Naar aanleiding van haar bezoek aan Java publiceerde Dineke Stam eerder in de Java Post over Raden Adjeng Kartini. Dit keer een artikel over een andere belangrijke vrouw uit de geschiedenis van Indonesië: Dewi Sartika.

Door Dineke Stam

Indonesische heldinnen

Dewi Sartika is de vijfde heldin op dit schilderij van Cisca Pattipilohy, geschilderd door een collectief van politieke gevangenen. In het jaar dat Aletta Jacobs naar het toenmalige Nederlands-Indië reisde,  nu 100 jaar geleden, was Raden Adjeng Kartini al overleden. Jacobs noemt Kartini slechts één keer in haar Reisbrieven,  als zij kennismaakt met prinsessen in Djokja: “In deze jeugdige prinsesjes begroette ik de moderne Javaansche vrouw, meisjes van het slag van Karthini, die niets liever zouden willen dan zichzelf te ontwikkelen, om deze ontwikkeling dienstbaar te maken tot verheffing harer Javaansche zusters. Zou de schrijfster van Hilda van Suylenburg wel gedacht hebben, dat zij hier, in het midden van Java, zulke lieve, jonge, hooge vereersters vindt in de prinsessen van het huis van Paku Alam?”. Hilda van Suylenburg was de populaire feministische tendenzroman uit 1897 geschreven door Cécile Goekoop-de Jong van Beek en Donk. Kartini las dit boek intensief, zo blijkt uit haar brieven.

De kracht van het onderwijs

Jacobs schrijft nauwelijks over Kartini, maar wel uitgebreid over het bezoek aan de school van Dewi Sartika, de vrouw die erin slaagde een van Kartini’s idealen concreet vorm te geven. “Met mevrouw Oudemans, de beschermvrouw van de school, bezocht ik hier de school voor inlandsche meisjes. De oprichtster en leidster van deze school is Raden Devi, de vrouw van een inlandschen onderwijzer. Zijzelf heeft slechts tot haar twaalfde jaar school gegaan en verder onderricht, eerst van haar moeder, die een hoogstaande vrouw moet geweest zijn, en later van haar man, genoten. Acht jaren geleden, zij was toen reeds moeder van eenige kinderen, gevoelde zij zich geroepen om van de weinige kennis, die zij bezit, doch die toch hemelsbreed boven de kennis staat van de meeste Javaansche vrouwen, zooveel in haar vermogen is aan andere vrouwen mede te deelen. Zij bracht toen zeven of acht meisjes bijeen en begon die te leeren lezen en schrijven. Spoedig kwamen andere meisjes vragen, of zij ook mochten komen, en dat getal breidde zich zóó snel uit, dat thans deze school 230 leerlingen telt.”   

Jacobs politieke inzet, feminisme gecombineerd met ethische politiek en een superieur-koloniale – op winst voor Nederland beluste houding – blijkt duidelijk uit dit fragment: “Wat een macht van ongecultiveerde gaven ligt er voor ons land nog te oogsten, als wij de Javaansche vrouwen, evengoed als de mannen, de gelegenheid tot ontwikkeling openen.”

Dewi Sartika richtte in 1904 een van de eerste schooltjes voor Javaanse meisjes op. Zóveel meisjes wilden leren lezen, schrijven, rekenen, handwerken, koken, dat de school snel groeide. In 1910 waren er al 9 Sekolah Kaoetamaan Isteri en in 1920 in alle steden en regentschappen op Java. Een macht aan gaven is hierdoor op eigen kracht gecultiveerd. Sartika overleed op 11 september 1947 tijdens de evacuatie uit Bandung in de onafhankelijkheidsoorlog. Op 1 december 1966 kreeg ze de titel heldin van de nationale beweging.

Vrouwenstrijd van nu

Honderd jaar later reizen we in de voetsporen van Jacobs en maken we kennis met de Indonesisch vrouwenstrijd van nu. Onze ontmoeting in Bandung staat in het teken van onderwijs. De leraren en leraressen van de Dewi Sartika school begroeten ons hartelijk. De kinderen zijn er niet, want die hebben net examen gedaan. In een mum van tijd zitten we gezamenlijk in een overvol klaslokaal te zingen. “Jullie zingen wel het Kartinilied, maar hier moet je het Sartikalied leren!” De muziekleraar gaat snel op zoek naar zijn instrumenten. Vol overgave wijzen de leraressen mee met de woorden in het gestencilde boekje over de school. Eén groot feest wordt het en maar liefst vijf leraressen gaan mee naar de Common Room, een inspirerend informeel centrum waar innovatie en ontmoeting samen gaan met ontwikkeling van nieuwe media. Gustaff Harriman Iskander en Reina Wulansari brengen mensen uit uiteenlopende sectoren bij elkaar om innovatie te creëren. Je weet nooit precies wat uit zo’n discussiemiddag voortkomt, maar dat maakt het juist interessant. Op de agenda staat onderwijs in het kader van vrouwenrechten.  Door de samenstelling van het gezelschap komt de inspiratie van Maria Montessori en Dewi Sartika aan de orde. Het belang van wiskunde onderwijs, de rol van vrouwen in toerisme, de keuze voor kandidaten van Fullbright beurzen, moderne media en muziek om de vrouwenkiesrechtstrijd voor jongeren van te visualiseren en een gesampelde beeldende versie van Hallo Bandung brengen ons van verleden naar toekomst en weer terug.

Aanstaande  4 december 2012, op de geboortedag van Dewi Sartika vind in Aletta-Equality Amsterdam een bijeenkomst plaats over Sartika, Kartini en Jacobs, ontmoetingen in Indonesië en Nederland. U bent van harte uitgenodigd.

x