Moentilan staat vooral bekend als een van de grotere interneringskampen in oorlogstijd. Henk Legemaate neemt ons mee naar het andere Moentilan, dat van de paters.

Door Henk Legemaate

De 300 meter hoog gelegen districtshoofdplaats Moentilan, gesitueerd aan de inmiddels niet meer in gebruik zijnde spoorlijn tussen Jokjakarta en Magelang, heeft slechts een streekfunctie als pasar-dorp. De omgeving is meer vruchtbaar dan mooi. Binnen katholieke kring kreeg het bekendheid door het hier gestichte ꞌXaverius Collegeꞌ waar de Javaan meer nationalistisch zelfbewustzijn werd bijgebracht door de stichter Pater Van Lith.

Moentilan, begin 20e eeuw

Franciscus van Lith

Franciscus van Lith kwam in 1896 naar Java. Aanvankelijk werkte hij in Semarang, waar hij zich toelegde op de studie van de Javaanse taal. In 1897 kwam hij naar Moentilan en ging in desa Semampir wonen in een huisje vlakbij de kali Lamat. Hij wilde zich eerst zo volledig mogelijk op de hoogte stellen van de Javaanse aard en cultuur. In plaats van te beginnen met het bekeringswerk dacht hij eerder aan het stichten van scholen. Medio 1904 kocht hij een groot terrein nabij kampong Pepe en begon met een lagere school.  

Pater Franciscus van Lith, 1863-1926

Omdat hij onderwijzers nodig had, opende hij – naast een kerkje – een kweekschool, die in 1912 door de overheid als zodanig werd erkend. Het was Van Lith die het op westerse grondslag geschoeide onderwijs veel aandacht deed schenken aan de Javaans cultuur. Gewaardeerd om zijn onderwijskennis werd Van Lith regeringsadviseur op onderwijsgebied. Na een langdurig verblijf in Nederland keerde hij in 1924 terug te Semarang waar hij 9 januari 1926 overleed. Zijn laatste rustplaats werd het rooms-katholieke kerkhof te Moentilan, hetzelfde kerkhof waar tijdens de oorlog de eerste kampdoden werden begraven.

Canisius

In 1918 kwam in Moentilan de vereniging Canisius van de grond. In 1927 werd dit de ꞌCanisius Stichtingꞌ, het lichaam met de meeste missiescholen op Java. Vervolgens werd in 1929 de ꞌVan Lith Stichtingꞌ in het leven geroepen. Met ups en downs werd het complex gestaag uitgebreid. De kerk dateert van 1914, het  broederklooster van 1921. De later als interneringskamp dienende gebouwen langs de kali Lamat werden medio 1930 gerealiseerd. Het zwembad kwam eerst in 1942 gereed toen het complex inmiddels korte tijd inkwartiering genoot van K.N.I.L.- militairen.

Vrijdag 2 januari 1931 werd het complex door een bandjir geteisterd en verdween o.a. een complete toiletgroep in de kolkende kali Lamat. Het was nog een gevolg van de grote Merapi-ramp van midden december 1930. In de Japanse tijd kreeg de weer opgebouwde toiletgroep bij de kampbewoners om deze reden bekendheid als ꞌde onderzeedienstꞌ.

Bezetting

Kort na de Japanse bezetting werden de in Moentilan aanwezige broeders naar Semarang vervoerd om daar in het Djatingaleh-kamp te worden geïnterneerd. Hierop volgde een transport via Soerabaja en Kesilir naar het 15e Bataljon te Bandoeng. Medio oktober 1943 werd een aantal geestelijken overgebracht van Moentilan naar het kamp Djoeng Eng te Salatiga. De laatste paters (alsmede enkele burgers) verbleven in het Magelang-deel van het Moentilankamp tot hun vertrek naar Tjimahi in februari 1944.

Na-oorlogse jaren

Tijdens de tweede politionele actie, in december 1948, werden onderdelen van het geregelde Republikeinse leger uit Moentilan teruggetrokken en maakten fanatieke Islamieten, leden van het strijdcorps Hizbullah, van de gelegenheid gebruik om hier een einde te maken aan het katholicisme. Een poging om het complex geheel plat te branden, gelukte echter slechts ten dele. De pastorie, de school en het internaat werden grotendeels verwoest, de kerk wilde moeilijk vlam vatten.  De complete staf vanhet kloostercomplex werd uitgemoord.

Herdenking van het 150ste geboortejaar van Van Lith

Na 1949 werd de schade gedeeltelijk hersteld, doch de klassen tegenover het zwembad (zaal 8 tot en met 21) en het gedeelte langs de appèlplaats tussen de kerk en de pastorie (zaal 74 tot en met 80) zijn nooit meer opgebouwd. Mogelijk was de huidige tweede ingang bij het zwembad tijdens de interneringstijd niet aanwezig of was een bescheiden doorgang afgesloten. Voor de oorlog stond het hele scholencomplex kadastraal op naam van de ꞌStichting Xaveriusꞌ, met inbegrip van de terreinen en gebouwen er omheen. Na de oorlog vond er een MULO (SMP) van de ꞌKanisius Stichtingꞌ en tevens de Van Lith-kweekschool van de ꞌVan Lith Stichtingꞌ onderdak. Door nalatigheid van de Stichtingsbesturen werden de eigendomsrechten van terrein en opstal niet officieel overgeschreven, waardoor een conflict ontstond met overheidsinstanties van het district Magelang over de aloon-aloon tegenover het complex aan de Jalan Van Lith.

Inmiddels heeft ook de kweekschool te Moentilan moeten omschakelen naar een ander schooltype. In juli 1991 werd het een gemengde Hogere Middelbare School (SMA Plus).

De Indonesische regering werkte aan een nieuw soort onderwijzersopleiding die beter op de eisen van deze tijd is ingespeeld. Voor de meisjes kwam in 1993 een nieuw internaat aan de andere kant van de kali Lamat gereed.

Ex-geinterneerden

De belangstelling van ex-geïnterneerden om het voormalige kamp te bezoeken, is vrij groot. Men is bereid bezoekers te begeleiden, doch hen wordt dringend verzocht eerst telefonisch een afspraak te maken. Een Nederlandstalige broeder komt men hier niet meer tegen. Een redelijke hotelaccommodatie is in Moentilan niet te vinden. Een taxirit vanuit Jokjakarta lijkt het meest voor de hand liggend. Inmiddels blijkt op internet o.a. een website SMA Van Lith Muntilan beschikbaar met recente informatie.

x