De kleine annonce in de dagbladpers als historische bron
U kent ze wel: de kleine advertenties in de lokale dag- of weekbladen. Ze zijn van overal en altijd. Ik kan me nog herinneren dat in het dorp waar ik woonde, in de kop van Noord-Holland, de lokale kapper in de jaren vijftig iedere week een kleine annonce plaatste tussen de privé-advertenties: “Waar is vader? Vader is bij kapper Christoph!”. De advertentie heeft er zó lang gestaan dat wij, kinderen, tientallen jaren later op de vraag waar vader was, nóg steeds antwoordden met: “Natuurlijk bij kapper Christoph!”
‘Blikvangers’ uit het Soerabaijasch Handelsblad, 1942.
Deze kapper moet het vroeg hebben begrepen: de kleine privé-advertenties, die in rubrieken staan met namen als ‘zoekertjes’, ‘speurders’ of ‘pijltjes’, worden vaak beter gelezen dan de grotere reclame-uitingen. Waarom? Omdat ze een betere weergave zijn van het leven van alledag, en daarom sympathieker overkomen. Het lijkt alsof alle andere advertenties ons iets willen aansmeren wat we eigenlijk niet nodig hebben, maar de kleine privé-advertenties meestal over zaken gaan die ons in staat stellen te overleven: woning, werk en tweedehands spullen. Soms gaat het nog dieper, en zoeken we er de liefde, of geliefden…
Blikvangers
Als voorbeeld nemen we hier het Soerabaijasch Handelsblad. Ook deze krant had een rubriek voor kleine berichtjes, genaamd ‘Blikvangers’. In vredestijd werden hier allerlei zaken en diensten uitgewisseld die het leven ietsje aangenamer maakten. In de editie van 24 februari 1942, kort voor de capitulatie van het KNIL, vinden we opvallend veel aankondigingen voor de verkoop van tweedehands auto´s:
– Weg. Vertr. PRACHTIGE CHEVROLET CABRIOLET ´41, met radio, 14.000 km.;
– Ford Sed. (beauty) in goeden staat, nieuwe banden. Pr. N.o.t.k.;
– Weg. spoed vertr. AUTO merk Chevrolet ´32, twoseater, f 800 cash down;
Het lijkt erop alsof overbodige luxe van de hand wordt gedaan. In de rubriek ‘diversen’ ook een vertederende mededeling:
– OFFICIER z.g.nad. kennismaking met J.DAME van L.B.D., welke hij 17 dezer van Simpang n. Bibliotheek zag rijden. Br. B-6606.
Die afkortingen: dat is een ander kenmerk voor privé-annonces. Twee regels kostten f 1,-, drie f. 1,50 en vier f 2,-. Er werd dus steeds zo veel mogelijk informatie in zo weinig mogelijk leestekens gepropt. Dit maakt ze af en toe lastig leesbaar, maar ook wel weer spannend en interessant. In de annonce hierboven moeten we onder LBD de Luchtbeschermingsdienst verstaan.
De annonce in oorlogstijd
Korte tijd later stopte de verspreiding van het blad, om een week na de KNIL-capitulatie weer te verschijnen. Meteen werd duidelijk, dat de krant nu een bijzondere taak erbij had gekregen. Zo berichtte het op 16 maart 1942:
“Wegens de reeds verkregen verbindingen en de andere welke zullen volgen, kan thans aan iedereen, zowel te Soerabaja als in de overige plaatsen, gelegenheid worden geboden om via een kleine advertentie aan familieleden, vrienden, kennissen en andere belangstellenden kennis te geven van hun omstandigheden, dus bijv. op deze wijze: FAMILIE GROEN. GROOTE WEG 12, MALANG. ALLES WEL MET JAN.
Voor plaatsen, waar ons blad nog niet komt, worden deze mededelingen eerst aangehouden. Plaatsing geschiedt dan onmiddellijk, wanneer de verbinding tot stand komt.”
Hoe zeer het Soerabaijasch Handelsblad het bij het juiste eind had, bleek de volgende maanden. Het publiceerde een stortvloed aan berichtjes van lezers die iemand zochten of aan anderen wilden laten weten dat het goed met ze ging. Uit de editie van 31 maart 1942:
– G.L. van den BROEKE, Mil. Sgt. 2e kl stbn. 2455, verm. Madoera. Indien mog. geef ber. Ouders, Darmo Blvd 39.;
– OET de Klerkstr. en fam. FREDRIKSZ, Singosarie. Please, is er ber. over DEE (D.B.F. 3918 D). Ltst. ber. v. hem 2/3.
– Fam. BRANS Blitar: NONO gezond in Madoera. Met mij ook OK. Erentreich.
– Mevr. DE FREEZE. Garahan. Wil gezond Malang.
– Nel GIJSBERTS zendt eten Vos. Ondaatje weg, neem katjong alles vergoed.
– Fam. J. RIET, Sb. Allen maken goed. Jo krijgsgev. Ma.
– NANCY AARTS, verzoeke spoedig opgave adres bij Tante Nel – TOMMY.
Achter ieder berichtje schuilde een klein drama. Vooral vaders en zonen verdwenen uit het zicht en moesten opgespoord. De verbinding tussen Soerabaja en Malang was regelmatig verbroken, van Tjilatjap was helemaal niets bekend. Sommige berichten lijken te duiden op onderduik.
Uit de editie van 1 april 1942:
– ELDERMANS-BURER, Paula. Geef ber. Per blikv. hoe met Hans verwonding.
– LEO MEYER wordt door zijn ouders gez. Wie helpt ons? Alle onk. worden vergoed. Leo, kom gauw thuis, wij missen jou erg. Weyermanstr.3.
– Wie kan enige inl. geven over M. ROZENBERG, matr. Konstabel a/b H.M. Java. Stbn 12818. B. 7062.
Over dit laatste bericht: matroos Marius Rozenberg, geboren 1916, was al op 27 februari omgekomen bij de slag op de Java Zee.
Een paar weken later worden de berichten meer ‘gecodeerd’ en voor buitenstaanders moeilijk te begrijpen:
– JAN, VENT, PAUL, GIJS, WAAL, HAN. Sterkte, liefs zoen. GREET, LIEN, SUK.
– NEL, wil medebew.vr. die in Sb. moeten zijn. Ben all. Princ.22.
– OENTJE LAWANG Serajoeweg 6. Laat vader naar Simpangpark 2 gaan voor inlichtingen. JAN.
– Goed aangekomen. Ben bij ANNEKE. JOKEDO.
– KLAVERDRIE. Hier alles goed. Mannen geintern. HANNIE, AUKJE, TINIJ.
– SCHILL. Rampal Malang. Blijf Kali Klattak. Alles uitst. Veel liefs KITTY.
– Wie weet teg. verblijfspl. P.Th.SCHRIJER, matr. 2e kl. Stbno. 13785. Inl. Ond. No. B. 9288.
– OEGE Z. H.g. ps 121. Alles best. Logeer binnenkort Sb. Im kinderen.
De hier genoemde matroos Petrus Schrijer was op dat moment in krijgsgevangenschap. Hij overleed in 1943 tijdens zijn werkzaamheden aan de Birma spoorlijn. Van de laatste hier genoemde annonce mogen we “h.g. ps 121” lezen als “hartelijke groeten, psalm 121”.
Uit psalm 121, vers 4:
De Heer zal u steeds gadeslaan,
Opdat Hij in gevaar
Uw ziel voor ramp bewaar’.
De Heer, ’t zij g’ in of uit moogt gaan,
En waar g’u heen moogt spoeden,
Zal eeuwig u behoeden.
Het Soerabaijasch Handelsblad zag zich genoodzaakt steeds meer berichten op te nemen van de bezetter. De laatste hoofdredacteur, A.F. de Booy, besloot de uitgave te beëindigen. Op 6 juni 1942, drie maanden na de KNIL-capitulatie, hield het blad op te bestaan.
x
Java Post 
Lees de advertentie rechterkolom, derde van boven. Die is gericht aan mijn vader Piet van Rosmalen en laat hem weten dat zijn vrouw Dien en de kinderen (o.a. ik) gezond te Bandoeng zijn en vraagt of hij contact mijn mijn moeder heeft. Dirk is de bekende Dirk de Wit, chef van Boekhandel Kolff, Kajoetangan, Malang. Hij had een hartgebrek en bleef dus heel lang vrij. Deze man heeft zo ongeloof’lijk veel goeds gedaan en zoveel mensen die in nood zaten geholpen. Hij was een ware,trouwe vriend, een echte Christen. Op hoge leeftijd in Zeist overleden, het jaar weet ik niet meer. Herinneringen komen boven en zijn niet meer te stuiten…………Bedankt Java Post.
Henny.
Wat en toeval! Wat leuk!
Nog even en we kunnen advertentie zoekt steller gaan doen. Toen ik zo’n 20 jaar gekden bezig was aan de eerste versoe van mijn “Ogenblikken van Genezing” heb ik ook dankbaar gebruik gemaakt van die soms redeloze advertenties. Zie Bladzij 34:
Veel gezinnen waren uit elkaar geslagen door de snelle opmars van het Japanse leger. Familieleden en vrienden gingen naar elkaar op zoek, onder meer door advertenties te plaatsen in kranten. Een paar annonces onder de rubriek familieberichten uit het Soerabajasch-Handelsblad van 13 maart 1942:
Fam. TIMMERMANS-VAN OOY. Op Javaweg 21 alles wel. Hans veilig Jaarnarkt Sb. Geen bericht omtrent Gerrit. Verzoeke zo mogelijk bericht.
CHERRY WIJNSCHENK, Bdg. Je br. ontv.. Hier alles OK. Weet je iets v. Tjih en dolf. Liefs van ANNIE
PETER, met mij, WILLEKE en JUS alles goed. Maak je niet bezorgd. Geef per gelegenheid bericht van je. WIL
N. FREDERIKZ-LUTZ waar en hoe jullie? Ik nog op fabr. OS Menari. Waar Tony? Prob. nws van hen.. ADA
Op dezelfde pagina maakte Toko Tjoen Hien in Provisiën en Dranken zich ongerust. Aangekondigd werd dat de zaak verhuisd was naar de Wethouder Van Gennepweg, gevolgd door het dringende verzoek aan de geachte clientèle, ‘die bij ons crediet hebben hun nieuwe adressen tijdig op te geven.’
Peter Schumacher
Interessant dat in de advertenties de stamboeknummers van militairen staan vermeld. Aangezien het KNIL-archief te Zoetermeer openbaar is, kunnen genealogen er hun hart aan ophalen.
Ik ga maar weer zoeken in het oude krantenarchief.
Mijn oma van vaderskant zat in een jappenkamp net als haar jongste zoon Frans.
Ik heb een paar kamp briefkaarten, o.a. waarin mijn oma aan Frans (mijn oom) vraagt of hij weet waar haar man (mijn opa) en haar andere zoon Jan (mijn vader) is, misschien bij hem in het zelfde jappenkamp zat.
Nu weet ik wel hoe het echt zat, maar misschien zijn hier wel kleine annonces van, mijn vader werd pas later geïnterneerd ( december 1943) en mijn opa zat in het verzet en is gepakt en standrechtelijk met zijn hele groep vermoord (in 1944).
De waarde van de advertenties heb ik een paar jaar geleden ontdekt en gevonden dat mijn moeder ongeveer 10 jaar (in 1932) vóórdat zij mijn vader keerde kennen reeds verloofd was met een andere man, blijkbaar is die verloving uitgegaan, want een paar jaar later trouwde ze met de vader van mijn oudste zus. Hij overleed overigens voordat mijn zus geboren werd.
Ook die gegevens vond ik in de advertenties. Mijn zus wist alleen dat haar vader overleden was vóórdat zij geboren was, maar niet wanneer, dus heb ik een kopie van die advertentie aan mijn zus (woont tegenwoordig in Rome) gestuurd, zij blij.
3 jaar later leerde mijn moeder mijn vader kennen.
Van dit alles wist ik niets, maar de kleine annonces in de kranten hebben alles “verraden” !
Ik kan het niet meer vragen: zowel mijn moeder als mijn vader als de eerste verloofde en uiteraard de vader van mijn halfzus van mijn moeder zijn overleden (respectievelijk 1986, 2000, en onbekend en januari 1939).
De kleine advertentie m.b.t. G.L. van den Broeke had betrekking op mijn overleden oom Guus van den Broeke(overleden in Den Haag enige jaren geleden). Zijn ouders, die woonden op de Darmo Boulevard in Soerabaja wisten op dat moment niet waar hij als militair verbleef…
Peter Schumacher, ik heb u vandaag 10 dec 2014 brief gestuurd via uitgever Van Gennep; u kunt mij ook uw email adres mailen: ronlag@upcmail.nl, dan heeft u sneller bericht. Met vriendelijke groet, Ronald Lagendijk