Herdenking Slag in de Java Zee
Felix Jans
Hij denkt er niet graag aan terug: de Slag in de Javazee. Felix Jans besloot op zijn achttiende bij de Marine te gaan, zonder zich goed te realiseren waar hij eigenlijk voor tekende. In 1942 trokken Nederlandse, Amerikaanse, Australische en Britse schepen naar de Javazee om Japanse strijdkrachten op weg naar Java tegen te houden. Maar alles liep anders. Jans is een van de laatste Nederlandse overlevenden.
“Er was ineens een geweldige klap en toen lag ik in het water”, vertelt de inmiddels 93-jarige oud-marineman. “Zonder te beseffen wat er gebeurd was, hebben we een tijdje rondgedreven. Vasthoudend aan hout en stukken boot.” De angst onder de overlevenden was groot. “Diepe angst. Maar we hielden elkaar in de gaten. Gelukkig waren er genoeg wrakstukken om aan vast te klampen.”
De Hr.Ms. Kortenaer, waar Jans verantwoordelijk was voor Kanon 1, werd op 27 februari 1942 geraakt door een Japanse torpedo. “We voeren de vijand eigenlijk tegemoet.” Het schip brak in tweeën en was niet meer te redden. “We dachten dat de jappen alleen maar derdehands wapens hadden. Maar ze hadden het beste van het beste. Ze schoten goed, ze manoeuvreerden goed. Kansloos!”
Felix Jans weet niet meer precies hoe lang hij in het water heeft gedreven, wachtend op hulp. “Maar het was in ieder geval langer dan tien uur.” Hij weet nog wel dat de Kortenaer die dag om 16.13 uur ten onder ging. “En de volgende ochtend kwamen ze ons ophalen.”
Hij doelt op de Engelsen, die de schipbreukelingen met de Encounter uit zee oppikten. “We lagen in het schemerdonker. Ineens kwam er een schip voorlangs. Iedereen begon te schreeuwen en te gillen.” En dat werkte. De Engelsen merkten de levende drenkelingen op en haalden ze uit zee.
Java Zee
De Slag om de Javazee kostte ruim 900 Nederlanders het leven. De kruisers Hr. Ms. De Ruyter en Hr. Ms. Java en de torpedobootjager Hr. Ms. Kortenaer eindigden op de bodem van de zee. In totaal kwamen er bij de Japanse aanval 2300 marinemensen om het leven.
Maandag wordt de slag op verschillende plekken in Indonesië en in Nederland herdacht. In Den Haag is ’s ochtends een dienst in de Kloosterkerk waar de nabestaanden van Karel Doorman bij zijn. Ook in Den Helder, Jakarta en Surabaya zijn herdenkingen.
Maar het geluk van oud-marineman Jans en zijn lotgenoten bleek van korte duur. De ellende begon pas echt toen de overlevenden van de slag op Java aan wal werden gebracht. Ze vielen in handen van de Japanners, als krijgsgevangenen.
“Dat is het ergste dat ik in mijn leven heb meegemaakt”, zegt Jans. “Het eerste waarmee de jappen ons begroetten waren klappen. Ook schelden, maar we verstonden ze niet.” Hij haat ze. “En waarom? Omdat ze laf zijn. Ze waren altijd met twee of drie man op je in aan het slaan.”
Felix Jans (rechts) als jonge marinier
De toen nog jonge matroos werd in die tijd als krijgsgevangene aan het werk gezet. Hij werkte 3,5 jaar aan de Birma-spoorlijn. Ook wel de Dodenspoorlijn genoemd. “Ik heb er van begin tot eind aan gewerkt. In Bangkok begonnen, dwars door Thailand heen. En dan de over de grens naar Cambodja. Allemaal lopend!”
De Birma-spoorlijn werd aangelegd tussen Nong Pladuk in Thailand en Thanbyauzayat in Myanmar, over een afstand van 415 kilometer. Heel veel krijgsgevangenen bezweken tijdens het werk. Bijna 3000 Nederlanders, 7000 Britten, 4500 Australiërs en 131 Amerikanen kwamen nooit meer thuis.
Maar Nederlander Felix Jans vocht zich er doorheen. Dat is te danken aan zijn goede lichamelijke conditie, zegt hij. “Ik was altijd een sportidioot. Veel hardlopen, veel zwemmen, boksen. Mijn lichaam was in een geweldige conditie. Misschien dat ik het daardoor kon hebben.” De mensen die het niet overleefden, waren volgens Jans de jongens die ongetraind van huis kwamen.
De onverwachte bevrijding van de krijgsgevangenen kan hij zich nog goed herinneren. In augustus 1945. Het moment ontroert hem, tot op de dag van vandaag.
Komende maandag wordt de Slag in de Javazee herdacht. Op 27 februari 2017, precies 75 jaar later, met een herdenkingsceremonie op het ereveld bij het Karel Doorman-monument in Den Haag. Tientallen nabestaanden zijn daarbij aanwezig.
Ook Felix Jans is er maandag bij, al praat hij normaal gesproken vrijwel met niemand over de Slag in de Javazee. “Zelfs niet met mijn dochter. Zij hoeft mijn verdriet niet te delen, het is erg genoeg. Het is op ons neergegooid, voorbij is voorbij. Maar ik denk er wel vaak aan.”
Tóch kan hij niet zeggen dat hij spijt heeft gehad van zijn keuze om bij de Marine te gaan. “Je kreeg je bordje nasi en saté. Zat je niet bij de Marine, dan kreeg je niets. Dus iedereen deed zijn best om bij de Landmacht, de Luchtmacht of de Marine te komen. Want dan had je onderdak, dan had je verzorging. Ze hebben goed voor ons gezorgd. Ze hebben ons niet in de steek gelaten.”
x
Dit artikel verscheen eerder op de website van de NOS, 24 februari 2017.
Java Post 
Bedankt voor het bericht.
Ook mij neef Fred Poublon is als stoker op de kruiser Hr. Ms.Java niet meer terug gekeerd.
De slag op de Java Zee had m.i. nooit moeten gebeuren.
De Japanse vloot was veel groter en stukken beter, maar de Hollanders keken naar op Aziaten en waren erg arrogant.
Ik beb altijd het gevoel gehad dat Nederland helden nodig had en onze bibbit daarvoor werd opgeofferd.
I emailed the English translation to my 2 sons, who don’t read Dutch.
But the English translation needs some polishing.
My sons may have problems with the meaning of several sentences.
Is it possible to send your English translation to me because I want to send this to my cousin (his father was one of the survivors) and aunt (his wife) in Australia.Ik woon in Den Haag en wil graag naar de herdenking.Met de Engelse tekst wil ik mijn familie in Australie op de hoogte brengen.
Mijn dank,
Constance
Beste Constance,
Het spijt me, maar een Engelse versie heb ik niet. Misschien zou je zelf een (vertaal)poging kunnen wagen?
Begin maar met:
One tremendous bang, and there I was, lying in the water … toch?
http://www.beeldengeluid.nl/media/9215/de-slag-de-javazee
Van mijn zoon kreeg ik een vertaaltip in de vorm van een vertaalprogramma, toen ik stukken Engelse tekst wilde vertalen naar het Nederlands toe. Het kan toegepast worden voor andere talen, en vice versa.
Misschien hebt u er wat aan.
https://translate.google.com
of
https://www.bing.com/translator/
“Je kan daar grote stukken tekst in kopiëren (hele hoofdstukken volgens mij zelfs). Uiteraard komt hier wel een letterlijk vertaalde tekst uit. Je mist alle nuances en vaak ook een correct zinsopbouw. Je moet het dus alleen gebruiken als basis van een vertaling, je moet daarna natuurlijk nog wel elke zin nalopen. Wel helpt het met de basisvertaling omdat je niet meer de vertalingen van basiswoorden hoeft op te zoeken (dit scheelt tijd).”
ER zijn er zoveel. Zowel gratis als betaalde vertaal sites. Hier zijn een paar goede zoals WPML , QTRANSLATE , TRANSPOSH , MULTILINGUAL PRESS FREE , STELLA, ZILI-LANGUAGE .
QTRANSLATE is dacht ik door een Nederlander en een Duitser in elkaar gezet.
Heel interessant. Mijn opa voer op de K13 duikboot in de 30 er jaren vanaf Madura.
Mijn vader de heer Jan Wiersma heeft ook 3 jaren aan de dodenspoorweg gewerkt als krijgsgevangene hij is vorig jaar juni helaas overleden op 95 jarige leeftijd misschien kende u hem wel
Mijn vader kwam als marine-reserveofficier vanuit Java, na de evacuatie van marinepersoneel op 2 maart 1942, uiteindelijk in Engeland terecht waar hij als officier technische dienst verantwoordelijk werd voor het materieel van de motortorpedobootjagers die op de Noordzee vochten tegen de Duitsers. Mijn moeder en zusje werden geïnterneerd in Jappenkampen op Java. Pas na de oorlog zagen mijn ouders elkaar terug in Amsterdam.
…onze achterneef Johannes Leendert Moens overlijd toen zijn schip “Junyo Maru” onderging 1944, hij was pas 18 jaar oud..zijn vader J.L.Moens werkte aan de Birma spoorlijn…ook Jelte Albert Maijer en zijn zoon Bob Maijer werkten aan de Birma spoorlijn..Bob overleefde, J.A.Maijer overlijd 1944 in het Camp Tjimahi… onze tante Margaretha Kommer-Moens overlijd 1944 in het Camp Semarang/Gedangan..haar schoondochter van Zijll-de Jong, haar kinderen en kleinkinderen waren ook in het Camp, zij overleefden…. misschien kent nog iemand deze namen of heeft inlichtingen??
Dag Anita Maijer-Schrot,
Ik kwam toevallig je bericht tegen en hoop dat je dit leest. Ik ben Eveline en ik woon in Jakarta, waar ik vrijwilliger ben voor de Oorlogsgravenstichting in Indonesie.
Ik weet niet of je reacties hebt ontvangen, maar ik ben zo vrij geweest wat namen op te zoeken bij de Oorlogsgravenstichting (www.ogs.nl) en zie dat Johannes Leendert Moens staat vermeld als oorlogsslachtoffer van de Junyo Maru en een zeemansgraf heeft. Er is ook een andere Johannes Leendert Moens die in Camp Tjimahi is overleden en nu op ereveld Leuwigajah ligt in Cimahi. Wellicht familie?
Jolt Albert Maijer staat eveneens vermeld en ligt ook begraven op ereveld Leuwigajah te Cimahi. Margaretha Moens-Kommer is tevens vermeld, inderdaad omgekomen in Semarang/Gedangan. Zij ligt begraven op ereveld Kalibanteng in Semarang.
Op de website van de Oorlogsgravenstichting is deze informatie en ook informatie over wellicht andere familieleden beschikbaar. Mocht je de erevelden willen bezoeken, dan kan dat altijd. Het is misschien handig om dat even contact op te nemen via e-mail info@ogs.or.id.
Mocht je bloemen willen laten leggen bij de graven, dan kan dat ook. Ga naar http://www.ogs.nl voor meer informatie.
Met hartelijke groet en veel succes met de zoektocht,
Eveline
hallo Eveline, heel hartelijk bedankt voor de inlichtingen..al die mensen, over die ik het in mijn bericht had, zijn familieleden! tot een jaar of twee geleden wist ik niet veel over de geschiedenis van onze familieleden in toen Nederlands Indonesie maar dat heeft geanderd… het is een triest verhaal maar ook zo ’n interessante onderwerp, ik heb veel gelezen daarover, oude photos gezien, mensen ontmoet, die me geholpen hebben… dus ik dank hier iedereen!! Anita Maijer-Schrot
https://oorlogsgravenstichting.nl/
Er wordt audio afgespeeld, mooi met klokgelui op de achtergrond.
Ik zelf heb in het jongenskamp 15de Batj. in Bandoeng gezeten.Mijn moeder in Ambarawa Kamp 6 en mijn Vader als Landstormer omgekomen op de Junio Maru bij Padang.Ik persoonlijk heb altijd met zeer gemengde gevoelens naar de geschiedenis van de Slag in de Javazee gekeken,Waarom een Nederlandse regering in London waarvan nog nooit iemand in Ned. Indië is geweest laat staan dat onze Kon. Familie ooit enige belangstelling heeft getoond,een beslissing neemt waarvan ze de consequenties niet kan overzien.Als wij over kanonnen vlees praten is dit wel een heel duidelijk voorbeeld !Mijn moeder was werkzaam voor Gen. Berenschot en deze had gewaarschuwd voor de kracht van het moderne Japanse leger, nee het sprookje deed nu eenmaal de ronde dat de Jap spleetogen had en daardoor niet goed kon schieten.Hoe is het in hemelsnaam mogelijke dat men een eskader/vloot eenheid zonder enige luchtsteun willens en wetens de dood in stuurt.Een kind kon zien dat de vloot uiteindelijk van twee kanten zou worden aangevallen en dat ze als ratten in de val zaten.Waarom heeft Karel Doorman de opdracht om niet naar Australië te varen naast zich neer gelegd, hij had toch ook kunnen weten dat dit een hopeloze strijd zou worden.Uiteindelijk is de Japanse landing op Java geen minuut langer uitgesteld ! en dat ten koste van zoveel levens !
Ik vind het persoonlijk een blamage van de eerste orde.Nederland zal het nooit leren met zijn gebroken geweertjes mentaliteit, vroeger niet en nu niet, wel op de Amerikanen schelden maar wel op hun militaire kracht rekenen maar zelf geen cent uitgeven om zich zelf te verdedigen laat staan een goed leger, goede marine en een goede luchtmacht te bezitten.
Mijn vader, Klaas Kuperus, was kanonnier op de Kortenaer en was dus collega van Felix Jans. Hij kwam in Australie terecht. Hij heeft de oorlog op diverse oorlogsbodems doorgebracht. Ik zou graag in contact komen met dhr. Jans
ik val aan volg mij wat een woorden onderschatting van het japanse defensie apparaat. 10 jaar
hadden die kromme speetogen hun wapens uitgeprobeerd oorlog tegen china spionage vliegtuigen duikboten alles pikobello .in winkels in toenmalig ned.indie de beleefdheid ten top.diepe buigingen bij aankoop in de japanse winkels waarde bonnen bij een waarde van 100. een fiets cadeau hun wi-kels waren goedkoop en wij slapen verder.java was in 8 dagen gevallen een rijke nederlandse kolonie verdween de jappen hadden toen alles olie,steenkool enz. en de nederlanders hadden hierdoor 3 en een halfjaar armoede en leed .nederlanders werden geinterneerd in barakken ondergebracht voedsel bij mondjes maat geen vlees zout of suiker in kamp ngawi slechts een stukje kleding dus geen verschoning, geen zeep smorgens een beker tapioca meel die je na een halfuurtje er uit plas in de middag een beker gekooktwater savonds z.g soep groenten afval; maiskorrels met gaten steentjes en soms stukken glas. dit alles uit dank door de woorden ik val aan volg mij tot de dood
@dit alles uit dank door de woorden ik val aan volg mij tot de dood@
Niet mee eens. Die slag in de Java zee maakte niets uit. Het gedrag van de jap is daar niet door veranderd. Het heeft alleen een weekje langer geduurd. Immers hun gedrag van uitbuiting heb ze al jaren in China toegepast. Het gedrag van een beest verander je niet zomaar.