Indië missen; met onvoldoende geld bij zich om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien, zijn zulke mensen afhankelijk van liefdadigheid en men ziet welke dank het gouvernement ontvangt voor zijn medewerking’ schreef De Locomotief. Men verbiedt hem de kust van Nieuw-Guinea aan te doen.

Waarschijnlijk omdat hij veronderstelde dat het gezag aan de zuidkust van Nieuw-Guinea zou worden geinformeerd, besluit Speck dan maar linksom het eiland te varen, een omweg van duizenden kilometers die hem nog een jaar extra zal kosten. Als hij uiteindelijk in september 1939 op Australische bodem landt, is de Tweede Wereldoorlog begonnen en heeft het Verenigd Koninkrijk, en daarmee Australië, Duitsland de oorlog verklaard. Speck wordt geïnterneerd.

De reis van Oskar Speck eindigde zo in mineur. Of misschien ook niet? Toen hij in 1946 werd vrijgelaten besloot hij in Australië te blijven. Na zijn overlijden, in 1993, kreeg een deel van zijn nalatenschap zijn eindbestemming in het Australian National Maritime Museum in Sydney.