Herdenking Japanse capitulatie De Indiëherdenking eindigde zaterdag met een oproep van de derde generatie aan de eerste om te blijven vertellen. Excuses kwamen er niet.
Premier Mark Rutte houdt een toespraak bij het Indisch monument in Den Haag tijdens de nationale herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in voormalig Nederlands-Indië. [Jerry Lampen/ANP]
„Vertrouw ons met uw verhaal, wij dragen het verder”. Met die woorden besloot de zestienjarige Maddy Batelaan zaterdag de nationale herdenking van de Japanse capitulatie, op 15 augustus 1945. De overgave van de Japanners betekende het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Met deze oproep van de derde aan de eerste generatie kwam er ook een einde aan het herdenkingsjaar waarin 75 jaar bevrijding werd gevierd. Herdenkingen die, door de coronapandemie, niet in alle grootsheid waarin ze waren opgezet doorgang konden hebben. De Dam was op 4 mei vrijwel leeg; zaterdag waren er bij het Indisch monument in de Scheveningse Bosjes in Den Haag 75 genodigden, onder wie de koning. Hij legde de eerste krans.
Nu de eerste generatie uitsterft, was het doel dit jaar om nieuwe tradities te stimuleren, passend bij een nieuwe tijd en passend bij generaties die de oorlog niet hebben meegemaakt. Door verhalen over oorlog en vrijheid door te geven. Juist degenen die de oorlog in toenmalig Nederlands-Indië meemaakten, hebben lang gezwegen. Vanwege de trauma’s én vanwege de koele ontvangst bij aankomst in Nederland, waar men hun oorlogsverhalen niet wilde horen.
Maddy Batelaan, wier grootvader werd geboren in Soerabaja, verwoordde het zo: „Mag ik zeggen dat ik teleurgesteld ben dat hij er zo weinig over kon praten? Het is toch ook mijn verhaal?”
De keukentafel van Rutte
De vader van Mark Rutte sprak wel, vertelde de premier. Hij werd krijgsgevangen genomen, zijn eerste vrouw overleed in een Japans interneringskamp. Aan de keukentafel werd veel gesproken over Indië, zei Rutte, maar „uiteindelijk bleef ook veel onuitgesproken, weggestopt”. „Je merkte ook dat je soms niet moest doorvragen. Dat er een donker hoekje bestond met herinneringen die mijn vader liever wilde ontwijken.”
Het was een persoonlijk verhaal van de tweede generatie. De premier bood geen excuses aan voor de behandeling door Nederland van landgenoten die hun wortels in Nederlands-Indië hebben, noch repte hij bijvoorbeeld over schadeloosstelling.
Vorige week begon de Stichting Japanse Ereschulden een rechtszaak tegen de Nederlandse staat om compensatie af te dwingen voor de fysieke en psychische schade die Nederlanders in Nederlands-Indië hebben geleden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Volgens deze organisatie weigert de staat verantwoordelijkheid te nemen voor de schade van slachtoffers van de Japanse bezetting, terwijl „de route naar volledige compensatie” door Japan is „afgesneden”, als gevolg van het in 1951 gesloten vredesverdrag met dat land.
Erkenning leed
Premier Rutte erkende wel „het leed van de burgers, militairen en verzetsstrijders uit álle bevolkingsgroepen die de Tweede Wereldoorlog in Indië doormaakten”, erkende dat „hun ervaringen, hun verhalen en hun trauma’s ertoe doen” en erkende dat „dit hoofdstuk van de Tweede Wereldoorlog onlosmakelijk onderdeel is van onze gezamenlijke geschiedenis”.
Vijf jaar geleden had de premier al „betreurd” dat er „bij de Indische gemeenschap een gevoel van miskenning is blijven bestaan over het gebrek aan begrip bij anderen voor de ondergane oorlogsverschrikkingen”.
Sommigen vinden dat de Indiëherdenking onderbelicht is – de koning is bijvoorbeeld niet ieder jaar aanwezig, maar eens in de vijf jaar. Het monument in de Scheveningse Bosjes, waarop zeventien figuren de vele gezichten van de pijn en het lijden vertegenwoordigen, kwam er pas in 1988. Daarvoor werd de herdenking op verschillende plekken gehouden, eerst op particulier initiatief. In 1999 erkende het kabinet-Kok II 15 augustus 1945 als het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden.
Excuses hadden gekund in dit herdenkingsjaar. Dat begon immers met een – onverwachte – spijtbetuiging van de premier tijdens de jaarlijkse Nationale Holocaust Herdenking voor het feit dat het Nederlandse gezag niet méér had gedaan om de Joodse bevolkingsgroep te beschermen. „Nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn, bied ik vandaag namens de regering excuses aan voor het overheidshandelen van toen”, zei hij.
In maart kwamen daar „spijt en excuses” bij van de koning voor „geweldsontsporingen van Nederlandse zijde” in de jaren ná de Tweede Wereldoorlog, toen Nederland met geweld een einde probeerde te maken aan de onafhankelijkheid van Indonesië.
Monument beklad
De nadruk zaterdag lag op stilstaan bij de slachtoffers. Álle slachtoffers, zo werd er een aantal maal benadrukt, die vielen tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en andere landen in Zuidoost-Azië.
Het Indisch monument in het Westbroekpark was vrijdag beklad met onder meer de woorden ‘4 juta korban’ (vier miljoen slachtoffers), door een actiegroep die stelt dat bij de herdenking alleen „mensen met een Europese status” worden herdacht. De organisatie Aliansi Merah Putih vindt dat de herdenking „de kolonisatie legitimeert”, omdat er na de Japanse capitulatie nog een strijd volgde tussen Nederland en Indonesische onafhankelijkheidsstrijders.
De organisatie van 15 augustus noemde de actie „misplaatst”. Zaterdag zei voorzitter Erry Stoové in zijn toespraak: „De Tweede Wereldoorlog kent een grote diversiteit aan slachtoffers. Er zijn grote verschillen in ervaring en beleving. Daarom is het belangrijk naar elkaar te blijven luisteren en in gesprek te blijven, op een respectvolle manier.”
De Indiëherdenking eindigde met een defilé langs de kransen. In de lucht boven het park vloog een B25 Mitchell, het vliegtuig dat in 145 boven Java pamfletten uitstrooide om te vertellen dat de Tweede Wereldoorlog voorbij was.
Dit artikel verscheen eerder in het NRC, 15 augustus 2020.
Java Post 
Ik kreeg uit Indonesie en wel van iemand uit Jakarta, het volgende schrijven wat betreft hun Nationale Herdenken.Ze hebben 3 belangrijke dagen in het jaar.
“Voor jouw nauwkeurige lezing attendeer ik het volgende:
27 februari : de Slag van de Javazee
17 augustus : Vrijheidsdag
10 november : Heldendag (de Slag van Soerabaia)
De bovengenoemde datums zijn nationale vrije dagen in Indonesie ter ere van de gevallen slachtoffers tijdens de bezetting van Japanners in het voormalige Ned.Indie en tijdens de koloniale tijd (incl. Aceh oorlog en dekolonisatie/Bersiap periode).
Op die datums worden niet alleen in het algemeen gesneuvelden herdacht, doch ook vaders, moeders en kinderen die bezweken waren in interneringskampen voornamelijk op Java en Sumatra.
Er wordt niet gevierd op die datums, slechts in ere gehouden met een ceremoniele herdenking voor de gevallen Nederlanders, Britten, Indiers/Gurkha’s, KNIL soldaten (van Ned.afkomst), Indo’s, Indo-Belanda’s, Indo-Chinezen, Armenianen, Arabieren, Indonesiers/burgers en indon.soldaten van het KNIL.
Terwijl elke dag (ik herhaal: elke dag!) om 06.00 ’s ochtends bg.slachtoffers explicit worden herdacht tijdens de Kath.Mis, Prot. & Gereformeerde kerkdiensten. Dus jouw vader en schoonvader krijgen ook de eer, Ron.
Indonesie is het enige land ter wereld die dit in stand houdt. Wij Indonesiers zijn daar trots op. Het is geschiedenis alhoewel zwarte bladzijden in onze geschiedenis. Geschiedenis moet met niet in de doofpot gooien. Met onze oosterse gevoelens eren wij een ieder wie ere toekomt.
@RGeenen; ‘de slag in de Java zee etc.’- Een nationale herdenkingsdag ? Toen de vloot van K.Doorman ten onder ging ….? Als feestdag ….de ondergang van Nederlands Indië?
Er zijn gelukkig nog mensen die normaal denken aan hun geschiedenis.
Als een Indonesische die sedert haar geboorte woonachtig is in het voormalige Buitenzorg, thans Bogor, zou ik hier graag willen vermelden, dat bij mijn weten, “De Slag van de Javazee” nooit op 27 Februari in Indonesië wordt herdacht, en het is ook geen Nationale vrije dag. Alstublieft een correctie, als ik het verkeerd mocht hebben? Men is immers nooit te oud om kennis op te doen! 🙂
Ik dacht dat u gelijk heeft, ik zou ook niet kunnen begrijpen dat dit voor Indonesië een feest/herdenkingsdag zou kunnen zijn.
Mevr. Koestomo… U heeft het pertinent NIET verkeerd. U heeft het bij het rechte end.
De Slag in de Javazee is GEEN nationale herdenkingsdag in Indonesia.
Nederland ( gedirigeerd door de OGS) herdenkt deze dag WEL op bijvoorbeeld het Ereveld Kembang Kuning waarbij vaak WEL genodigden van de Indonesische nationaliteit aanwezig zijn…. ( Bijvoorbeeld de Pers of anderen vanwege de interesse in de geschiedenis.)
Er wordt wel vaker nonsens geschreven door blabla roepers…
@TamiKoestomo; ‘ Indonesische nationale feestdagen etc.’- En 15 Augustus?
In Nederland in ieder geval niet. Wel een herdenking, maar dat is wat anders.
Japan zou eigenlijk Ned-Indie als Indo China, behandelen conform de handelsverdrag met van Mook om grond stoffen televeren..Maar Nederland heeft op 7/8 Desember 1941 de oorlog aan Japan verklaard.Ook is Ned-Indie nooit serieus verdedigd met 75 000 KNIL en 10 000 Australische troepen onder een Generaal Mayoor en een kolonel met verouderde wapens .Tegen 300 000 Japanse soldaten onder een paar generaals met Zero,s tegen Bufallo vliegtuigen van de MLD.
Het was een mooie herdenking. Dat meisje van het (jaarlijkse) Christelijk Lyceum had een mooi verhaal. Vanuit haar zelf naar de aanwezigen en de velen daarachter. Een klein beetje jammer dat de Captives Hymn niet werd gezongen, maar instrumentaal. Ik vind die instrumentale vertolking eigenlijk wel mooier, typisch voor een herdenking. Maar gezongen (door een vrouwenkoor) is beter passend in de context van een Indiëherdenking. Dat lied is namelijk gecomponeerd door de Engelse dirigente van een zangkoor van het interneringskamp in Palembang. Met een bevolking van Nederlandse, Engelse, Australische en Amerikaanse vrouwen en kinderen. Waarschijnlijk van de beide olieraffinaderijen daar. Zelf heb ik gemerkt dat je niet te veel mag vertellen over recreatieve activiteiten in interneringskampen, doet kennelijk afbreuk aan het 100% ellende-imago van het kampleven. Ook het praatprogramma ‘s-avonds was goed, met o.a. een jonge historica die zich goed had ingeleefd. Die overvliegende bommenwerper ken ik wel, heb er ook een keer in gevlogen van Soerabaja naar Batavia, juni 1946. Met houten bankjes op de plek van de bommenrekken. Ik heb me laten vertellen dat op dat traject zo’n vliegtuig voortdurend heen en weer vloog. In ieder geval voor dienstvluchten, maar als er plaats was mochten anderen ook mee. Gratis. Dat vliegtuig vloog bij ons in Delft over, dat deed de Catalina daarvoor ook.
“Excuses hadden gekund in dit herdenkingsjaar.” Dit vind ik toch wel een misser van Titia Ketelaar. Het is een herdenking waarbij iedereen in zijn/haar eigen gedachten, verdriet, wordt gelaten. Niemand wordt verplicht zich aan een voorgeschreven onderwerp te houden. Daarbij hoort de Koning zich te onthouden van een politiek geladen onderwerp, waar lang niet alle belanghebbenden, laat staan het parlement, het eens kunnen worden. Daarbij is de Koning onschendbaar, en moet zich onthouden van aanleiding tot politieke en menselijke reuring. En vooral de aanwezigen en TV-kijkers niet opzadelen met zaken die hun op dat moment niet aanspreken. Zij zijn gekomen om te herdenken, niet om over excuses e.d. te horen.
“Alle slachtoffers, zo werd er een aantal maal benadrukt, die vielen tijdens de Japanse bezetting van” Maar daar gaat het bij het monument toch om? Maar waarschijnlijk had mevrouw Ketelaar niet het in steen gebeitelde gelezen: ‘Ontelbare (…) uit alle bevolkingsgroepen in en buiten de gevangenenkampen (…)’. Is ze wel eens bij dat mooie monument geweest?
@JanASomers; ‘uit alle bevolkingsgroepen etc.’- Zo is het ook. Ca 1 miljoen Indonesiërs(1) lieten door dwangarbeid/honger het leven. Eind 1944 zag ik een creperende bevolking in onze kampong te Ambarawa! Als jochie van 10 een vervuild ruikende uitgemergelde dode vanaf 1m afstand te zien, vergeet je nooit meer- Het van Heutsz vaandel gedoe is gelukkig vervangen. Een waardige herdenking.
“Zo is het ook.” Maar velen weten dat niet, of willen het niet weten. En ook van mij bedankt voor de krans van de Indonesische ambassade. Alhoewel die ook door sommigen niet gewaardeerd wordt.
“Toen de vloot van K.Doorman ten onder ging ….? Als feestdag “Er is geen sprake van een feestdag, maar van een herdenking!
@JASomers; ‘krans van de Indonesische ambassade etc.’- Kijk, dat is nou hormat! Als ik zie hoe wij/Nederlanders/veteranen(!) altijd in Indonesië met een smile zijn/worden ontvangen. Dat vervult mij van trost ook Indonesische bloed in mij te hebben. Dat Indonesische, dat moeten wij koesteren. Want dat maakt ons Indisch! ( toen in Indië; andersom)
Vanaf de eerste keer is de Indonesische ambassadeur uitgenodigd , om er bij te zijn .
Klopt. maar ik vind het elke keer wel bijzonder. Ben er blij mee. Als er iemand van ‘ons buitenland’ erbij moet zin is hij/zij dat wel. Boeroeng heeft onlangs nog een foto van mij van die krans van en paar jaar geleden geplaatst.
@jw.hoegen; ‘Indonesische ambassadeur uitgenodigd etc.’- Dat is toch een blijk van respect en verzoening! Al die mensen/veteranen, die terug zijn gegaan; is toch ook blijk geven van hetzelfde; respect en verzoening! Ons verleden geeft aan; een verbondenheid. In wrok of in verzoening? Dat is wat het heden en de toekomst ons biedt!