Vragen en oproepen van lezers
MLD bij de Wisselmeren, Nieuw-Guinea, 1939
Catalinas van de MLD boven Nieuw-Guinea
Al geruime tijd ben ik bezig het interessante leven van mijn vader Rintje Haagsma uit te zoeken zodat ik dit in boekvorm kan presenteren. Mijn vader woonde van 1931 tot 1948 in Nederlands-Indië. Tijdens de oorlog was hij in Australië.
Een van de nog niet ingevulde periodes betreft februari 1939, toen hij, als sergeant vliegtuigtelegrafist bij de Marine Luchtvaart Dienst, bij de Wisselmeren was in Nieuw Guinea.
Bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, waar ik goede kontakten mee heb, is niet bekend wat de MLD in februari 1939 bij de Wisselmeren deed. De enige daar bekende expeditie is die van juli 1939.
Naar aanleiding van afbeelding van een pij van een geestelijke op één van de vier in mijn bezit zijnde foto’s heb ik de Franciscaners benaderd, maar die zijn pas in 1946 bij de Wisselmeren aangekomen. Volgens hen waren het de “Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus” die daar actief waren. Ik heb ook deze congregatie aangeschreven, maar mocht nog geen antwoord ontvangen.
Heeft iemand misschien enig idee wat de MLD daar deed in februari 1939? De exacte datum op de foto is 4 februari.
Met vriendelijke groet,
Wim Haagsma
wicaha@gmail.com
x
Java Post 
Uit: Klein, W.C., Nieuw-Guinea. De ontwikkeling op economisch, sociaal en cultureel gebied, in Nederlands en Australisch Nieuw-Guinea. Deel III. ´s-Gravenhage, 1954. Pagina 94.
Klik om toegang te krijgen tot Klein(III)_1954.pdf
“Na overgave van de bestuurspost Enarotali (aan het Paniai-meer gelegen) aan Ass. Controleur Dr J. F. Stutterheim, trok Van Eechoud tussen 15 November en 1 December 1938 van Waipa (aan de noordwestelijkste punt van het Paniaimeer) naar de Bia- en Bisa Rivier en daalde langs de Siriwo af naar de Geelvinkbaai. Deze doorsteek werd gemaakt teneinde na te gaan of van de Geelvinkbaai uit een gemakkelijker transportpad zou kunnen worden aangelegd naar Enarotali dan het reeds bestaande moeilijke pad langs de Jawei (Oeroemoekoe) van uit de zuidkust (Lit. 91).
Begin Februari 1939 werd Stutterheim door asp. controleur Dr J. V. de Bruijn vervangen.
Als voorbereiding voor de aanstaande expeditie van het K.N.A.G. maakten De Bruijn, Dr P. J. Eyma, botanicus, A. Roushdy, hulp-bestuursassistent Sitanala en hoofd-posthuis-commandant Gimon van 20 Februari tot 10 Maart een verkenningstocht naar het Kemandora-dal en bereikten als meest oostelijk gelegen punt Zanepa (ca 55 km in rechte lijn van Enarotali) (Lit. 92 en 93).
Tussen 4 en 14 Mei trokken De Bruijn en de Amerikaanse zendeling Post ten noorden van het Tigi-meer over de berg Ijadimi naar de Ijandora-vlakte (Itodah). Door de Elegandora-vlakte werd in zuidwestelijke richting tot Mabalo getrokken, vervolgens daalden zij over de 2010 m hoge berg Gapoudimi naar de Oeroemoeka Rivier af en keerden langs deze rivier naar Enarotali terug (Lit. 94).
Pastoor H. Tillemans maakte tussen 31 Mei en 6 September een tocht van Kokenau (aan de zuidkust) over Enarotali en Koegapa naar Itodah en vervolgens over Poribado naar het westen over de hoogte van Kita naar de Pasaw Rivier. Via het dorpje Kereta bereikte hij tenslotte de Omba Rivier (ten oosten van de Etnabaai). Langs dezelfde weg keerde hij naar Kita terug en trok door het dal van de Edere naar het zuidwestelijke punt van het Paniai meer (Lit. 95).
Tussen 25 Juni en 3 December 1939 werkte de „Nieuw Guinea Expeditie 1939″, uitgezonden door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, onder leiding van C. C. F. M. le Roux in het gebied van de Wissel-meren.
Het Centrale Bergland ten noorden van de hoofdwaterscheiding was toen nog vrijwel onbekend. Alleen de Archbold-expeditie (1938-1939) had in het oostelijke gedeelte hoofdzakelijk zoölogisch en botanisch verzameld, terwijl slechts een smalle strook land was verkend door de expedities Van Overeem en Kremer (1920-1921) tussen de Idenburg Rivier en de Wilhelmina-top.”
Conclusie: Bestuurswissel. De Bruyn werd ingevlogen en Stutterheim werd weggehaald. Mogelijk werden meteen goederen ingevlogen voor de eerste expeditie van De Bruyn naar Kemandora, enkele weken later.
Wim Haagsma, de vraagsteller, liet me weten dat de MLD in 1939 nog met toestellen vloog van het type Dornier Do 24K. De Catalina werd in gebruik genomen in 1941, kort voor het begin van de oorlog in Nederlands-Indië.
Van die Catalina’s klopt het. In het zuiden zaten de Missionarissen van het Heilig Hart. Pater Geurtjens? Een bekende van mijn vader. De orde zat in Tilburg, maar wellicht zijn de archieven overgebracht naar Nijmegen, adres onbekend. U kunt informeren bij het Tropenmuseum in Amsterdam. In de expositie is een plek ingeruimd voor die orde, de naam van die pater is mij ontschoten (vanwege de jaren!).
Een reactie vanuit mijn geheugen: pater Vertente???
Van de website:
Provinciaalbestuur
provincialaatmsc@misacor.nl
(013) 543 05 65
Missieprocuur
missieprocuur@misacor.nl
(013) 532 29 53
Kantoor Br. S. Veken
kantoormsc@misacor.nl
(013) 543 05 65
Secretariaat Mw. H. van der Plaats
secretariaatmsc@misacor.nl
(013) 532 29 90
Volgens deze bron:
Klik om toegang te krijgen tot 03.pdf
was het een geestelijke van de Christian and Missionary Alliance (CAMA) uit Makassar die het eerst arriveerde in Enarotali. Russel Deibler vertrok in december 1938 met een Nederlandse expeditie vanaf de zuidkust van Nieuw-Guinea naar Enarotali aan de Wisselmeren. Na 18 dagen – januari 1939 – arriveerde het gezelschap daar. Een week later vertrok Deibler weer. Misschien meegevlogen met de MLD?
In april van dat jaar keerde Deibler terug met een andere geestelijke, Post, om samen met een groep Dayaks een missiepost te openen in dit gebied.
Zie verder:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Christian_and_Missionary_Alliance
Mogelijk kan het museum van de MLD op Marine Vliegkamp de Kooi dan wel het Marinemuseum in Den Helder of het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in Den Haag informatie geven. Succes met de speurtocht
Willem Plink
http://www.dornier24.com/pages/stories/story5.html
Is deze link geen aanwijzing?
Civilisatie gebracht naar de kannibalen….
Wisselmeren is genoemd naar de piloot die het eind December 1936 ‘ontdekt’ heeft.
Hadden de Papoea’s die meren zelf niet alreeds een naam gegeven?
1938-39 Expedition ARCHIBOLD
The third and most ambitious Archbold expedition to New Guinea took place from April 1938 to May 1939 in Netherlands New Guinea, concentrating on the north slope of the Snow Mountains, from Mt Wilhelmina to the Idenburg River (a tributary of the Mamberamo River), making collections at altitudes from near sea-level to over 4,000 m at the upper limit of vegetation.
http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v094n01/p0186-p0187.pdf#search=/Richard Archbold/
Aan allen die hebben bijgedragen aan een mogelijke oplossing van mijn Vraag,
Hartelijk dank. Ik heb heel wat om verder te onderzoeken. De bestuurswissel van Buitenzorg lijkt mij waarschijnlijk, maar voor verdere informatie zijn de andere bronnen zeer interessant.
Het idee van het NIMH van W.L.Plink is al in gang gezet, ik heb erg goede contacten met ze. We hebben al heel wat materiaal en informatie geruild. Ze hebben echter nog tientallen meters archief over de MLD die gerubriceerd moeten worden, dus het kan wel even duren.
Ik ga nu op zoek naar de Logboek van Officier Vlieger A.J. de Bruijn de waarschijnlijke Commandant van de Dornier. Hij en mijn vader hebben altijd samen gevlogen. Het logboek, als die nog bestaat, want er zijn er veel verloren gegaan, zou uitsluitsel moeten geven.
Hij zelf is zeer waarschijnlijk overleden, maar zijn zoons Thijs en Wim hebben misschien nog het een en ander van hun vader. Zij zullen zich mij misschien nog herinneren. Hen opsporen wordt een leuke klus. Kent iemand ze toevallig?
Nogmaals allen bedankt. Als ik iets vindt kom ik er op terug. Uit de reacties blijkt het onderwerp te leven.
Met vriendelijke groet,
Wim Haagsma
Het logboek van A.J. de Bruijn is vernietigd en Thijs en Wim zijn dood.
Hallo Marietje,
Bedankt voor je reactie. Van Thijs wist ik dat hij overleden was, maar van Wim nog niet.
Ik had al eens geprobeerd met Wim in contact te komen, maar had begrepen dat hij met niemand over zijn vader en deze periode wilde spreken dus heb ik er van af gezien.
Van het logboek is het erg jammer, ik denk dat er veel informatie over mijn vader in zou hebben gestaan gezien de verhouding tussen hen. Zijn echtgenote Hennie heeft mijn vader aan hun kindermeisje gekoppeld en ze zijn vanuit het huis van A.J. de Bruijn getrouwd waarna bij hun thuis de receptie is geweest.
Ik heb nog oude 8mm film opnames uit 1946 waarop Thijs en Wim te zien zijn maar het is er helaas nooit van gekomen die aan Wim op te sturen.
Met vriendelijke groet,
Wim Haagsma
Een zoektocht naar informatie heeft meer opgeleverd dan verwacht.
Een ‘must read’ is de volgende link dankzij C.C.F.M. Le Roux, 1948 met 55 afbeeldingen en 9 illustraties.
Op blz. 223 – Leefwijze – schrijft hij: ‘Ten aanzien van het defaeceren schijnt het schaamtegevoel zeer sterk ontwikkeld te zijn.” Wat had men dan verwacht?
Klik om toegang te krijgen tot Le_Roux(I)_1948_Bergpapoea.pdf
De namen van de Wisselmeren zijn respectievelijk Paniai, groter dan het Como Meer (in Italië), Tigi, en Tage. Men spreekt er Wolani.
Met excuses aan Frits Julius Wissel.
Ik heb mijn zwager die een uitgebreide documentatie over de MLD geeft hierover gevraagd en dit is zijn antwoord:
Dag Karel,
Voorzover ik in mijn documentatie kan nagaan is er door de Nederlanders slechts een wetenschappelijke expeditie naar de Wisselmeren gestuurd en dat is inderdaad in juni 1939 geweest. De Marine Luchtvaartdienst (MLD) heeft hierbij assistentie verleend door Vliegtuiggroep 6 (VTG 6) ter beschikking te stellen.De vliegtuigen waren echter geen Catalina’s maar Fokkers T IV. Ze werden gestationeerd in de Etnabaai waar een nederzetting van de Ned.-Nw-Guinea Petroleum Mij. was gevestigd. Overigens heeft de MLD bij meerdere expedities geassisteerd in de jaren ’36 tot ’39. Deze expedities waren vooral gericht op het vinden van bodemschatten ( olie, goud).
Er is in die periode een catalina in Nieuw Guinea gebruikt, maar niet door de MLD. Deze catalina de Guba II behoorde aan de Amerikaan Richard Archbold. Hij heeft twee expedities ondernomen een naar de Carstenz Toppen en een, in 1938 naar de vallei van de Baliem rivier.
Het kan zijn dat ter voorbereiding van de eerder genoemde wetenschappelijke expeditie ter voorbereiding in februari ’39 de MLD al aanwezig was in de Etna-baai.
Zoals je ziet zijn er nog heel wat ontbrekende puzzelstukken.
Ik zou toch nog eens bij het Instituut voor Militaire Historie te rade gaan en b.v. de verrichtingen van GVT 6 opvragen. Een andere informatiebron kan de MLD Traditiekamer zijn op MVK De Kooi. Contact zoeken met de heren Van Geneste en Staal is ook nooit weg. Beide als oud MLD-ers houden zich al tijden bezig met de historie van de MLD.
Daarnaast zou ik in de archieven van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) kijken of daar nog informatie valt te halen.
Nog geen direct antwoord op de vraag dus, maar misschien wat handvatten om verder te zoeken.
Vriendelijke groeten,
Karel Maseland.
Hallo Karel,
Bedankt voor de informatie. Voor zover ik weet heeft mijn vader nooit op de Fokker T IV gevlogen. In die periode moet het een Dornier Do 24 K zijn geweest. Hij zat bij een Squadron die opereerde vanuit de MLD basis Morokrembangang te Soerabaja.
Met het NIMH heb ik hele goede kontakten, we hebben al diverse materiaal “geruild”, en ze zijn voor mij op zoek, maar hun probleem is tientallen meters archief over de MLD die nog gerubriceerd moeten worden.
MVK de Kooi zal ik zeker opvolgen.
met vriendelijke groet,
Wim Haagsma
In het boek “Rimboevliegers” van Jan Hagens is wellicht wat informatie te halen/combineren.
pag 59 t/m 64 zijn interessant.
MMNNG-Expeditie
“uitzwermende geologen en assistenten werden door middel van droppings bevoorraad.
Voor dat doel was het vliegveldje aangelegd en had de MMNNG de hulp van de KNILM ingeroepen.”
“februari 1939, MLD stelt een Fokker T.IV ter beschikking om de luchtbevoorrading over te nemen”
ook bijvoorbeeld
pag 64
“de amerikaanse zendelingen Deibler en Post, vertegenwoordigers van de Cristian and Missionary Alliance, stichtten in april 1939 de eerste zendingspost bij de Wisselmeren.”
zal kijken of ik ze in pdf formaat weet te produceren
Marcel
Hallo Marcel,
Ik wacht af of je de pdf format weet te produceren. In ieder geval bedankt voor je moeite tot dusver.
Zie verder mijn rectie hierboven aan Karel Maseland.
Met vriendelijke groet,
Wim Haagsma
Dag Wim,
Voor het eerst deze correspondentie tegen gekomen, op zoek naar de doofpot affaire Wisselmeren.
Ik kom de naam van J.P.K. van Eechoud (mijn oom Jan) maar een enkele keer tegen in dit verhaal, terwijl hij toch ‘aardig’ de weg wist in Nieuw-Guinea. Volgens mij zou je eens door zijn boeken kunnen bladeren (‘Vergeten aarde’, ‘Met kapmes en kompas door N-G’ en ‘Woudloper Gods’. In het laatste boek heeft hij de belevenissen van pater Kammerer beschreven).
Met vriendelijke groet,
Ed van Eechoud