Door Jacques Lisser

Uit de erfenis van mijn vader komt een bijzondere foto: zes mannen in smoking. Mijn vader links op de voorgrond. Het bijzondere aan de foto is het feit dat het allen diamantairs betreft: een kleine groep professionals die zelden samenkwam en nooit samen werd gefotografeerd. Wie waren zij? Wat hadden zij gemeen? 

Diamantairs, ter gelegenheid van het huwelijksfeest van de dochter van Hadji Soekoer bin Abdul Rachman in Solo, ca. 1930.

Over diamantairs in Indië is, zover ik weet, nooit iets geschreven. Geen wonder, want het betrof maar een zeer kleine beroepsgroep. Zij vertegenwoordigden diamantbedrijven uit Europa (Nederland, Belgie, Engeland) en Amerika, en reisden rond over Java en de andere eilanden om hun handel aan de man te brengen. Het was hard werken, onder moeilijke omstandigheden.   

Hun klanten waren, behalve juweliers, ook particulieren, onder anderen Chinezen, Indonesiërs en Arabieren. Dit kon ik opmaken uit de namen van klanten die ik mijn vader vaak hoorde noemen wanneer hij verslag uitbracht aan mijn moeder: Lau Bik Siang, Bibi Wan Teh, Prawiro Suprapto, Hadji Abdul Rachman. Zij kochten geslepen diamanten als geldbelegging, als sierraad of als cadeau voor bijzondere familiegebeurtenissen. Soms fungeerden deze klanten ook als tussenpersoon voor de verkoop aan hun eigen relaties.

De diamantairs kenden elkaar goed. Ze waren, naast elkaars concurrenten, ook vaak goede vrienden. Zelf woonden zij in de stad, maar hun klanten woonden zeer verspreid, soms zelfs in afgelegen en moeilijk te bereiken kampongs. Het is onvoorstelbaar onder welke primitieve omstandigheden bijvoorbeeld sommige zeer rijke maar ook zeer spaarzame Chinezen leefden. Hun kinderen namen het minder nauw, en leidden met de geërfde bezittingen een veel luxueuzer leven.

Ongewapend naar de binnenlanden

Praktisch iedere maand bezocht mijn vader tijdens een veertiendaagse rondreis per auto, bestuurd door onze chauffeur, zijn klanten in Oost-, Midden- en West-Java. Hij had dan een tas bij zich met geslepen diamanten met een totale waarde van tenminste 25 duizend Nederlands-Indische guldens, in hedendaags geld omgerekend ongeveer 200 duizend Euro! Mijn vader en velen van zijn collega´s reisden ongewapend. Zelden heeft dit tot problemen geleid. Tegenwoordig zou zoiets ondenkbaar zijn. Ook onvoorstelbaar is het nu, dat diamanten met een waarde van 10 duizend Nederlands-Indische gulden als zichtzending gedurende een maand werden achtergelaten. Men gaf de klant ook wel een krediet geduren zes  maanden. Er was echter heel weinig sprake van diefstal of wanbetaling.

Soms werd er overnacht bij vrienden, maar vaak verbleven de diamantairs in eenvoudige hotels. In de grote steden hadden de hotels een safe waarin de tas met diamanten kon worden bewaard. Dit was vaak niet het geval in de kleine plaatsen, waarbij de tas op de hotelkamer moest blijven. Om te voorkomen, dat ongewenste gasten bij het rondneuzen de tas zouden vinden, werd redelijk in het ooglopend een portefeuille met wat geld op de tafel of nachtkastje gelegd. De bezoeker was dan met de vondst dolgelukkig en verdween weer snel.

De stad Solo mocht nimmer worden voorbij gereden zonder een bezoek te brengen aan Solo’s Warenhuis van Lientje van Vriesland. Tante Lien was een kamerbrede vrouw, bekend om haar kippensoep. Niemand mocht haar huis verlaten zonder hiervan te hebben geproefd. Het bezoek was van alle rangen en standen. Men kon er de huisarts aan tafel treffen, maar ook de resident van Midden-Java. Ja, zelfs de gouverneur kwam bij haar langs!
Haar vrijpostigheid was legendarisch. Het verhaal ging, dat zij een keer de resident gezegd zou hebben: “Doe de groeten aan uw vrouw en vraag haar of zij de stola nog neemt, die zij al tien dagen op zicht heeft.”

Anekdotes

Door hun vele reizen en bijzondere contacten hadden de diamantairs natuurlijk veel te verhalen. Zo herinner ik me een verhaal van mijn schoonvader, evenals mijn vader diamantair. Hij had enkele partijen diamanten uit Nederland ontvangen waarin een zekere Tandjongin geinteresseerd zou zijn. Deze klant woonde in een afgelegen kampong in de buurt van Solo. In de namiddag bereikte mijn schoonvader het huisje van Tandjongin en vond daar de man gezeten in de voorgalerij in de schaduw van de kree. Er volgde een hartelijke begroeting met koude djeroek-nippissap. Eenmaal gezeten in een gemakkelijke stoel ontdekte mijn schoonvader een doodskist met enkele kransen. Hij sprong op, bood zijn excuses aan, en stelde voor een andere keer terug te komen. ‘Niet nodig’, liet Tandjongin weten. Hij kon gerust zaken doen in aanwezigheid van de dode, zijn zuster. Zij was de nacht ervoor overleden en ze zou de volgende dag worden begraven.
De diamantpartijen werden nu nauwkeurig bekeken en er ontsprong zich een uitgebreide discussie. Er werd getaward bij het leven. Eindelijk kwam men tot overeenstemming en kwamen de papieren op tafel. Echter, voordat Tandjongin zijn handtekening zette, klopte hij op de kist en vroeg of er rekening was gehouden met de commissie van een procent voor zijn zuster. Wéér werd er uitvoerig gediscussieerd, want daar was geen rekening mee gehouden. Men werd het uiteindelijk eens op een half procent, want zij had toch niets meer nodig voor haar levensonderhoud.

Nóg een anekdote betrof de ervaring van een andere diamantair met een moeilijke stoelgang die ´s ochtends de nodige concentratie van hem vergde. Het was in een klein hotel in de buurt van Madioen. Hij zat omstreeks zes uur in de ochtend in de kamar-ketjil, waar zijn concentratie werd verstoord door het waanzinnig aantal vliegen in die ruimte. Hij deed zijn beklag bij de mandoer. Deze had heel erg met hem te doen, maar kon hem niet van dienst zijn. Opeens kwam hij met een lumineus idee:  als meneer nu eens de kamar-ketjil een half uurtje later zou bezoeken, dan zou het probleem waarschijnlijk opgelost zijn. De vliegen zouden dan zeker in de eetzaal zijn!

De foto

Keren we terug naar de foto. Deze moet gemaakt zijn zo rond 1930.
Een belangrijke klant in Solo, Hadji Soekoer bin Abdul Rachman, gaf een receptie ter gelegenheid van het huwelijk van zijn dochter. De diamanthandelaren met wie hij zaken had gedaan waren ook uitgenodigd. Omdat de sultan ook aanwezig zou zijn had Hadji Soekoer verzocht om in smoking te komen, want zij zouden aan de sultan worden voorgesteld. Zo trof – tot hun eigen verbazing – een aantal diamanthandelaren elkaar. Ze vonden het zó uniek, dat besloten werd een foto te laten maken. Laat in de avond, na afloop van het feest, is het zestal Solo ingetrokken om een fotograaf te zoeken. Uiteindelijk vonden zij er een, en die ze hebben wakker geklopt. De foto moet dan ook omstreeks middernacht zijn genomen. Welk huwelijkcadeau deze diamantairs voor de dochter van Hadji Rachman hebben meegenomen? Dit laat zich makkelijk raden.

x