Door Leonie van Daalen-Röell
In ons nog jonge leven was dé grote jaarlijkse gebeurtenis het maalfeest, het oogstfeest van de suikerfabriek. ´s Ochtends vroeg konden we het geluid van de gamelan al horen. Mijn vriendin en ik verzekerden ons dat we op tijd zouden zijn om de Barongan en andere figuren te zien die om de trein heen dansten die de eerste suikerriet naar de fabriek zou brengen. Vooral die Barongan intrigeerde ons. Het was een oud mythisch beest gespeeld door twee mannelijke dansers, van wie de voorste zijn grote enge kop droeg en de achterste zijn lichaam. Op Bali hebben ze ook z´n tegenpool, Ranga, een heks en tegelijkertijd koningin van de onderwereld. Samen met Barong beeldt zij de strijd uit tussen goed en kwaad. Ik kan me niet herinneren dat ook zíj deel uitmaakte van de figuren die bij ons werden uitgebeeld.
Slametan maalfeest suikerfabriek Tjepiring
De Barongan vindt zijn oorsprong waarschijnlijk in de periode dat Java nog hindoeïstisch was. Het was een wezen dat vriendelijk maar ook angstaanjagend kon zijn. Wij, kinderen, vonden het prachtig om hem te zien dansen terwijl hij zijn manen liet wapperen en zijn grote muil steeds open en dicht deed.
Behalve de Barongan waren er reuzen op bamboe stokken en mannen die op koeda keppangs dansten, paarden gemaakt van beschilderde bamboematten. Het geluid van hun belletjes maakte het geheel feestelijk en paste wonderwel bij de sierlijke bewegingen van de reuzen.
Champagne
Barongan in Ponogoro
De stoomtrein, versierd met palmbladeren, suikerrietstengels en bloemen, stond klaar om ons, de andere kinderen en enkele fabrieksemployés naar het rietveld te brengen. In de voorste wagon speelde een bandje populaire muziek, terwijl de Barongan en andere figuren naast de trein dansten. Javaanse jongetjes hingen aan de zijkant van de trein. We stapten in, en de trein pufte naar een veld waar het eerste riet werd gekapt en de wagons werd volgeladen.
Terug in Tjepiring voegden we ons bij de volwassenen in de fabriek. Ze stonden er allen klaar met een rietstengel in één hand en een glas in de ander, in afwachting van komst van de eerste lading riet. Tot onze verbazing zwenkte opeens, boven onze hoofden, een kraan naar de treinwagon. De eerste vracht werd op een lopende band gedeponeerd.
Dít was het magische moment! De volwassenen begonnen het Wilhelmus te zingen, en champagnekurken knalden. De employés brachten een toast uit op de nieuwe oogst, het verwerkingsproces kon beginnen!
Mijn vader heeft me tijdens het feest een keer meegenomen, naar boven in de fabriek, om me daar de ketels te laten zien waar de suiker werd gekookt en geraffineerd. Alles was versierd. Tussen de machines en de ketels lag de grote kop van een geofferde karbouw. Hij was versierd met bloemen in zijn neusgaten.
Slametan
Nadat de eerste toast was uitgebracht, vertrok iedereen naar de achterkant van de fabriek waar een grote slametan werd gehouden voor de arbeiders. Zíj vierden de oogst op hun eigen manier. De ceremonie werd geleid door een hadji, die een dankgebed uitsprak en voorlas uit de koran.
Ik was gefascineerd door dit schouwspel, en vroeg me altijd af waar die mannen, in lange rijen tegenover elkaar gezeten, in hun strak omwikkelde sarongs hun benen konden laten. Mooi waren ze wel, zo met die witte jasjes en gebatikte hoofddoeken.
De hadji gaat voor in het gebed. Maalfeest Penaroekan, 1938.
Tussen de rijen, in het midden, waren kegelvormige bergen witte rijst geplaatst. Ze symboliseerden de Smeroe, Java´s heilige berg, het centrum van de Javaanse wereld. Hij werd vereerd sinds mensenheugenis. Bovenop de rijst waren pepers gelegd om het kwaad te verjagen. Vele bijgerechten waren om de rijst geplaatst.
De hadji, met een witte tulband, bewoog langzaam heen en weer op de maat van zijn gebeden. Na iedere bede eindigden de arbeiders met een gezamenlijk ‘Amen’, terwijl ze hun handen ten hemel hieven. Toen de hadji klaar was, nam iedere man een deel van de rijst en de bijgerechten, schepte deze op een diep bord en omwikkelde deze in een doek om mee te nemen naar huis voor zijn gezin.
Het laatste maalfeest
Het feest duurde de hele dag. De lokale bevolking feestte mee op het veld voor de fabriek. ´s Avonds werden er eetstalletjes neergezet en een film vertoond. Tegelijkertijd bleven de Barongan en zijn vrienden, begeleid door gamelanmuziek, het volk vermaken. De Nederlanders feestten in de Soos. Toen mijn vriendin en ik wat ouder werden mochten we ook meedansen en lol hebben.
Het laatste maalfeest eindigde triest, omdat de Nederlandse feestavond niet doorging. De vrouw van één van de employés was net gestorven aan een acute blindedarmontsteking. Wij, de meisjes, hadden net een dansje ingestudeerd om de volwassenen te vermaken. We hadden met veel enthousiastme geoefend, en naaisters hadden bij ons thuis prachtige jurkjes voor ons gemaakt. Ook dát ging dus allemaal niet door. Afijn, we voelden ons nogal opgelaten.
Korte tijd later brak de oorlog uit, en was het maalfeest voor ons definitief voorbij.
x
Java Post 
Heel leuk dit verhaal over het maalfeest dat door de Nerlanders werd gevierd, en de slametan door de Indonesiers. Alleen zo’n slametan wordt gehouden om de Goden gunstig te stemmen (en eventueel ook de boze geesten) of hen iets af te smeken. Een rijke suikerrietoogst in dit geval. Een dergelijke bedoeling had dus ook het maalfeest? Niet alleen verwijst het maalfeest naar lekker eten, hoe kan het anders, maar waarschijnlijk ook naar het vermalen van het suikerriet.
In ieder geval het maalfeest/de slametan ging dus vooraf aan de oogst.
Een kleine correctie nog :Ranga=RangGda, een leyak, die alleen op Bali(?) voorkomt.
Ooit vertelde mijn vader mij dat mijn opa (de vader van mijn moeder), volgens zeggen, het onderspit dielf tijdens zo’n gevecht met een leyak.
In ieder geval stierf Johannes Bauer afkomstig uit Bamberg na dit gevecht, en een maand later werd mijn moeder geboren. Dat was op het eiland Lombok.
” Javaanse jongetjes hingen aan de zijkant van de trein.”
Compliment voor de beschaafde taal van Leonie van Daalen-Röell. Jaman kolonial zou je geschreven hebben “Javaanse katjongs”.
Zie foto. Gezien de prachtige afbeelding van de Javaanse huisjongen (katjong) zou niemend ooit geschreven hebben dat hij in zijn vrije tijd aan de zijkant van de trein kon hebben gehangen, http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/KITLV01:30786
Zie foto uit de collectie van het Tropenmuseum met beschrijving: De Europeanen die op Java plantages begonnen waren, namen al snel een aantal rituelen rond de agrarische cyclus over van hun Javaanse arbeiders. Zo werd er op de suikerfabrieken een ‘maalfeest’ gehouden bij het begin van de oogst van het suikerriet, een feest om het begin van het malen van de suiker te markeren. Het was een sterk aangepaste vorm van de traditionele selamatan, de religieuze maaltijd. Daarbij ontstonden mengvormen die Nederlandse en Javaanse elementen bevatten. (P. Boomgaard, 2001). Optocht maalfeest van de suikerfabriek Gayam, Pasoeroean
Foto gedateerd: 1925
Ik denk dat men een verschil moet maken tussen een “Javaanse” huisjongen( dus een katjong zoals jullie=Nederlanders het noemen en gewone “Javaanse”jongens die niet in dienst waren bij een toean/nyonya besar .
De afbeelding van de Javaanse(?) katjong in Batavia is een beetje gemaakt,
hij zou een Sundanese , Bantamse achtergrond hebben.
Hij was waarschijnlijk speciaal uitgedost om op de foto te komen.
Als je de muur bekijkt , zou je kunnen zeggen dat hij in dienst is bij een rijke planter, toean besar resident of A.R , of Inlandse B.B-er.
In de buurt van Koningsplein / Weltevreden.
“De Europeanen die op Java plantages begonnen waren, namen al snel een aantal rituelen rond de agrarische cyclus over van hun Javaanse arbeiders.” Ook gewoon in het dagelijks leven! Voor de bouw van ons huis in Poedjon moest voor het kappen van een bamboebosje ook een slametan worden gegeven, de geitenkop begraven in de tuin. Onze buurman, Soebandi, vond de plaatselijke priester te duur, hij deed het goedkoper. Maar baboe Soep vond die Soebandi maar niets. Zij kreeg misschien procenten van die priester?
Of een studio .
Zelf denk ik niets. Ik kopieer uit archive.org het volgende: katjoeng, ook atjoeng, liefkoozings- woord voor een kind: knaapje, jon- getje. (Oorspr. Maleisch-hollands woordenboek)
KNAAPJE: 1) Hanger 2) Houtje 3) Hangjongere (crypt.) 4) Jongetje 5) Jochie 6) Jassenhanger 7) Kapstokje 8) Kledinghanger 9) Kleerhanger 10) Klerenhanger 11) Klerenstander 12) Kereltje 13) Kleine jongen 14) Klerenstandaard 15) Kledinghaak 16) Kledingstokje 17) Klerenhanger (crypt.)
De inventieve fotograaf was een Engelsman uit Manchester die eerst via Australië (genezen van de goudkoorts) met een Engelse collega op Java heeft gewoond, en oog had gekregen voor de schoonheid van het leven en haar bevolking in Nederlands-Indië. Helaas moest hij wegens ziekte (diabetes) terug naar zijn vaderland.
Kacung kan ook gebruikt worden als scheldwoord.
Ed Vos zegt:
21 mei 2014 om 4:47 pm
Kacung kan ook gebruikt worden als scheldwoord.
———————————————————–
Wij gebruiken het vaak als koosnaam(?) om onze verbondenheid/vriendschap uit te drukken.
Tussen beste vrienden en sobat onderling.
In een grote mulltinationaal werken veel Indische mensen(m/v) en Indonesiers.
Dus gebeurt wel eens dat ik tegen een een Indische collega katjung zeg en omgekeerd.
Of als grap , zeggen “wij Nederlanders” doen zulke dingen niet als iemand per ongeluk of express smakt of een boertje liet tijdens het eten van Chinees eten bij de Zeedijk in Amsterdam.
In de reclame voor Van Nelle shag heette dat Javaanse Jongens, yang paling baik.
Opmerkelijk dat er feest gevier wordt vòòrdat de oogst begint of het eerste suikerriet naar de fabriek wordt gebracht, alsof je de huid heb verkocht voordat de beer geschoten is, normaliter wordt er nadat de volledige oogst is binnengehaald feest gevierd. Daarom heb ik wat verder geneusd naar de oorsprong van het Maalfeest in Nederland. Aangezien me dat geen bevredigend oplossing gaf ben ik naar Duitsland gegaan en wat vond ik bij “Mahlfest “, de Heilige Kommunion en dan wordt het duidelijker, de Kerk zegent een bevredigend oogst in en dan kan er gefeest worden.
In Nederland kennen wij het oogst danklof.
Dag meneer Vos, ik heb uw bovenstaande reactie blijkbaar in eerste instantie gemist.
— In mijn regio, gelegen tussen de twee uitersten Opheusden (Gld) en Hardinxveld-Giessendam (Z-H) zijn scholieren in het Chr. VO ‘huiswerkvrij’ op bid- en dankdagen.
In mijn herinnering heb ik als lagerescholiertje deze dagen vanuit het Chr. Kerkgenootschap waartoe mijn ouders behoorden Geredja Protestant Maluku (GPM) niet meegekregen.
Ik wil geloofsovertuigingen respecteren en er zeker niet de spot mee drijven, maar toen ik voor de eerste maal hoorde dat iemand het had over ‘wasdag voor het gebit’ in plaats van ‘biddag voor het gewas’, heb ik wel onbedaarlijk moeten lachen.
Ik meen dat sommige Afrikaanse stammen en een enkele Amerikaanse volle-maan-groepering er bizarre, met name vruchtbaarheidsrituelen op na houden. Maar het fijne weet ik er niet van …
http://nl.wikipedia.org/wiki/Biddag_en_Dankdag_voor_Gewas_en_Arbeid
e.m.