Sommige foto´s blijven je bij omdat ze technisch heel goed zijn, of omdat ze een bepaalde emotie opwekken. De foto hieronder heeft vooral waarde vanwege de symboliek: Indonesische vrijheidsstrijders geven zich gewonnen tegen een superieur Nederlands leger. De cijfers (als ze kloppen) zijn veelzeggend. Naar schatting verloren in de periode 1945-1949 150 duizend Indonesiërs door strijd het leven, tegenover 5000 Nederlandse militairen. “Niet schieten!” Lijken de mannen op de foto te smeken.

Indonesische gevangenen (H. Wilmar)

Het bijzondere aan de foto, gemaakt ergens op Oost-Java door legerfotograaf Hugo Wilmar, is ook dat het lijkt alsof de afgebeelde Indonesiërs “Niet schieten!” lijken te zeggen tegen de fotograaf. Kijken we echter iets nauwkeuriger dan zien we dat hun blikken naar links gaan, met andere woorden, fotograaf Wilmar stond rechts van een militair die de mannen onder schot hield, zonder dekking. Een gevaarlijk beroep.   

Hugo Wilmar

Veel van de foto´s van Wilmar werden destijds niet gepubliceerd. Afbeeldingen van het strijdtoneel werden eerst gescreend voor ze konden worden vrijgegeven aan de Nederlandse en buitenlandse media. Vooral foto´s van hevige gevechtsacties of slachtoffers haalden het niet. Het thuisfront mocht vooral niet weten hoe erg het was.

Hugo Wilmar (1923-1957) was ingedeeld bij de Mariniersbrigade, en vanaf maart 1946 gestationeerd in Soerabaja. Eind 1947 trad hij in dienst bij Spaarnestad. Zijn fotocollectie, zo lijkt het, wordt nu beheerd door Spaarnestad in samenwerking met het Nationaal Archief. Echter ook andere instituten zoals het NIMH en het NIOD hebben kopieën van zijn foto´s. Waar het kopieerrecht berust is dan ook niet helemaal duidelijk.

Foto´s van Nederlands-Indië werden, als het privé-afbeeldingen waren, vaak geschonken aan musea of onderzoeksinstituten. Van professionele afbeeldingen bestonden echter vaak kopieën, zodat deze op verschillende plaatsen terecht zijn gekomen. Deze instellingen hanteren vaak verschillende regels voor wat betreft het copyright. Een deel werd vrijgegeven aan het publieke domein (het Koninklijk Instituut voor de Tropen werkt bijvoorbeeld samen met Wiki Commons), andere zijn onderhevig aan strikte regels (het NIOD bestempelt zijn foto´s om kopiëren tegen te gaan). Voor degene die van deze foto´s gebruik wil maken is het niet altijd duidelijk waar de grenzen liggen. In een tijd waarin steeds meer materiaal beschikbaar komt op het internet wordt het alleen maar lastiger.

De oplossing

Toch lijkt er ook een oplossing te zijn. Toen de Volkskrant enkele weken geleden met de publicatie kwam van “unieke executie-foto´s”, keken we enigszins verbaasd bij lezing van het onderschift: “Foto´s afkomstig uit het album van Jacobus R., copyright Peter Lipton/Volkskrant.”
Wie is Lipton?, vragen we ons af. Navraag leert dat het een freelance fotograaf is die werkt voor de Volkskrant. We schreven de krant met de vraag naar uitleg. Het antwoord van de redactie: “De foto’s zijn afkomstig uit het album, maar op hun beurt gefotografeerd door Peter Lipton”.
Maakt dit, dat Peter Lipton nu het copyright heeft?
“De oorspronkelijke fotograaf is de rechthebbende, Peter Lipton is dat van de beelden die hij daarvan maakte.”

Een nieuwe foto van het oorspronkelijke beeld helpt dus niet alleen andermans kopieerrechten te omzeilen, het geeft zelfs nieuwe rechten! Natuurlijk hebben we zo onze twijfels over de rechtmatigheid van deze aanpak. Aan de andere kant, denk je dan, de Volkskrant zal wel weten wat kan en wat mag.
Schrijver dezes heeft daarom nu al vast met eigen smartphone een kopietje gemaakt van de foto van Wilmar, en ook een kopietje van de beroemde “executie-foto´s”. Natuurlijk niet om te claimen, want dit soort informatie moet gewoon vrij toegankelijk zijn. Nee, alleen om problemen te voorkomen.
Mochten dáár nog twijfels over bestaan: de Java Post is vrij van kopieerrechten!

x