TM-FZF-album 1069
Foto´s van Nederlands-Indië waarop tegenstellingen zijn afgebeeld, roepen vaak vragen op. Ze geven inzicht in het raciale onderscheid, in stands- en cultuurverschillen. Soms zijn ze nogal confronterend omdat we datgene zien wat we niet meer wíllen zien, en leiden dan tot plaatsvervangende schaamte.
Tot dit soort foto´s worden door sommigen ook die van het Sinterklaasfeest gerekend. Ze verbeelden een cultureel fenomeen dat op geen enkele manier is gerelateerd aan de lokale tradities. Was het wel zo erg? Of was het gewoon een onschuldig partijtje van expats?
Van moeder tot moeder
Hoe verliep het feest precies? Hoe werd het gevierd?
In 1928 verscheen in het Algemeen Handelsblad een artikel van een zekere ‘Annie’, een dame die uitleg gaf op lezersvragen. Naar aanleiding van de vraag van een mevrouw van wie een dochter in Indië woonde, deed ze het Sinterklaasfeest uit de doeken. Van moeder tot moeder.
“Lieve Mevrouw,
Uw brief riep gevoelens en herinneringen van gemengde aard in mij wakker; ik zal u héél uitvoerig antwoorden, omdat natuurlijk vele andere moeders zo tegen December dezelfde gedachten hebben als u.
Moeders, die getrouwde of ongetrouwde kinderen in Indië hebben, zijn er legio. Ik heb me voorgesteld, hoe het zijn zou, als onze eigen dochter eens zo ver weg was en we haar al die feestdagen zouden moeten missen. Ik geloof, dat ook ik dan veel lust zou voelen in eenzame wandelingen, verkapte huilkwartiertjes en tobben, als ik niet wist hoe het het kind vergaat zo ver van huis.
Foto: TM-FZF-949
Maar gelukkig weet ik uit eigen ervaring, hoe men in Indië Sinterklaas viert. Ik ben dubbel blij het te hebben meegemaakt omdat ik u nu volkomen gerust kan stellen en louter goeds vertellen van het Decemberfeest in de tropen, waar uw dochter zelve u later natuurlijk ook enthousiast over zal schrijven.
De mensen in Holland hebben veelal een verkeerde voorstelling van het land, waar toch zovelen familie en vrienden bezitten, ze denken vaak als u: dat het er nog zo’n beetje verwilderd is en men er véél, zo niet alles moet missen, en dat men er van Hollandse genoegens en feestjes geen idee heeft.
Niets is minder waar! Juist omdat men in Indië dikwijls op elkander is aangewezen, maakt men van alles een ‘mop’ en amuseert zich zo goed mogelijk. De Europeanen vieren wel degelijk het Sint Nicolaasfeest, natuurlijk elk naar zijn of haar aard en sommige manieren van feestvieren zouden u helemaal niet aanstaan, maar dat is hier in Holland precies zo. Er zijn ook hier lieden, die weinig voor zoiets ‘kinderachtigs’ voelen, die hun kinderen en familie en elkaar wat presentjes en lekkers geven en daarmee uit.
Vermaak
En er zijn in Indië velen, die het feest van den oude Bisschop beschouwen als een welkome aanleiding om eens uit de band te springen; om geweldig te fuiven, laat in de nacht — en niet volkomen helder — naar huis te gaan en kermis, in plaats van Sinterklaas, te vieren op vijf December.
Tot die buitensporigen behoren vele vrijgezellen en ook vele gehuwden. Op de Sint Nicolaasavond zijn alle restaurants in de grote plaatsen dicht bezet; er is muziek, gedans, extra diner, serpentines, confetti en wat niet a!, zodat men zich minstens in een feestpark waant, want ook op straat is het dan druk, vol en vrolijk, zo dat ik zeker weet, hoe u met afgrijzen een dergelijke Sinterklaasviering zoudt aanzien én bijna verontwaardigd zoudt vragen: „Is dat nu ons goede familiefeest, met surprises en Hollandse gezelligheid?”
Al te hard moet u zoiets echter ook al weer niet veroordelen; er wordt in Indië nu eenmaal hard gewerkt, véél en véél harder dan hier in Europa en daarom hebben veel mensen behoefte, af en toe eens uit de band te springen en dol te fuiven. Ook soms wel als surrogaat voor beter, voor dingen waaraan men heel andere herinneringen heeft en die men héél anders zou willen vieren. Maar er zijn veel vrijgezellen, die op zulke dagen en avonden geen ‘thuis’ hebben; geen familie waar ze zo intiem worden ontvangen dat men hen tot het vieren van een familiefeest nodigt. En ook natuurlijk veel jongelui, die dat niet eens zouden wensen, die veel liever een jolige, ietwat bandeloze avond hebben onder elkaar.
Eenzamen
Op de kleinere plaatsen viert men in de vooravond het feest in de sociëteit voor de kinderen; de ouderen zetten het dan later voort, met dansen, lange en korte drinks en soms nog een soupertje. En wie in het binnenland zitten, of heel eenzaam op een buitenpost, zijn natuurlijk op elkaar, soms ook geheel op zichzelf aangewezen. Meer dan eens komt het dan voor, dat zo’n eenzame helemaal niet denkt aan het Sinterklaasfeest, aan z’n verjaardag, of aan al die andere herinneringsdata. En daarom is het zo heerlijk, als men in Holland zorgt voor tijdige verzending van een pakje, waarvoor toch ieder mens gevoelig is, zelfs de meest verbitterde vrijgezel of een cynische eenzame. lets van het eigen, dierbare kleine land brengt zo’n zending, en tegenwoordig, nu alle grote winkels tijdig aankondigen ‘Verzending Sinterklaaspakjes naar Indië’, behoeft niemand meer te laat te komen, of te tobben over invoerrechten, wijze van verpakking en al die andere bijkomstigheden. Vakkundig wordt het lekkers verpakt en u behoeft helemaal niet bang te zijn, dat de door u gezonden boterletters, borstplaat, speculaas en al dat heerlijks meer, oneetbaar of zelfs maar oudbakken, zal aankomen.”
De Soos
Ook de details van het feest in ‘de soos’ werden uitgelegd:
Aankomst van de Sint. Foto: TM-FZF-1036.
“Een comité zorgt voor een prachtige Sinterklaas, die dan per auto of rijtuig aankomt, meestal met twéé Zwarte Pieten. Daar men in Indië nu eenmaal wat guller is, gaat alles uit ruimer beurs. Veelal is er een keurige troon voor de oude bisschop en soms heeft men grote tafels langs de wanden gezet, waarop de de cadeaux zijn uitgestald, die de zwarte knechtjes aanstonds uitreiken. Natuurlijk wordt er ook gestrooid, bestraft en gedreigd; de kinderen zingen bekende en onbekende liedjes, een enkele keer wordt een héél stoute rakker gedreigd met de zak…. dus precies als hier. En onwillekeurig vinden ook al de groten zo’n feest elk jaar weer aardig, omdat het bij iedereen herinneringen oproept. Als dan de kinderen om half negen negen uur weg gaan, blij en voldaan, het ieder voor zich het gevoel dat zo’n kinderfeest toch wel bijzonder aardig is. Daarna gaat het dan, als ik u al vertelde: velen blijven fuiven en het wel dikwijls zó, dat het maar goed is, dat de kinderen naar huis zijn, maar als u Indië kende en wist, hoe eenzaam velen soms zijn, zoudt u ook dat niet veroordelen, al is het niet uw manier van ‘Sinterklazen’.
En de anderen, die naar huis gaan en daar het feest voortzetten, – die zullen ondervinden, dat men in Indië niets behoeft te missen van de kinderlijke genoegens, waaraan men gehecht is.”
Aldus ‘Annie’. Het feest werd daar dus nét zo gevierd als hier, alleen met dien verstande dat er voor de volwassenen vaak nog een tweede feest aan werd vastgeknoopt. Meer profaan, minder stichtelijk.
De foto´s – de meesten zijn in bewaring bij het Tropenmuseum – getuigen vooral van het eerste deel van het feest. Sint arriveert, legt bezoeken af bij scholen, kloosters en andere instituten, en wordt weer uitgewuifd. In de media werd af en toe gewag gemaakt van het feit dat in sommige steden – om commerciële redenen – wel érg veel Sinterklazen tegelijkertijd in het straatbeeld opdoken.
Op sommige foto´s zijn het naast de (Indo)Europeanen ook inlanders die deelnamen aan het feest. Waarschijnlijk gebeurde dit slechts op beperkte schaal, en slechts als figuranten. Bijzonder is de foto van de Indonesische jongen uit Soerabaja die – verkleed als Sinterklaas – een sigaretje opsteekt. Het onderschrift lijkt erop te duiden dat dezelfde Sinterklaas ook een lokale fröbelschool bezocht, hetgeen erop zou kunnen wijzen dat het feest niet moeilijk lag bij de plaatselijke bevolking.
Dat laatste kan ook zeker worden afgeleid uit foto´s uit 1951 en 1954 van de Sint op het paleis van de familie Soekarno.
Zwarte Sinterklaas
Drie jaar later draaide de politieke wind volledig. Uit de Leeuwarder Courant van 6 december 1957:
“Gisteravond heeft de ongeveer vijftigduizend mensen tellende Nederlandse gemeenschap in Indonesië het traditionele Sinterklaasfeest gevierd in een wel zeer bijzondere sfeer. Terwijl de ouders poogden, de stroom van aankondigingen van de Indonesische regering te verwerken, die een aantasting betekenen van hun leven, hun zaken en hun toekomst, ontpakten de kinderen vrolijk de geschenken, die ongemerkt door zwarte pieten waren thuisbezorgd.
In vele huizen van Nederlanders waren de pogingen om onbezorgd te schijnen maar weinig geslaagd. De gedachten van de Nederlanders waren niet bij de witgebaarde bisschop, doch bij de voor velen hunner plotseling afgesneden loopbaan in dit tropische land, waar zij vaak jaren en anderen weer gedurende generaties hebben gewoond.
Van hun buren kregen de Nederlanders, die thuis waren gebleven, het nieuws dat Hotel des Indes in Djakarta door militairen was bezet, als tot nu toe de laatste in de rij van door Indonesisch personeel ‘overgenomen’ Nederlandse ondernemingen. Over de radio vernamen zij uit de rede van de minister van Voorlichting, Soedibjo, van het ‘vaste voornemen’ van Indonesië, om geen stap terug te wijken in de felle strijd om Irian.
(…)
In de betere jaren in het verleden placht St. Nicolaas in Djakarta officieel te worden ontvangen door de burgemeester en een tocht door de stad te maken. Dit jaar is dit voor het eerst niet het geval geweest. Waarschijnlijk heeft de Sint in 1956 zijn laatste intocht in Djakarta gehouden. Er was trouwens van extreem-nationalistische zijde al eens kritiek geleverd op het feit, dat de heilige blank en zijn dienstbaren donker zijn.”
De politieke strijd om Nieuw-Guinea leidde tot een harde aanval op de oude koloniale mogendheid, een strijd waarin geen plaats meer was Nederlands bezit of Nederlandse cultuur. De heilige verdween uit het straatbeeld, evenals zijn dienstbaren.
x
Schoolbezoek. Locatie onbekend.
Bezoek aan hospitaal. Foto TM-FZF-909.
Foto: TM-FZF-859 (detail).
Foto: TM-FZF-1069.
Foto: TM-FZF-1084.
Sint in Soerabaja, 1938.
Sint in Soerabaja, 1938 (vervolg).
Sinterklaas wordt gefilmd door Soekarno
Sint in Djakarta, 1954.
x
Java Post 
Het was altijd een dolle boel met Sinterklaas! Zo leuk heb ik het in Holland nooit meegemaakt.
Het werd altijd een ‘overnight’ party. Dat was Jakarta, ook na 1949……
Wij mochten naar Toko van de Pol en daar was Sinterklaas! Je mocht hem een handje geven. Ik was 5 jaar…
twee herinneringen aan st nicolaas in ons geboorteland.
de eerste . de plantersschool in pengalenggan, dec 1940. mijn moeder was een geboren duitse. op dat moment was alles dat ook maar iets met duitsland te maken had, fout in de ogen van diegenen die zich zelf als goede vaderlander zagen [ dat waren er erg veel !] mijn zus en ik waren dus fout als leerling van deze overigens leuke ,schiool. het schoolhoofd meende dan ook dat de jongen van varenhorst in de zak gestopt moest worden, en het meisje moest een aantal reprimandes, zonder uiteindelijke beloning ,krijgen. voor het front van alle leerlingen werd ik door twee potige pieten , met een blank vel, geheel in de zak gewurmd, hegeen door mijn verzet even duurde.bij de voordeur mocht ik de zak uit; ik was een illusie over het st nicolaasfeest armer.
de tweede. het is 1944, we zijn in het kramatkamp, in batavia, in ons huis aan de nieuwelaan, besluit “men “dat er bezoek van st nicolaas voor de kleine kinderen moet worden geregeld bij gebrek aan mannen, zal mevr. donk, voor heilige spelen, terwijl mijn zus mia, en eef bosman, als piet zullen optreden.iemand meende dat schoensmeer goed voor de zwarte kleur kon zoprgen; voor het gezicht van de sint werd misschien wel een ons bedak gebruikt en zeker een, echte ponds lipstick watten op de wenkbrauwen en voor de baard, een verbogen grote gordijn roe, en hoopjes sapoelidie voor de pieten.
toe de plechtigheid kon beginnen kwam de grote desillusie: de allerkleinsten werden verschrikkelijk bang voor al die momos; de iets groteren lachten zich een staart om die verklede luitjes, en nog al wat volwassenen vonden dat er nuttiger dingen moesten worden gedaan, de toestand was al ernstig genoeg. ja ja
peter varenhorst
Dat zal dan begin 1944 zijn geweest……
adoe si naberman,
je ben ahbuis ja, sinjo kolas altijd einde jaar toh, en dan bij die einde 1944
Ik kan me geen Sinterklaas feest herinneren in de vrouwenkampen waar ik verbleef..
zeker de laatste niet, want daar moest ik oppassen voor mijn jongere zus en mijn Moeder moest van de jap houthakken voor de keuken en moest ik ook zorgen dat er om de zoveel tijd warm water naar haar werd gebracht.Het jaar 1945 moesten we ons schuil houden voor de rampokkers. Wel in 1946 in Bandjirmassin dat werd gevierd.
Als een kleine Indonesische jongen van 4 of 5 jaar oud vond ik het wel vreemd dat Sinjokolaas weet wat ik wilde hebben .
We moeten ook gras in onze schoenen doen voor de kuda(paard) van Sinterklaas.
Toch vond ik vreemd hoe hij binnen kon komen, want in Djakarta hebben we geen schoorsteen.
Ook zag ik dat de Sint uit de vliegtuig stapte , op Kemajoran airport .
De Sint komt in vol ornaat via de voordeur. Piet moet het doen met de schoorsteen. Ik heb me daarover nooit druk gemaakt, het ging mij om de kadootjes 😉
Een echte Vos hè Pak: “Vos & Begeer!” 🙂
Goed weekend!
e.m.
Uitgerekend gisteren probeerde ik nav een vraag eens te ontdekken welke Vossen (?) naar Indie gingen om daar hun geluk te beproeven. Ik kwam niet verder dan Laren en Utrecht.
Overigens bevindt zich nu in Mojokerto een behoorlijke kelompok aan Vosjes, en volgens de gangbare definitie in Nederland of de USA zijn die nou net niet indo of Indisch maar Indonesisch.
De foto van Soekarno met de Sint heb ik ergens maar waar? Hieronder heb ik nog wat foto’s op een site (die moet ik reviseren).
http://www.salatiga.nl/tempo-doeloe/onderwijs/salatiga_sinterklaas.htm
Overigens is het Sinterklaasfeest een christelijk (katholiek?) feest. Dat kon je in Indie heel elitair in een besloten gemeenschap (de soos) of knus binnenshuis vieren. Vierde je die buitenshuis, wat ook gewoon was , dan deed iederee daaraan mee, vanwege de suikertjes en de kadootjes. De opvatting dat de witte man rijk en gul is heerst nog steeds in dat land. Daar is elke westerling een Sinterklaas of gedraagt zich er naar 😉
De foto van Soekarno die een kiekje maakt van Sinterklaas in de tuin van zijn paleis (1951). Met dank aan Mas Rob die het even heeft opgezocht.
Sinterklaas maakt op mij een nogal beduusde indruk. Op de achtergrond onder een boom een volwassen vrouw met drie spelende kinderen.Te vinden in de Soekarno-biografie van L. Giebels pagina 19
Zwarte Piet is in velden noch wegen te bekennen, of het moet Soekarno zijn.
Later zullen de zwarte Pieten (in 1957) in opstand komen en de kadootjes zelf (onderling) verdelen.
.
p.s deel 2 van de Soekarno biografie.
Mijn vader was de Sinterklaas in Djakarta van 1952-1955, en kwam aan op het vliegveld per KLM Constaliaton en maakte daarna een rijtoer per open auto door Djakarta en bezocht dan de scholen, bejaardenhuizen en ziekenhuizen en daarna per boot ging hij naar de jachtclub Tandjong Priok om daar op de zeilclub de leden te bezoeken .
Pak Vos:
Bij het artikel van Eddy van der Wal op je site Salatiga.nl over tempo doeloe onderwijs heeft hij vergeten om de H.I.K leraren onderwijs te vermelden.
Hollands Inlands Kweekschool gaf toegang aan Inlandse kinderen met minimaal Mulo B om leraar te worden met lesbevoegdheid bij de H.I.S .
Aan welke weg stond deze school dan in Salatiga meneer Surya Atmadja?
e.m.
Mijn zus en haar vriendinnen waren altijd Zwarte Piet. Niet licht getint, echt zwart.
Dit doet mij denken aan het argument van de pietenvoorstanders dat Piet zwart is vanwege het roet in de schoorsteen. Het gekke ervan is dat Piet even zwart naar Spanje ging. Eens zwart, altijd de zwarte Piet. 😉
Jan A. Somers, welke periode waren jou zus en haar vriendinnen zwarte piet bij Sinterklaas .
De laatste jaren vóór de oorlog. Op de middelbare school Santa Maria van de zusters Ursulinen aan de Darmoboulevard, Soerabaja..
Sinterklaas en Zwarte Piet zijn uit sentimentele gronden maar ook om kinderen een genoegen te doen overgeplaatst van Nederland naar Indie. Dat Sint Nicolaas uit Turkije komt (de bisschop van Smyrna) , dat zwarte Piet zo zwart als roet is, niet vanwege de roet uit de schoorsteen, want waarom zijn zijn kleren dan niet vies van de roet, doet niks af aan de mythe. In een koloniale maarschappij is gebaseerd op kleurverschil, de meest donkere Indische mensen in Indie en dat waren er toch wel veel, konden gemakkelijk doorgaan voor zwarte Piet maar dan 365 dagen lang Het kleurverschil op de foto’s is wel schrijnend.
Het is wel een zuur en een speling van het noodlot dat de Nederlanders en vooral de Indischen op 5 December 1957 in de zak van Zwarte Piet gingen en met de stoomboot naar Nederland werden gestuurd. Deze keer geen taai en marsepein maar Sukarno gaf wel een slag van de roe.
En werd Carnaval ook in Indie gevierd of was het maar een reden om gigantisch te zuipen en achter de vrouwen aan te gaan
Ik wist niet dat er in Indie ook Carnaval werd gevierd. Overigens zo vreemd is het ook weer niet, omdat Carnval gevierd wordt om de vastentijd in te luiden, dus hijsen maar.
In Indonesie wordt er ook Carnaval gevierd, maar dan zijn het grote verkleedpartijen, voor het toerisme en om de stad als modestad neer te zetten (Salatiga). Een soort zomercarnaval.
Veel gedronken zal er wel niet worden.
Op Bali heb je voor de dag van de stilte (Nyepi) ook een soort Carnaval, waarbij men ruim van te voren reeds bezig is mooie poppen te maken (ogoh-ogoh). De poppen zijn vaak dewa of mensen met slechte eigenschappen en ze worden daarna verbrand.
Zeer de moeite waard om zoiets ook bij te wonen, daar zijn de praalwagens in Tilburg niets bij.
Twee humorvolle versies over Sinterklaas volgens Katholieke encyclopedieën.
Dankzij hem kreeg ik vroeger elk jaar 10 kleurpotloden in mijn schoen. Meer niet!
‘Bruintje’ kon het niet trekken met zoveel kinderen, waarschijnlijk.
In Jakarta begroetten we hem altijd bij hotel Des Indes, al fietsend tussen de tramrails.
http://www.newadvent.org/cathen/11063b.htm
http://www.rkk.nl/katholicisme/encyclopedie/n/nicolaas_van_myra
5 december 1941 Sinterklaasfeest gevierd!
7 december 1941 Japanse aanval Pearl Harbor
72 jaren geleden. De herinneringen blijven.
Uitgerekend deze asociatie kwam ik tegen op de website
http://leiden.courant.nu/
Een verlaat Japanse Sinterklaaskado?
Tik voor de aardigheid ook in het zoekvenster de trefwoorden ” sinterklaas indie ” in en u treft daar een artikel aan van ene D. Bauduin over feestdagen in Indie.
Het carnavalsfeest in Indie werd niet door mij gevonden, zij het dat het Sinterklaasfeest in de soos veel leek op een carnavalsvertonig vanwege de hoeveelheid borrels, whiskey-soda, champagne, muziek, dans, serpentine en confetti. Alles geheel in “Indische” stijl.
Dit is ook een aardige associatie:
Sinterklaas..pepernoten…peper…nootmuskaat…Indie…Indisch eten…Groot Nieuw Volledig Indisch Kookboek…Kookboek…19,90