Door Robbert Dijkgraaf
In mijn werkkamer hangen twee portretten van oud-voorzitters van de Akademie, typische geleerden uit het begin van de vorige eeuw: eerbiedwaardig, grijs, met baard en bril. De eerste is een echte bèta. De natuurkundige Hendrik Lorentz kijkt aimabel, maar ferm de wereld in. Hij was niet alleen architect van de moderne theorie van straling en materie, maar ook verantwoordelijk voor de bouw van de Afsluitdijk. De tweede is een echte alfa. Hij hangt voorovergebogen boven een dik boek, zijn neus bijna in de pagina’s – een karikatuur van de verstrooide geleerde, de boekenwurm die zich nauwelijks bewust is van de rest de wereld.
Hendrik Kern (1833-1917)
Maar niets is minder waar. De sanskritist Hendrik Kern (1833-1917) was minstens zo geniaal én relevant als Lorentz. Hij sprak zo’n beetje iedere denkbare taal, levend of dood, en was een wereldexpert op het gebied van Oosterse talen, van Perzisch via oud-Javaans tot Polynesisch. Kern werd geboren in het voormalige Nederlands-Indië en heeft veel betekend voor zijn geboorteland. In Indonesië wordt hij vereerd als een vader des vaderlands, omdat hij liet zien dat het gefragmenteerde eilandenrijk taalkundig een natuurlijke eenheid vormt.
Meer wetenschappers
Vreemd genoeg zit Indonesië een beetje in onze blinde vlek, ook binnen de wetenschap – een Freudiaanse verdringing van ons koloniaal verleden? Laat ik nog twee voorbeelden geven van Indische invloeden. Eugène Dubois (1858-1940) was een veelbelovende, maar eigenwijze jonge arts die, geïnspireerd door Darwin, ervan overtuigd was dat hij de missing link tussen aap en mens in Zuidoost-Azië kon vinden. In 1887 nam hij als geneeskundig officier dienst in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger en vertrok met zijn vrouw en pasgeboren dochtertje naar de Oost. Dubois was niet alleen volhardend, hij had ook veel geluk met zijn opgravingen. Vrij snel ontdekte hij een schedel, een kies en een dijbeen van de ‘Javamens’, het eerste exemplaar van wat nu Homo erectus heet. Spelenderwijs vond hij ook een compleet nieuw vakgebied uit: de paleoantropologie.
Gerrit Grijns (1865-1944)
Christiaan Eijkman (1858-1930) was net als Dubois werkzaam als KNIL-arts. In 1888 werd hij de eerste directeur van het Centraal Geneeskundig Laboratorium in Batavia. Samen met zijn assistent Gerrit Grijns deed hij experimenten om de verwekker van de tropische ziekte beriberi te achterhalen. Iedereen dacht aan een bacterie, maar experimenten met kippen brachten hen op een ander idee. Toen de kippen een keer gepelde witte rijst hadden kregen, vertoonden ze beriberi-achtige verschijnselen. Zilvervliesrijst deed die weer verdwijnen. Zo kwamen zij op het spoor van vitaminegebrek. Eijkman ontving voor deze ontdekking van vitamine B1 de Nobelprijs. Grijns werd gepasseerd – een groot onrecht, want juist híj had de cruciale stap gemaakt dat een voedingsstof ontbrak.
Eijkman Instituut
Het Eijkman Instituut in Jakarta is nu een van de meest vooraanstaande wetenschappelijke instellingen in Indonesië. Het is trots op zijn lange geschiedenis en de prestaties van zijn eerste directeur. Het koloniale gebouw is prachtig hersteld en bevat de nieuwste onderzoeksapparatuur. Zeker in een land en stad waar de bevolking zo geëxplodeerd is, is de rust in de lange koele gangen een verademing. Je voelt je terug in een verloren tijd.
Eijkman Instituut, 1916
Bij een recent bezoek was dat werkelijk zo. We kregen een prachtige film te zien van Batavia uit de jaren twintig. De camera rijdt door de stad en filmt in een elegante zwierende beweging het straatbeeld. Alles straalt een serene rust uit, zeker als de filmer het bijna verlaten gebied van de medische school en het instituut bereikt. Wat een enorm contrast, toen we na de film de straat op liepen en de chaos van het moderne Jakarta met zijn eindeloze stromen brommertjes ons tegemoet toeterde. Indrukwekkend hoe snel het land in korte tijd veranderd is, en onvoorstelbaar hoe het nog verder zal veranderen.
Indonesië is het grootste land in de ASEAN, de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties. Dit deel van de wereld telt meer dan een half miljard inwoners en kent met Singapore, Maleisië, Vietnam en Thailand een aantal snelgroeiende technologische tijgers. Indonesië behoort nu niet tot de koplopers, maar er is geen twijfel dat het ook spectaculair zal groeien. Is er nog een rol voor Nederland? Hebben wij een idee wat wij kunnen betekenen voor een land dat ons eeuwenlang zo veel gegeven heeft, ook in de wetenschap?
Obama
Er is iemand die geen twijfel heeft over het belang van Indonesië. Hij woonde er van zijn zesde tot zijn tiende jaar, wil graag de banden versterken, heeft een speciale wetenschappelijke afgezant gestuurd en gaat ook veel geld investeren. President Obama roemde tijdens zijn bezoek in 2010 de Indonesische diversiteit en tolerantie. Het is duidelijk dat een nauwe band met een groot en gematigd moslimland goed past in het Amerikaanse buitenlands beleid. (Het is trouwens een interessante gedachte dat, met enige fantasie, Nederland eeuwenlang het land met de grootste moslimbevolking ter wereld is geweest.) Obama begrijpt heel goed wat Indonesië kan bieden. Naar inwonertal zijn de Verenigde Staten en Indonesië het derde en vierde grootste land ter wereld. De grootste natuurlijke rijkdom van dit gigantische eilandenrijk anno 2012 is specerijen noch goedkope arbeid, maar een eindeloze bron van jong talent. De Indische invloed zal verder reiken dan babi pangang.
Wat kunnen wij betekenen voor een land dat ons zo veel gegeven heeft, ook in de wetenschap?
x
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in het NRC Handelsblad, op 18 februari 2012.
Java Post 
Alweer een interessant no-nonsense artikel over Indie-Indonesie. Wel de juiste link doorgeven in jouw mailtje Bert 😉
Ik vraag me af of er sprake kan zijn over Indische invloed.
Als groep hadden de Indische Nederlanders een marginale positie in Nederlands Indie en als ze toch invloed hebben ( oude Indische families) dan was het op meer het Nederlands gericht.
Terug naar Nederlandse invloed , die is in rap tempo aan het verdwijnen .
De Nederlandse taal en cultuur was niet toegankelijk voor de brede massa van Indonesia.
Die bijna 2% Indonesiers uit Nederlands Indie tijd die het “geluk”hebben om in aanraking te komen met Nederlandse cultuur en taal zijn ook geen drager geworden ,en hadden het niet doorgegeven aan hun nakomelingen.
Wellicht een non sequitur, maar ik ken Indonesiërs, die zo gedesillusionneerd zijn door de huidige corruptie in Indonesia – de huidige tendens van “sekarang onse beurt”, die slechts een kleine laag van de bevolking ten goede komt – dat ze niets meer met Indonesia te maken willen hebben. “Onse beurt” heeft bij die laag wel een heel beperkte betekenis gekregen.
Voor hen die het geluk hebben om Indië c.q. Indonesië hun moederland te mogen noemen, is het een verademing om nu eens een positief en niet-politiek getint relaas te lezen over hetgeen in dat land in de Nederlandse koloniale tijd tot stand is gebracht en thans nog wordt gewaardeerd. Recentelijk zijn er polemieken gevoerd waardoor wij welhaast tot de conclusie moesten komen dat het een schande was dat wij ooit in dat land het levenslicht hebben gezien. Het motto “Weg met ons” leek van toepassing.
Gelukkig dat er nu toch nog – zij het schuchtere- redenen aan te voeren zijn om de in het verdomhoekje verzeilde leuze “Daar werd iets groots verricht” voorzichtig op te poetsen. Wie weet is er nu een begin gemaakt om de verrichtingen van onze voorvaders in een gunstiger daglicht te plaatsen?
Ik heb zo’n idee (gemerkt bij o.a. mijn ouders) dat de werkers in Indë zich niet zo bezig hielden met ‘daar werd iets groots verricht’. Ze deden gewoon hun werk, en velen deden dat goed. Net zoals ze dat in Nederland zouden hebben gedaan. Mogelijk is dat een van de redenen dat deze mensen na 1945 zo’n morele klap hebben gekregen. Ze deden hun dagelijks werk en kregen te horen dat ze daarmee koloniale onderdrukkers en uitbuiters waren.
Zo is het en niet anders!!!!!!
Pak Eppeson,
Dat heeft te maken met
1. drang naar erkenning
2. het gevoel van miskenning
Dat soort gevoelens bezit ik niet. Als Tilburger beweer ik dat de Nederlanders in Indie niet veel anders waren dan de textielbaronnen in Tilburg, en nog steeds kan ik van hun nalatenschap/erfenis genieten
Het zij zo..
De sanskritist Hendrik Kern (1833-1917): In Indonesië wordt hij vereerd als een vader des vaderlands, omdat hij liet zien dat het gefragmenteerde eilandenrijk taalkundig een natuurlijke eenheid vormt.
die “verering” geldt ook op een ander gebied voor o.a. de architecten Wolff Schoemaker en Maclaine Pont. Al struinend op indonesische sites geldt eea ook voor andere architecten dat zij in Indonesie meer bekendheid genieten dan in Nederland (Cosman Citroen, Surabaya) . Te dik bevriend met Soekarno, Schoemaker & Pont, en wat de laatste betrof een moslim misschien?
Overigens moest Pont’s overgrootmoeder een Indonesische zijn geweest afkomstig van het eiland Buru (Molukken) en Schoemaker was een Indo-Europeaan.
Dit ter additionele info .
En wat kan Nederland nog betekenen voor Indonesie op wetenschappelijkgebied??…En dan heb ik het niet over die stages en ander leerrijke avonturen maar meer over wetenschappelijke samenwerking tussen universiteiten en technische Hogescholen. En wat zijn daarvan de resultaten??
Ik wil niet achteruitkijken naar het roemruchtige verleden (waar zijn de Indonesische wetenschappers??), maar vooruitkijken naar dat arsenaal van jong talent . Ik wil alleen maar reeel zijn en de mogelijkheden in Indonesie op haar meerwaarde inschatten. En ik verbaas me dat na 63 jaar na de onafhankelijkheid van Indonesie deze vraag wordt gesteld.
Ik ken de resultaten van de wetenschappelijke samenwerking niet . Ik weet niet hoeveel de Nederlandse overheid in wetenschappelijk onderwijs in Indonesie stopt, ik weet wel dat op het wetenschappelijk onderwijs in Nederland wordt bezuinigd.
Indonesie is geen technologische highflyer, zoook aangegeven in bovenstaand artikel, op de Times High Education Index is zij niet vertegenwoordigd.
Ik kwam enkele dagen geleden een man uit Singapore tegen (chinese afkomst) en die vertelde hoe de Singaporese overheid bezig is de jeugd te stimuleren technologische beroepen te kiezen. Ik googlede daarna naar het hoger onderwijs in Singapore en viel om van verbazing. Singapore moet wel investeren in mensen want als stadstaat heeft ze niet veel ander mogelijkheden. Ze willen niet alleen de financiele hub van Azie worden maar ook de hub van nieuwe technologien. Mijn zoon zou ik toch Singapore aanraden als studiekeuze, maar hij wil ergens in Zuerich gaan studeren.
Dus wat kan Nederland in Indonesie wetenschappelijk bijdragen en op korte termijn, 63 jaar na dato….toch weinig toch…soedah laat maar
Samenwerking tussen Indonesische en Nederlandse HBO-W.O werd pas geintensifeerd vanaf ongeveer begin 1970.
Dat komt omdat de normale betrekkingen pas omstreeks 1966 begonnen was.
De meeste Indonesische studenten waren particulieren .
Nu heb je veel contacten tussen Nederlandse Hogescholen( HBO) en Universiteiten met
de Indonesische .
Vooral de TMA(Trade Management Asia ), werkte jaren geleden samen met Udayana Universitas/Bali en UPH Jakarta.
Zoon van mijn neef in Jakarta moest voor zijn afstuderen extra punten bij een Groningse Hogeschool halen. Na onderbreking van 1 jaar ging hij terug naar UnPar(Bandung) waar hij afstudeerde. .
Dus hij had een Indonesische Ir en een Hollandse Ing (bachelor) gehaald .
Nu zitten hele volksstammen Indonesische jongeren die bij een Hogeschool of Nederlandse Uni studeren.
De samenwerking tussen de universiteiten is nu uitgebreider , beperkt niet alleen met de van oudsher bekende universiteiten op Java maar ook buiten Java.
Veel jongeren halen hun S2 ( Master) en S3 ( Ph.d) in Nederlandse Universiteiten.
Internationaal gezien nemen Indonesische jongeren vaak deel in diverse Wetenschap Olympiade wedstrijden waar ze ook diverse medailles halen.
Het is jammer dat de Nederlanders vroeger hun taal en kennis nooit hadden willen delen met de Indonesier.
Vandaar dat de Nederlandse invloed/cultuur zo goed als verdwenen is .
Zie reisverhaal van A. van Dis.
De jongere generatie Indonesiers waar van hun ouders/grootouders geen binding hadden met Nederland ( ten tijde van Nederlands Indie) gaan meestal naar Amerika of Duitsland studeren.
Het is jammer dat de Nederlanders vroeger hun taal en kennis nooit hadden willen delen met de Indonesier.
Vandaar dat de Nederlandse invloed/cultuur zo goed als verdwenen is .
Ik wil geen discussie hierover aanzwengelen, vooral wanneer men inNederland moeilijk doet over de verkoop van 2ehandse tanks die bvb ongeschikt zijn om op West-Papua ingezet te worden, behalve dan om op afstand op bomen te schieten dan is Nederland weer out of sight, en plukken we de vruchten van onze eigen solipsisme.
Gelukkig zijn de betrekkingen tussen de gewone Nederlandse burger en de indonesier nog goed. Om terug te komen op de architectuur,op dat gebied kan Nederland nog van enige importantie zijn (o.a. behoud koloniaal erfgoed), en ik denk ook aan van Dis, het instandhoudenen beheer van het (VOC/Nederlands) archief..
De samenwerking van ANRI(Arsip Negara Republik Indonesia) met Nederland zoals Nationale Archief was al tientallen jaren aan de gang.
Omstreeks jaren 90 was er l;ad gekomen wegens “politieke omstandigheden”.
Na 2000 had Nationaal Archief ( Nld) 3 deskundigen 5 jaar lang uitgeleend om e.e.a te organiseren.
Wat is er terecht gekomen van TANAP (towards a new age of partnership)? Dat was indertijd (geloof ik) bedoeld om Indonesische studenten o.a. te leren oude handschriften uit Nederlandse archieven te lezen. Ik heb toen enkele Indonesische studenten hierover gesproken. Het was een goedkoop vervolg op een Nederlandse subsidie voor restauratie van VOC-archieven, als geschenk voor het VOC-jubileum rond 2002. Dat geld is volgens mij verdwenen in het maken van plannen en dienst/studiereizen. Het ging volgens mij om zo’n 13 miljoen! Lijkt veel, maar voor dit bedrag de VOC-archieven in heel Azië onder handen nemen is toch echt teveel gevraagd. In het kader van Het Gebaar heb ik geprobeerd dit weer te activeren, maar de Indische gemeenschap wilde contanten.
@Towards A New Age of Partnership:
http://www.tanap.net/content/voc/organization/organization_intro.htm
Een kort bericht. Ik ontdek hier een link die wellicht interessant zou kunnen zijn voor een aantal geinteresseerden. Dit begint erop te lijken, je moet toch ergens beginnen
https://intranet.tudelft.nl/live/pagina.jsp?id=a73d798d-70ad-4b7a-81cc-8884b9f95b98&lang=nl
Om even terug tekomen op die database. Wellicht terzijde? Zonder mijzelf op de borst te willen kloppen begon ik in 2006 een aantal (vakantie)foto’s te publiceren van koloniale gebouwen in Salatiga. Nu doet men in indonesie zelf ook wat aan het behoud en beheer van monumenten. Men houdt een lijst bij van gebouwen die doorgaan voor monument. Voor zulk een gebouw plaatst men vervolgens een bord waarop wordt gewezen dat het object een monument is en dat het verboden is om het te vernielen. Voor het overige blijft het maar bij een lijst en bij een vermelding. Vervolgens komt er een steenrijke Taiwanees die koopt zo’n gebouw op, verbouwt het of in ergste geval walst het plat om er vervolgens een een malltje op te plaatsen. Dat geldt vooral voor gebouwen die nog niet op zo’n lijst worden geplaatst . Nu maakte ik kontakt met een auteur (met belangrijke kontakten) die een geschiedenisboekje had geschreven over die stad en ik wees hem op mijn idee en voorts dat in de gemeente Tilburg elk gebouw dat doorgaat voor monument wel geregistreerd wordt en dat elkeen die monumentenlijst kan raadplegen, kompleet met foto en objectbeschrijving. In deze tijd van bezuiniging komt uiteraard niet elk oud gebouw in aanmerking om als monument aangemerkt te worden, maar OK. Wat schetst mijn verbazing toen dezelfde auteur mij erop wees dat men alle oude gebouwen in de stad ging fotograferen, dat was zo’n 2 jaar geleden. Vervolgens zag ik op het inernet (!) een website (olv een prof van de Satya Wacana Universiteit) waarop een aantal gebouwen werden vermeld. Enkele gegevens werden gewoon overgenomen van mijn eigen hobby-site. Voortvarender kan niet. Dit jaar wil ik dezelfde man erop wijzen dat er ook ziets als een monumentale boom. Ik zou zeggen, wat Salatiga betreft, het begin is er nu het geld nog voor restauratie en onderhoud.. Het begon met een simpel idee van een Nederlander met vierkante ogen, maar dat vertellen ze je niet.
Voor het overige laat ik eea over aan degenen die meer autoriteit en geld bezitten. Er komt een derde druk van des auteurs boek met hopelijk een correctie, want ik heb hem o.a. met documentjes erbij erop gewezen dat hij het Fort Salatiga/de Hersteller op een totaal verkeerde plek had aangewezen. Ook geschiedenis is een wiskundige wetenschap.
Kijk, dat is het voordeel van het beheersen van het Nederlands en de indische invloed 😉
Mijn naam wordt ook in dat boek vermeld, wanneer alles goed gaat. Maar dat gebeurde al reeds in een ander fotoboek over Salatiga, voor het overige houd ik me maar ver op afstand.
http://cagarbudayasalatiga.com/
Is dat dan voor u geen reden om uw foto’s te beschermen, zeg maar op de manier zoals wijlen Lionel Sluyter dat op zijn blog is gaan doen? U hebt overigens wel eer van uw werk zeg. Compliment!
Indonesia had in 1992 een Cagar Budaya wet aangenomen , die de culturele erfenis regelt.
Alleen heeft men geen geld genoeg , behalve grote verzekeringsmaatschappijen en (staats) banken.
Mijn jongere broer in Jakarta was tijdens zijn werkzame periode betrokken geweest bij het restaureren van een paar oude koloniale gebouwen.
Mijn oude ouderlijke huis was in mijn ogen ook een potentiele beschermd gebouw omdat het praktisch nog te restaureren was in de oude glorie.
De “toegevoegde waarde” is omdat het waarschijnlijk de laatse bestaande huis in de voormalige kamp Tjideng Batavia/Jakarta , praktisch niet verbouwd .
Stand 2005.
Ik had jarenlang met het idee rondgelopen om in oude toestand te reconstrueren en een museum van te maken , met originele meubels uit die tijd al dan niet replica’s .
Is zo gemaakt .
Uiteraard met een kleine koffieplek want van alleen afhankelijk te zijn van de kaartverkoop aan Hollandse toeristen kan ik en mijn broer de onderhoudkosten niet ophoesten.
Of moeten we hopen op royale fooi als Nederlandse toeristen komen echte kopi tubruk drinken en echte lemper of risoles eten in onze cossy koffiecorner.
Desnoods loop ik daar rond in een sarong en jas tutup.
We kunnen zelfs “echte”batik verkopen of andere cindera mata ( prularia).
De droom is voorbij en werd verkocht in 2010 om mijn toekomstige karige AOW uitkering aan te vullen om in Jakarta te kunnen overleven .
Hoop niet dat de nieuwe eigenaar een hotel of ruko (rumah-toko) gaat bouwen.
Indonesie kan best leuke dingen doen in het onderwijs en Nederland kan als post-koloniaal land via de ontwikkelingshulp (hoeveel is dat wel niet, 600 miljoen of iets in die geest) wat financieren maar als de output gemeten wordt, dan blijkt Indonesie in geen velden of wegen op de Times highere Education Index te bekennen zijn. Singapore, een land zonder die geweldige hulpbronnen van indonesie heeft wat dat betreft zich volledig gericht op de knowledge economy en dat is wel te zien op die Index. Natuurlijk kan ik als oud-koloniaal over Indonesie niks zeggen maar Singapore gooit wel hoge ogen. Ik blijf erbij dat als mijn zo’n ergens in Azie wil gaan studeren dat is Singapore een goede kanshebber
@Singapore moet wel investeren in mensen, want als stadstaat heeft ze niet veel andere mogelijkheden.
Die constatering is juist. Zoals dat in het verleden ook gold voor Hong Kong en Taiwan. Japan MOET wel exporteren, want dat is de enige manier om te kunnen IMPORTEREN. Begonnen als naäper ontwikkelde Japan allengs producten die wereldwijd werden gewaardeerd o.a. om de goede prijs/kwaliteitverhouding. Het herstel van Japan verdiende zelfs het predikaat ‘Wirtschaftswunder’.
Taiwan is ook zo begonnen. De ‘drive’ is pure overlevingsstrategie. Zou voor Noord-Korea te zijner tijd hetzelfde recept ook werken? Communistisch China telde na 1948 misschien wel mee als wereldmacht, maar stelde ook in latere jaren als wereldeconomie eigenlijk (nog) niet zoveel voor. Mutatis mutandis Brazilië en India idem dito.
De (voormalige) koloniale mogendheden hadden sowieso een economische -sommige met hulp van Marshall- voorsprong op wat eerst ‘onderontwikkelde’ landen plachtte te heten, later ‘derdewereldland’ c.q. ‘ontwikkelingsland’.
Men mag wat mij betreft Singapore ten voorbeeld stellen aan Indonesië, maar het lijkt mij evidenter om Indonesië -naar mijn stellige overtuiging als opkomende wereldmacht- te vergelijken met de opkomst van landen als Brazilië, China en India.
Indonesië heeft intern nog wat zaken op orde te stellen. En misschien zijn daarvan de lokale, regionale, etnische, religieuse conflicten qua hardnekkigheid nog de minste. Maar daarentegen ‘de corruptie’ het meest. Oplossingen vragen tijd. Zeker. Hoelang kan/mag het duren? Jaren? Het punt blijft, dat de ontwikkeling op elk niveau toch voortschrijdt. Op scholen, universiteiten, laboratoria, ondernemingen; kortom op alle fronten in de 4-sectoren. De voor de economie benodigde 4 productiefactoren zijn in ruime mate aanwezig; behoeven slechts goed ‘gemanaged’ te worden. Dan hoeven er geen Taiwanese trawlers de Indonesische wateren te (over)bevissen. Dan hoeven er geen Russische, Chinese en Nederlandse ondernemingen het meest te verdienen aan het winnen van Indonesische grond- en delfstoffen. Etc. etc.
Al vraag ik me wel af wat ze nu met die afgedankte tanks moeten, want prioriteit heeft ook het reduceren van het defensiebudget. In mensen investeren, niet in soldaten.
Wat Singapore aan jong talent in huis heeft, dat heeft bij wijze van spreken Jakarta in een buitenwijk rondlopen. Ik verwacht dan ook als gevolg van de uitdijende intelligentia, dat er bijvoorbeeld toch steeds meer jonge Indonesiërs dié Nederlandse taal gaan leren om de oude (VOC)documenten, geschriften en dossiers weer te kunnen lezen. Er ligt wat dat betreft dus best nog wel een schone taak weggelegd voor academisch geschoolde historici en neerlandici.
Wat kan Nederland na 63 jaar nog betekenen. Ik denk best wel veel. Maar al zou het alleen maar blijven bij het faciliteren van Indonesische studenten in Delft, Eindhoven, Den Helder en Twenthe, dan is dat mijns inziens uitermate betekenisvol. Ik verwacht echter interactie. Met name ook tussen de hogere academische echelons.
e.m.
“Ik verwacht echter interactie. Met name ook tussen de hogere academische echelons”
——————————————————————————————————
Dat is al tig jaren .
Het is niet echt 63 jaren, hoogstens 40 jaren , waar Nederlanders t.o.v de Duitsers, Amerikanen, Japanners haar voorsprong hadden verloren.
Als gevolg van resten van koloniale en zijn zachts paternalistische houding.
Ik denk niet dat Singapura een uitwijkplaats kan worden voor studerende Indonesiers .Die gaan liever naar Europa (Duitsland of Nederland) of USA .
Of zelfs naar Japan .
Wel is Singapura aantrekkelijk voor rijke Indonesiers die hun vermogen daar parkeren.
Singapura en Malaysia is altijd 2de keus geweest na Westerse landen.
Ik bedoelde inderdaad aan te geven met mondiale uitstraling van internationale allure. De tijd is niet ver meer dat ook een land als Indonesië academische Nobelprijswinnaars in haar gelederen zal hebben. Maar dat is puur mijn mening. Dus iedereen mag het ermee oneens zijn.
e.m.
Dankzij meneer Somers deze link ontdekt:
http://www.tanap.net/content/archives/knowledge.cfm
EM: Wel oppassen voor bla bla! Leuk is de link naar het Arsip Nasional. De samenwerking met Indonesië is inderdaad beperkt tot het leren lezen van opude manuscripten.
RECHT
Ik denk dat het Nederlands Recht gegrondvestigd op de beginselen van de Franse Revolutie en op die van het Romeins Recht de meest duidelijke Indische invloed heeft achtergelaten op Indonesie want een rechtsstelsel stamp je niet een twee drie uit de grond. Met name het “Adatrecht” kan volgens mij (bij gebrek aan kennis van het Indonesische recht) een belangrijke rol spelen (zie Snouk Hurgronje en Van Vollenhoven) in de Indonesische maatschappij met haar verscheidenheid aan volkeren (zie ook Balans van Beleid van Baudet & Brugmans 1984)
ISLAM
En dan de Islampolitiek der Nederlandse Regering , heeft deze er niet toe bijgedragen dat er een duidelijke scheiding van Kerk/Godsdienst en Staat hedentendage nog steeds plaats vindt in Indonesie? Dat is eigenlijk al een wonder in de grootste Islamstaat der Wereld.
Ondanks het aantal Moslim die bijna 85-90 van de bevolking vormde is Indonesia geen Islamstaat. Indonesia was en is nog steeds een seculiere staat .
Zie de totstandkoming van Piagam Djakarta , de UUD 1945 (grondwet) .
De Islam in Indonesia is moderaat , sterk beinvloedt door de oude geloven van de Indonesiers( Javanen/Sundanezen en nog andere kleinere volkeren) en gecombineerd met de Hindu geloof.
Een kleine groep Moslim die niet eens waren met de secullierestaat vorm hadden toen de Darul Islam beweging opgericht .In West Java, Noord Sumatra en Sulawesi.
En dan heb je nog een zeer kleine maar militante fundamentalisten die hun Islam willen opdringen aan de andere Indonesische Moslims.
Vwb de adat recht , die zijn alleen nog gangbaar in bepaalde gebieden zoals Minangkabau , en kleinere gemeenschappen.
De meesten volgen eerst de Staatsrecht en dan pas de Islam Recht .
De meeste gelovige Moslims proberen vaak een evenwicht te krijgen tussen de staatsrecht ( ex Nederlandse B.W ) en de Islam Recht.
Alleen een klein deel fundamentaliten die de Sharia(Islam Recht) wil invoeren.
Indisch recht en indologie
(Citaat)”/………./ Bij Javaans recht leerde ze veel over de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Dat was erg relativerend in het toen zo rustige en verzuilde Nederland. Vergeet u ook niet, waarde lezer, dat niet een of ander Midden-Oosten of Noord-Afrikaans land het grootste moslimland ter wereld is, maar Indonesië. Bij Indisch recht en Indologie leerden de studenten hoe ze het grote Nederlands-Indië met de zeer veel culturen en religies konden besturen zodat iedereen er vrede met elkaar konden leven. Daar zouden de huidige wereldleiders nog wat van kunnen leren. /………./” (einde citaat).
zie bron: http://www.iungit-iunctos.nl/Archief/i_vanBaalen.htm
CARPENTIER ALTING, Johannes Hendrik (186 -1929)
zie bron: http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn3/carpentier
RECHT/RECHTSPRAAK
Over Indonesische rechtspraak nog vol Nederlandse wetten
zie: http://www.refdag.nl/nieuws/buitenland/indonesische_rechtspraak_nog_vol_nederlandse_wetten_1_580948
Over de Nederlandse Rechtspraak en haar invloed op de Indonesische Bestuursrechtspraak zie https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/18075/
Dat hier de Nederlandse/Indische invloed duidelijk naar voren komt lijkt me logisch want in Indie bestond de Rechtshoogeschool. Daarnaast studeerden veel Indonesiers/Inlanders vòòr de oorlog in Leiden
TAAL
Daarnaast bestaan er meer dan 7.000 woorden van Nederlandse oorsprong of verbasteringen in het Bahasa Indonesia (bron Adriaan van Dis), dus een invloed is WEL merkbaar.
Volgens Mohammed Jusuf, de Indonesische oud-ambassadeur in Den Haag:
“De Nederlanders hebben heel veel toegevoegd aan de Indonesische maatschappij, bijvoorbeeld de boekdrukkunst, wetenschap en technologie. Dat ik een broek draag, komt door de Nederlandse aanwezigheid. “…einde quote
SCHEEPVAART
Maar ik denk dat Nederland ook heel veel heeft bijgedragen aan de scheepvaart binnen Indoensie, gezien haar eeuwenlange traditie.
En Indonesische jonkers op het KIM in Den Helder ken ik niet, wel kwam ik 1 Jonker van de Surinaamse Marine tegen op het KIM, die zal nu wel admiraal zijn. Wel heb ik veel Indonesiers gezien, die oorlogsschepen kwamen invaren . De schepen hadden een schitterende helblauwgroene kleur en dat stak mooi af tegen het grijze van Hr. Ms. schepen.
Ik denk dat men geen Indisch invloed kan noemen, het was Nederlands.
En die is ook alleen bestemd voor een klein deel van de oorspronkelijke bewoners( de pribumi) , nog niet eens 1% van de 60-70 miljoen inwoners.(stand 1940).
De oudste broer van mijn vader behoort tot de eerste lichting Indonesische rechters ( RHS Batavia) en mede ondertekenaar van de Sumpah Pemuda.
Zijn jongste broer was Rear admiral bij de ALRI , ex KIM .
De Nederlanders hadden weinig achtergelaten in Indonesia ,zi Adriaan van Dis.
Zelfs hun ” aanspraak” dat ze Nederlands Indie (dus later Indonesia) te hebben Ne opgericht is ook niet correct , er was nog oudere aanspraken van Mataram als erfgenaam van Majapahits en Srivijaya .Majapahit had Nusantara al “verenigd” of veroverd , behalve een kleine Sundanese vorstendom in West Java.
Die later overgedragen werd door de Sunan van Mataram aan de VOC als betaling van bewezen diensten. (Gianti Verdrag).
Wat I.E.V betreft , die had geen brede aanhang bij de doelgroep.
De reden zou kunnen te liggen aan de “achterstand” en de versnippering van de doelgroep zelf.
@ Surya Atmadja
Ik dnk dat de positie van het IEV, eerst door van Ophuijsen en later door Dick de Hoog niet onderschat mag worden. Het IEV werd in 1920 opgericht en in de periode vòòr WOII heeft zij veel voor de emancipatie van de Indo’s gedaan. Ik denk dat als het IEV meer tijd had gehad zij een substantiele bijdrage kunnen leveren aan het Indisch Nationalisme, helaas de oorlog kwam er aan.
Indisch Nationalisme ?
(Nederlands)Indie voor de Indiers werd toen gezegd, en los van Holland.
Baas in “eigen land” zou je kunnen zeggen.
Het is wel interessant hoe ze dat willen doen , ongeveer 200.000 mensen die het moeten opboksen tegen en de baas spelen over de eigenlijke eigenaren/bewoners van het archippel.
Ze hadden zelfs gestaakt toen de “inlanders” betere banen en beloning eisen en mondjesmaat hadden gekregen.
Qua aantal geschoolden werden ze na 1940 al lang voorbij gestreefd door goed opgeleide “inlanders”.
Bron : Weg tot het Westen.Uitg. KITLV- Kees Groeneboer
Van Dis had ook een kort gesprek met hem , hij is nu directeur van Erasmushuis Jakarta .
Voor bijna 350 jaar aanwezigheid heeft Nederland weinig achtergelaten.
Zo weinig achtergelaten? Van Sabang tot Merauke: van losse verzameling elkaar bestrijdende vorstendommen >> Nederlands-Indië >> eenheidsstaat Indonesië. Staatsrecht en al het andere recht. Zelfs de exorbitante rechten van de Gouverneur-Generaal, nu per presidentieel decreet, door Soeharto gebruikt bij de machtsgreep. En ik geloof ook de sambal goreng boontjes.
Dat Indisch nationalisme was inderdaad een vreemde zaak. Gelukkig dat Nederland daar niet op is ingegaan. Wel de zelfstandige rechtspositie en financiën, dat heeft o.a. de ‘Indische kwestie’ opgeleverd: Nederland niet verantwoordelijk voor de ambtenarensalarissen en oorlogs/bersiapschade.
Jan A. Somers zegt:
22 mei 2012 om 11:37 am
Zo weinig achtergelaten ? .
————————————————
Tya, mooier kunnen we niet maken, in ieder geval wat mij betreft is het niet zo.
We kunnen samen een lijst maken van alle “zegeningen” , en dan moeten we toch costateren dat er niet echt groots werd verricht in den Oosten.
Tot ongeveer 1904/1914 kon men Aceh pas “pacificeren”, de “inlanders werden dom gehouden , zelfs de scheiding werd een vechtscheiding die tot 4 jaren had geduurd.
Vanuit Nederlandse standpunt gezien kon men onterecht beweren dat ze daar welvaart had gebracht , wetenschap , techniek , zelfs een afgeleide Romeinse rechtssysteem.
Als ik oudeNederlandse boeken lees zouden sommige Nederlanders beweren dat ze de beschaving naar den Oosten hadden gebracht.
“Dankzij” hun konden mijn vader / moeder ( beiden van 1915 ) .en hun oudere broers en zusters naar Nederlandse scholen , zelfs een broek dragen , colbert , das , europese schoenen ipv sarong / jas tutup en inlandse bakiak/klompen.
Konden mijn moeder en haar zusters fietsen en jurk dragen
De oudste kinderen zijn ongeveer tot 10jaar ouder , dus Made in Indonesia (1905-1915).
De geschiedenis van Indonesische (Nusantara) eenwording was een paar honderd jaren eerder begonnen met Majapahit(Sumpah Palapa van Mahapatih Gajah Mada) , ongeveer 600 jaren eerder toen Van Heutz uiteindelijk de macht van Nederland kon vestigen.
Wat wel waar is dat Nederland en de Nederlanders toen een bepaalde functie had ingenomen, als gemeenschappelijke vijand.
Gelukkig zijn we nu sobats geworden.
In het pluriforme rechtsstelsel bestond een volledige acceptatie van het adatrecht. Dat bracht wel eens problemen mee voor het bestuursrecht. Het indirect bestuur kon niets doen tegen de uitbuiting van de bevolking door hun eigen hoofden. Alleen maar netjes vragen, lees maar eens de toespraak van Max Havelaar tegen de hoofden van Lebak.
Ik denk niet dat in Indonesië grote belangstelling is voor de oude vorstendommen zoals Mojopahit. Het is wel interessant dat de straat waar ik ben geboren nu Jalan Mojopahit heet. In Nederland is ook geen belangstelling voor bijvoorbeeld de Batavieren (dronken bier uit de schedels van hun verslagen vijanden!), het Frankische rijk en het Habsburgse rijk.
De staatkundige structuur die de eerste Nederlanders in de archipel aantroffen is duidelijk beschreven door Hugo de Groot in Mare liberum: “deze eilanden waarover wij spreken, hebben nu, en hebben altijd gehad hun eigen koningen, hun eigen staat, hun eigen wetten, en hun eigen rechtssystemen”. In deze bonte verzameling elkaar bestrijdende vorstenrijken was er eigenlijk maar één groot rijk, Mataram. En dat moest in 1676-1679 door de VOC overeind worden gehouden tegenover Taroeno Djojo. Waarna die VOC ook om de paar jaar (weer op verzoek) een eind moest maken aan de successie-oorlogen.
Afgezien van een kleine peperhandel had Nederland geen belangen in Atjeh. Wel waren er diplomatieke contacten. Zo kwam al in 1601met een Zeeuwse vloot een door Sultan Ala Oeddin afgevaardigd gezantschap uit Atjeh in Zeeland aan. De gezanten werden door Prins Maurits met vorstelijk eerbetoon ontvangen. Het hoofd van het gezantschap, de 71-jarige Abdoel Hamid, is in 1602 overleden en kreeg een staatsbegrafenis in Middelburg, in de christelijke(!) Oude Kerk.
Met het verdrag van Wenen had Nederland een deel van zijn koloniën teruggekregen van Engeland, in 1824 nader geregeld met het traktaat van Londen. Daarin beloofde Nederland o.a. te zorgen dat Atjeh de veiligheid van handel en scheepvaart niet in gevaar zou kunnen brengen. Vele uitvalsbases van zeerovers die opereerden in Straat Malakka lagen immers op territoir van Atjeh, door Nederland nog beschouwd als onafhankelijke staat. Een voorstel van GG Van den Bosch in 1830 om de zeerovershavens te veroveren werd dan ook afgewezen. Nederland kon niet veel doen tegen die piraterij en had er eigenlijk ook weinig last van, de eigen scheepvaart maakte gebruik van Straat Soenda.
In 1857 werd, in het belang van Engeland, een verdrag van vriendschap, vrede en vrije handel gesloten met Atjeh. Het doel van dit verdrag, een einde maken aan de onveiligheid op de scheepsroutes door Straat Malakka, werd echter niet bereikt, de sultan kon zijn vazallen niet altijd in het gareel houden en moest zich daarbij ook inhouden om hun aanhankelijkheid niet te verliezen. In 1863 werd met Deli een verdrag gesloten en in 1869 werd de Deli Maatschappij opgericht. De tabaksplantages van deze onderneming grensden echter aan Atjeh en werden regelmatig een prooi van de Atjeërs. Ook Britse zakenlieden werden steeds meer gehinderd door de onrust die van Atjeh uitging zonder dat de sultan ingreep, de zeeroutes werden bovendien steeds onveiliger.
Met de opening van het Suezkanaal in 1869 werd ook de zeeroute van en naar Europa verlegd van Straat Soenda naar Straat Malakka, vlak langs Atjeh! Het internationale standpunt was dat het belang van de (internationale) scheepvaart door Straat Malakka door Nederland diende te worden verdedigd. In 1871 werd tussen Engeland en Nederland hiertoe een nieuw verdrag gesloten, het Sumatratraktaat. Onbevredigende diplomatieke contacten hierover tussen Nederlands-Indië en Atjeh hebben daarna geleid tot de oorlogsverklaring van 26 maart 1873.
Een heel duidelijk verhaal van Jan A. Somers, dat echter door Surya Atmadja wl opgevat zalworden als (neo)koloniale voorlichting. Immers elke keer, dat Nederland(s) (Indië) verplicht werd iets aan de Atjehse zeerovers te doen, gebeurde dat door andere koloniale mogendheden.
Bedankt Jan voor het werk, dat het op een rijtje zetten van de geschiedenis, ongetwijfeld gekost heeft. Het meeste was ik allang vergeten en sommige dingen wist ik helemaal niet.
Als men de “correspondentie”tussen de Sultan van Aceh met de Nederlanders leest is het duidelijk dat de Acehoorlog werd uitgelokt door Nederlandse zijde.
Men was bang voor de andere kapers aan de kust zoals USA en Italie( ?).
Dat had ik ergens gelezen(Nederlandse bron) .
Dat verhaal over de 3 gezanten uit Aceh was ook bekend bij de Indonesiers( diverse site’s).
Prins Maurits was toen nog een opstandige Prins van een Spaanse provincie.
De oude gezant mocht zelf een kanon afschieten.
Hem werd verteld dat het gebied van de Prins uitstrekte tot de Oeral toe (bluf).
Dacht dat de gevangen genomen Frederik de Houtman(de broer van CdH van Comp.van Verre) door de Acehse Sultan werd bevrijd van zijn gevangenschap .Tijdens zijn gevangenschap had hij diee beroemde Kamus geschreven.
De Indonesiers , in het bijzonder de Javanen waren erg trots op hun Majapahit ( niet te vergelijken met die afgezakte “Barbaren” aan de Noordzee).
Die gedachte werd later vervangen door Sumpah Pemuda 1928.
Bewijs van Majapahit gedachte(de eenwording van Nusantara = 14de eeuw ?)) werd min of meer boven tafel gebracht.
Sommigen droomden over de gebieden van toen, men droomde zelfs om Maleisie in te
lijven.
*Over Rechtssysteem:
Indonesia had ook de beste delen die ze kunnen gebruiken van de Nederlanders, zoals de Nederlanders het van de anderen hadden overgenomen, de Fransen en Romeinen.
Bepaalde delen van Panca Sila en de Grondwet werd ook ondersteund door Europese gedachte , van o.a Franse filosofen.
Dat hadden de 1ste lichting gestudeerden overgenomen tijdens hun studie in Europa , waar ze ook kennis hadden gemaakt met Communisme(Komintern).
Wat ik nog steeds niet kan begrijpen dat Nederlanders vaak alleen maar denken vanuit eind 16de eeuw (1596).
Alsof tussen de 1ste eeuw en de 16dev eeuw daar nog nog geen beschaving waren.
Over ruziemakende/oorlogvoerende vorstendommen dat was toen nog “normaal”, vandaar dat Majapahit (vergeet Srivijaya niet) bij monde van Mahapatih Gajah Mada ( zie Negara Kertagama) zijn eed lanceerde, de eenwording van Nusantara.
En het was hem bijna gelukt, behalve die kleine vrije Sundanese vorstendom.
Hayam Wuruk (de Koning) was ook een nakomeling van een Sundanese kroonprins.
(Volgens Carita Parhyangan) .
De nationalisten hadden gewoon hun erfenis opgeist en het was hun ook nog gelukt .
Als ik de Indonesische geschiedenis tussen de 1ste eeuw tot en met heden vergelijk met de Europese dan hoef ik geen komentaar meer te geven.
Hoe de Europeanen elkaar te lijf gingen totdat ze in de huidige EU terechtkomen.
Even nog enkele aanvullingen, daarmee stop ik, het wordt teveel offtopic:
“dat de Acehoorlog werd uitgelokt door Nederlandse zijde”
Inderdaad, ettelijke keren is Atjeh gewezen op de afgesproken bestrijding van de piraterij. Met als stok achter de deur dat Nederland dit anders zelf ging doen, conform het traktaat van Londen van 1824. Hugo de Groot had tijdens de Londense conferenties in 1613 en 1615 al aangegeven dat je zelf mocht ingrijpen als je verdragspartner niet in staat was afspraken na te komen.
“andere kapers aan de kust zoals USA en Italie”
Als soevereine staat had Atjeh diplomatieke contacten met Turkije, Italië, Engeland en de Verenigde Staten. Omstreeks 1840 had het Brits-Indische bestuur een opgave gevraagd van de onder Nederlandse invloed staande volken en gebieden in de Indische archipel. Er was bij Europese landen belangstelling gemerkt voor het stichten van koloniën, in strijd met het traktaat van Londen. Naar aanleiding hiervan werden vanaf ca. 1850 alle bestaande verdragen met Indische vorsten verzameld in het Corpus Diplomaticum Neerlando-Indicum (beschikbaar in de Koninklijke Bibliotheek).
“Prins Maurits was toen nog een opstandige Prins van een Spaanse provincie.”
Maurits was niet zomaar een prins. Hij was als stadhouder de opvolger van Willen van Oranje wiens status na 26 juli 1581 vergelijkbaar is met die van Soekarno na 17 augustus 1945. Deze positie wordt nu vervuld door Koningin Beatrix, na 1848 in een duidelijk constitutioneel kader. In het soevereine Zeeland was het toen al de gewoonte dat bij buitenlandse staatsbezoeken eerst kennis werd gemaakt met de stadhouder en dan pas met de Staten-Generaal.
“dat de gevangen genomen Frederik de Houtman(de broer van CdH van Comp.van Verre) door de Acehse Sultan werd bevrijd van zijn gevangenschap”
Frederik werd vrijgelaten dank zij geschenken en brieven van Prins Maurits, meegegeven aan een vloot van de Verenigde Zeeuwse Compagnie uit Middelburg onder Gerard le Roy. Waarschijnlijk heeft echter de doorslag gegeven dat Atjeh Nederlandse hulp tegen een grote Portugese vloot onder Andrea Furtado de Mendoça dacht te kunnen gebruiken. Zijn broer, Cornelis, de commandant van de Veerse vloot, had minder geluk, hij werd vermoord. Interessant is de door De Moucheron aan die Veerse vloot uitgegeven instructie dat de handel “geschiet sonder bloet te storten, noch sonder eenige overlast aen de inwoonders des lants”.
“die afgezakte “Barbaren” aan de Noordzee”
Ja, die Batavieren schijnen ruig volk te zijn geweest. Net als al die stammen in de Indische archipel die weliswaar geen bier dronken uit de schedels van hun verslagen vijanden, maar die schedels ophingen bij hun woning.
“Over Rechtssysteem”
Het is wat ingewikkelder dan alleen maar overnemen van de Fransen en de Romeinen. In de late middeleeuwen komen de (soevereine) staten op en bloeit de daarbij nodige rechtswetenschap op. Studenten en docenten zwierven heel Europa door, van de ene universiteit naar de andere, pikten overal wat op en vermengden dat met het recht bij hun thuis. Zo kreeg plaatselijk gewoonterecht een ruimere wetenschappelijke basis. De uitbreiding naar het VOC-bestuur ging via het concordantiebeginsel: “om die rechten en wetten te doen observeren, die in Hollant geobserveert zijn”.
“ dat Nederlanders vaak alleen maar denken vanuit eind 16de eeuw (1596)”
Meer hoefden de Nederlanders ook niet. Zij haalden hun kennis bij de Portugezen en kochten de specerijen in Lissabon of Antwerpen. Pas na problemen vanwege de oorlog gingen de Zeeuwse en Amsterdamse kooplieden zelf op pad. Hun informatie kregen zij van Van Linschoten die als 16-jarige varensgezel in Portugese dienst naar Azië was vertrokken. Maar ook van ‘Dirck China’ die 24 jaar in Portugese dienst op Japan en China had gevaren.
Ook is de geschiedenis van Nederland uit die tijd ingewikkeld. Nederland (en de Nederlanders) bestond nog niet, het was een unie van zeven soevereine gewesten. Het was nog erger: Als basis fungeerden de niet aan de provincie ondergeschikte, autonome steden. Het begrip VOC-mentaliteit vind ik dan ook een beetje vreemd. De VOC bestond in 1596 nog niet eens. Het was een handjevol ondernemers en burgers die schepen uitrustten voor de handel op Azië. Naast het ook niet zo grote Amsterdam de kleine stadjes Veere en Middelburg. Na eerst vier mislukte tochten om de noord een aantal verlies lijdende tochten langs de Portugese routes. Daar zou je tegenwoordig zelfs met subsidie niet aan beginnen.
@ Surya Atmadja
Hij beweert: Vanuit Nederlandse standpunt gezien kon men “ONTERECHT” beweren dat ze daar welvaart had gebracht , wetenschap , techniek , zelfs een afgeleide Romeinse rechtssysteem. Waar is dat ONrecht dan gebleven, SA geeft dat ten enen malen niet aan..
SA staaft deze bewering zonder feiten , danwel haalt geen feiten aan die dat Nederlands standpunt tegenspreekt. hij spreekt zelfs over “onterecht” maar geeft niet aan in hoeverre dat niet terecht/terecht is. De titel van het blog geeft al aan wat de wetenschap in indie heeft gebracht, ook geef ik aan dat het Nederlands rechtssysteem in Indie dus Indonesie is geintroduceerd. Een rechtssysteem tover je niet 1,2,3, uit de hoge hoed en veel oud-kolonien hebben het oude rechtssysteem, wat niet zo slecht, overgenomen. Dat lijkt me toch een belangrijk gegeven .
Of moeten we de vergelijking maken met andere kolonien: India, Thailand of Maleisie of Zuid-Korea maar dat lijkt me meer appels met peren vergelijken
Sorry, Pieter, maar Thailand is – naar mijn bescheiden mening – nooit een kolonie geweest.
De Nederlanders kloppen vaak op hun borst, Daar werd wat groots verricht.
Dat klopt , voor de Nederlanders .
Ze hebben hun (rechts)systeem* , manier van bouwen( grachtengordel in oud Batavia) , fabrieken gebouwd voor de monocultuur bestemd voor export . havens voor de uitvoer van steenkool( Padang) , Tanjung Priok , de grote Postweg van Toean Guntur etc.
Allemaal ten behoeve van Holland.
Maar niet voor de Inlanders in het algemeen.
Wat is hun beloning of aandeel ?
Zie Wat Indie kreeg en schonk.
V.w.b scholen ( i.h.b) met Nederlandse cultuur ( taal, wetenschap , techniek etc ) was ook ten dienste van Holland en of om de uitgestrekte archippel te kunnen bestieren.
Tot begin 20ste eeuw was de macht van de Nederlanders in de buitengewesten marginaal .
Voordat de Amsterdamse en Zeeuwse koopmannen in Bantam landen waren de pribumi’s al lang goed georganiseerd .
Met hun eigen bureaucratie , wetten( Adat-Islam) en waren in vele gebieden verder dan de Zeeuwen en Amsterdamse kooplieden van Compagnie van Verre.
Zie hun bouwtechniek (afkomstig uit India=de bouw van de tempels) , de zeevaart , navigatie scheepbouw (de wereldberoemde Javaanse Jonk ).
De ALRI had ook hun Jalesveva Jayamahe .
Zelfs voor de miniscule bevolkingsgroep die met de kolonialen in verbinding staan als bestuurders ( Inlandse vorstenhuizen en Inlandse BB) had men nog twijfel of het verstandig was om de kennis( taal-cultuur) te delen*.
Zie : Nederlands onderwijs in Nederlands Indie van de naam ben ik kwijt en Weg tot het Westen van Kees Groeneboer.
Dat zie ik ook bij mijn eigen familie .
Betere bewijzen kan ik niet geven.
————————————————————————————-
* En terecht, sinds begin 1900 werden de zonen van Inlandse Grootten en Hoofden in de meeste gevallen de toekomstige lichting nationalisten.
Muchtar Lubis schreef ook Wat werd hier groots verricht? in een van zijn boeken.
We vergeten daarbij gemakshalve de uitbuiting van het “volk” door de eigen adel, waaraan nooit een einde kwam. Sukarno’s verkoop van de romusha’s aan de Japanse bezetter is niet het laatste voorbeeld van uitbuiting door een bovenlaag – zij het dan nu één van eigen bodem – van de “heffe des volks”. Dat is dan ook de reden, dat ik na 1953 mijn moederland nooit meer bezocht. Ik was bang mijn bek op alle onmogelijke momenten open te doen en dat zou me ongetwijfeld in de petut hebben doen belanden. In de huidige Republik Indonesia bepaald geen prettig vooruitzicht. Waar is trouwens de Republik Indonesia Serikat gebleven? In een eilandenrijk met zoveel ethniciteiten was dat pas een goede oplossing. Maar ja, de Javaan Sukarno had meer pelopors (ook Javanen) achter zich en die Javaan is nu dus oppermachtig in de archipel. Tot in Nieuw Guinea toe, dat geologisch niet eens bij Nusantara hoort.
Maurits en Soekarno hebben bepaalde positie in de ogen van de Spanjaarden en Nederlanders .
Beiden moeten hun overheersers uit hun land wegjagen.
De Nederlanders hadden hun vrijheid genomen d.m.v Plakaat van Verlating en de Indonesiers door hunProklamasi Kemerdekaan.Bij de ene duurt het 80 jaren en bij de andere 4 jaren.
Dat de oude Zeeuwsen en Amsterdamse kooplieden en later de VOC nog weinig weten over de beschavingspeil van de Inlanders kunnen we 400 jaren later niet kwalijk nemen, zelfs van een Nederlandse historicus die doodleuk schreef dat er van Sundanezen weinig bekend was, behalve van ene Padjadjaranse koning omstreeks 1005 N.C .Een boek in de buurt van 1950.
En nu blijkt toch dat er weinig groots werd verricht voor den inlanders , ook er is paktisch geen resten meer van Nederlandse cultuur overgebleven in de huidige Indonesia.
Word min of meer bevestigd in de tv serie van Van Dis.
Dus waar is die Indische invloed( of Hollandse) dan ?
In bovenstaande heb ik al aangegeven waaruit de Nederlandse invloed na de onafhankelijkheid van 1945 tot uitdrukking komt. Maar ik krijg de indruk dat vergeten wordt dat de verhoudingen tussen Nederland en de Republiek Indonesie beslist niet boterden.
Bovenstaande Heren weten toch als ervaringsdeskundigen dat Sukarno een Indonesianisatie-politiek invoerde die erop gericht was de koloniale economie te transformeren in een nationale, inheemse poltiek (Min. van Ec. Zaken Iskaq, een alumnus van Leiden, was daarvan de uitvoerder). Daarnaast was het uit en in de ijskast halen van de Nieuw Guinea kwestie niet de juiste voedingsbodem om de Nedrlands-Indonesische banden aan te halen. Tenslotte wil ik niet vergeten de processen Jungschlaeger- Schmidt. Bovenstaande heeft volgens mij tot een anti-Nederlandse houding geleid en tot een terugdringing van de Nederlandse invloed in Indonesie, ondanks Maurits.
Daarbij dient niet te worden vergeten dat Nederland interesse bij het aanhalen vn de diplomatieke betrekkingen in 1963/1964 louter gericht was op het aanhalen van de economische banden. Culturele banden stonden evenals de kwestie Nieuw Guinea bij Nederland niet op de agenda. Nederlands was helemaal niet geinteresseerd noch wilde de Nederlandse cultuur bevorderen in Indonesie.
(zie Lambert Giebels: Soekarno President Een biografie 1950-1970)
In bovenstaande heb ik al aangegeven waaruit de Nederlandse invloed na de onafhankelijkheid van 1945 tot uitdrukking komt. Maar ik krijg de indruk dat vergeten wordt dat de verhoudingen tussen Nederland en de Republiek Indonesie beslist niet boterden en daardoor de Nederlandse invloed in Indoensie zachtjes aan terug gedrongen wordt.
Bovenstaande Heren weten toch als ervaringsdeskundigen dat Sukarno een Indonesianisatie-politiek invoerde die erop gericht was de koloniale economie te transformeren in een nationale, inheemse poltiek (Min. van Ec. Zaken Iskaq, een alumnus van Leiden, was daarvan de uitvoerder). Daarnaast was het uit en in de ijskast halen van de Nieuw Guinea kwestie niet de juiste voedingsbodem om de Nederlands-Indonesische banden aan te halen. Tenslotte wil ik niet vergeten de processen Jungschlaeger- Schmidt, die de Ned-Indonesische verhoudingen dermate verslechterden. Bovenstaande heeft volgens mij tot een anti-Nederlandse houding dus tot een versnelde terugdringing van de Nederlandse invloed in Indonesie geleid, ondanks Maurits.
Indonesianisatie ??
Nogal wiedes , de nieuwe regering van een natie in wording moet beroep doen op hun eigen zonen en dochters om hun vrije repubik te kunnen besturen.
Het is een eilanden rijk met iets meer dan 70 miljoen inwoners met verschillende ethnische achtergronden.
I.t.t de Maleisiers, Singaporezen die beste vriendjes gebleven zijn met hun oude kolonisator.
De Nederlanders hadden hun eigen rol zelf uitgespeeld , de Indische mensen waar Soekarno in het begin een rol had bedacht hebben de aanbod ook afgewezen.
Uitgezonderd de 30.000 die Warga Negaraschap van Indonesia hadden gekozen., waarvan 80% als nog moeten vertrekken na Irian Barat kwestie.
Hun lot werd ook verpest door de inhalige houding van Nederland .
Zie de economische wurggreep , de “alimentatie” aan de weduwe van Indie (Den Haag) , de bemoeizucht en soms hun neo ko , pardon paternalistische houding .
Persoonlijk had ik de koloniale tijd niet meegemaak, wel voldoende verhalen gehoord van mijn ouders en hun broers/zusters en hun generatie(schoolgenoten).
Wat scheepvaart betreft zal de KPM wel een aandeel hebben in het openen van veelbelovende gebieden , ook zal ze bijgedragen hebben met het opleiden van jonge Indonesiers .
Maar niet voor iedereen , een jongere broer van mijn moeder was ook Master Mariner, later directeur van Pelni.
Bij de overdracht waren de meeste schepen van KPM al lang in veiligheid gebracht .
Zie interview van Van Dis met een Indonesische dame over Pelni .
Als kind van een Indonesische (semi)ambtenaar die voor 3 jaren in Amsterdam gedetacheerd werd vanaf 1968 weet ik genoeg over de haat-liefde verhouding tussen Nederland en Indonesia.
Dat Jan.A.S een andere mening heeft en het uit zijn Nederlandse perspectief bekijkt beschouw ik niet als een (neo)koloniale voorlichting zoals Hans de Koning dat ergens schreef.
Hans de Koning heeft mijn gelijk !
Allemaal stellingen van mensen die het Nederlands-Indie nooit hebben mogen meemaken, ….dus niet relevant ! Dat er hier voortdurend anti-Nederlandse propaganda wordt bedreven op een manier welke niet langer tolerant genoemd mag worden moge blijken !
Misschien dat de redactie van “Javapost” hier een stelling mag innemen ?!
‘Javepost’ is toch niet alleen voor ‘anti-Nederlandse meningen’ hoop ik ?!
Signeuren van allerhand emplooi: Pak jullie koffer en vertrek uit Nederland !!!
Ga in Indonesia aan de gang met jullie ‘gezeur’ en wacht dan af wat er gaat gebeuren !!!
Weest blij dat jullie in Nederland ‘het mondje mogen roeren’ !
Ik heb veel begrip voor de situatie van Indo’s (toendertijd en nu) maar het gaat mij als Nederlander te ver te moeten aanhoren dat jullie ‘alles wat Nederlands is m.b.t. Indie’ voor de zwijnen gaan werpen ! Daar doen jullie ‘de mensen van toen’ geen eer mee en het is derhalve
onfatsoenlijk en beledigend ! Merk dat ten alle tijden !!! Ga a.u.b. weg uit Nederland en zijn gemeenschap ! U bent niet welkom !!!
In deze discussie stelt de heer Surya Atmadja (Heer Atmadja yth, ik kan het ook niet helpen dat onze namen op elkaar lijken, ik tik daarom mijn voornaam maar in kapitalen) dat Nederland niet heeft bijgedragen aan het ontstaan van Indonesië:
“Zelfs hun ” aanspraak” dat ze Nederlands Indie (dus later Indonesia) te hebben Ne opgericht is ook niet correct , er was nog oudere aanspraken van Mataram als erfgenaam van Majapahits en Srivijaya .Majapahit had Nusantara al “verenigd” of veroverd , behalve een kleine Sundanese vorstendom in West Java.” [einde citaat]
Nu zijn de rijken Mataram, Madjapahit en Sriwidjaja geenszins een verklaring voor de eenheid noch voor de grenzen van het huidige Indonesië. Ik citeer met instemming K. Heeroma en teken daarbij aan dat Oost-Timor in 1968 nog niet door Indonesië was gekoloniseerd:
De staat Indonesië is, tot in de formulering van zijn Indonesia irredenta toe
(niet Timor, niet Borneo, niet Malakka, maar wel het etnisch en linguïstisch
onverwante Nieuw-Guinea), de erfgenaam van het Nederlands-Indië van
Van Heutsz. Soekarno en Hatta hebben alleen voltooid wat Van Heutsz
begonnen is. (K. Heeroma, 1968) [[einde citaat]]
Mataram, Madjapahit en Sriwidjaja kunnen hooguit gezien worden als voorlopers van bepaalde in omvang beperkte delen van Indonesië. Als Nederland niet in de geschiedenis had ingegrepen zouden de grenzen vandaag waarschijnlijk heel anders verlopen.
Iets vergelijkbaars geldt ook voor de ‘Indonesische’ taal, in feite een variant van het Maleis. Deze taal is allen inheems op Malakka en delen van Sumatra. Het had zich al voor de VOC-tijd als lingua franca verspreid in kustplaatsen en had bijvoorbeeld op Ambon de inheemse taal verdrongen. Elders in de archipel heeft het slechts door Nederlandse tussenkomst bekendheid gekregen. Vanaf het eind van de negentiende eeuw heeft het koloniale bestuur zelfs zeer intensief en doelgericht de kennis van het Maleis bevorderd, onder meer door schoolboeken en religieuze literatuur te doen drukken. Als zij dit niet had gedaan zouden grote delen van het huidige Indonesië waarschijnlijk een andere taal hebben gesproken. De pemoeda-pemoedi van ’28 hebben alleen voltooid wat Nederland begonnen is.
Als zij dit niet had gedaan zouden grote delen van het huidige Indonesië waarschijnlijk een andere taal hebben gesproken. De pemoeda-pemoedi van ’28 hebben alleen voltooid wat Nederland begonnen is.
Kan ik met u instemmen. De hele Indoesische revolutie was niet eens nodig geweest,
Had men enkele jaren gewacht dan zou men die zelfstandigheid wel zonder veel bloedvergieten hebben verworven 😉
Heeft u zich ooit afgevraagd hoe het komt dat at indonesie is zoals het is, en ik bedoel hiermee waarom het zich uitstrekt van Sabang tot Merauke en het niet slechts bestaat uit bijvoorbeeld Java ,,Sumatra en de Molukken?
Het is makkelijk te zeggen, en misschien schuilt daarin een kern van waarheid, dat het rijk van Mahjapahit waar door bepaalde Indonesiers met trots naar verwijzen, zich eveneens zich uitstrekte van Saban tot Merauke
Maar wanneer je als Indonesier in de klas voortdurend geconfronteerd werd met een landkaart van Indie waartoe ook het eiland Nieuw Guinea behoorde, dan kan het niet anders zijn dat de overdracht van Indie moest geschieden inclusief dat eiland, anders werd je overmand door een “onaffe” gevoel.
Om bij mijn stokpaardje Salatiga te blijven. Uiteraard, bestond dat gebiedje waarop die stad zich bevind reeds al voordat de Hollanders daar arriveerden.
Zeker zullen er oudheidkundige restanten zijn van de aannwezigheid van iets dat op een pre-Nederlandse nederzetting leek. maar pas na de bouw van het Fort Salatiga kun je spreken van een stad Salatiga.
Salatiga, is een voorbeeld van een stad die door de Hollanders is ontwikkeld, evenals dat Medan gesticht is door Hollandse planters
“Maar wanneer je als Indonesiër in de klas voortdurend geconfronteerd werd met een landkaart van Indië waartoe ook het eiland Nieuw Guinea behoorde, dan kan het niet anders zijn dat de overdracht van Indië moest geschieden inclusief dat eiland, anders werd je overmand door een “onaffe” gevoel.”
Hoe dan ook dus: een constructie van de Nederlandse overheid.
Het is makkelijk te zeggen, en misschien schuilt daarin een kern van waarheid, dat het rijk van Madjapahit waar door bepaalde Indonesiërs met trots naar verwijzen, zich eveneens zich uitstrekte van Sabah tot Merauke.
Dat kan alleen gelden voor het hoogtepunt van het rijk, dat niet langer dan enkele tientallen jaren geduurd heeft. En dan nòg. De kern van Madjapahit heeft zich zelfs toen niet veel verder dan Java uitgestrekt. Wel claimen in Indonesië vervaardigde kaarten veel andere gebieden voor Madjapahit omdat zij – in hun ogen! – tribuut betalende of afhankelijke staten zouden zijn geweest, maar wat zijn die claims waard? We kennen dit soort claims ook van China, dat, als we ze moeten geloven, half Azië, inclusief Indonesië!, tot ‘ooit-Chinees’ gebied wil rekenen. De zeer dubieuze gronden waarop nu Tibet, Formosa, Junnan, Sinkiang, Heilongkiang en andere randgebieden worden gekoloniseerd toont waartoe dit leiden kan. Kan Parijs het grondgebied van de Bataafse republiek en alle door Napoleon veroverde gebieden claimen? En hoe zit dat met het “Generalgouvernement Polen” en andere gebieden die korte tijd onder controle van het Derde Rijk stonden?
Als we de veroveraarslogica volgen heeft Nederland betere papieren dan Madjapahit. Madjapahit was alweer tot Javaanse proporties geschrompeld nog voor er Europeanen in de archipel arriveerden. Pas als Nederlandse kolonie heeft het huidige Indonesië de huidige omvang bereikt, en dit pas aan het begin van de twintigste eeuw.
Het gaat in deze materie niet om “wat de Indonesiër (of de Nederlander, of de Fransman, of de Chinees) op school heeft geleerd”. Dat zijn pseudowetenschappelijke constructies ten dienste van de natiestaat. De geschiedenis van veel, zo niet de meeste landen is meerdere malen herschreven en gereconstrueerd en niet zelden met opzet verdraaid. Een vermakelijk voorbeeld is
het “Horum omnium fortissimi sunt Belgae” van Caesar dat op Belgische scholen wordt geïnterpreteerd als ‘de Belgen zijn de dappersten’. Wie het vervolg kent (propterea quod a cultu atque humanitate prouinciae longissime absunt minimeque ad eos mercatores saepe commeant), en weet dat fortis niet alleen dapper maar ook ‘geducht’ kan betekenen, realiseert zich dat Caesar heel iets anders bedoelde.
De Belgen zijn van allen de meest geduchte, omdat zij het verst verwijderd zijn van de beschaving en de verfijning van de Provincie (de toenmalige naam van Zuid-Frankrijk, dat al veel langer onder Romeins bestuur stond). Kortom: een afschrikwekkend volkje aan de rand van de beschaafde wereld, waarvoor kooplieden (dé cultuurverspreiders van die tijd!) maar weinig belangstelling hadden.
Wetenschappelijk verantwoorde geschiedschrijving heeft behoefte aan herinterpretatie (en geen ‘hineininterpretieren’ !) van veel nationale mythes, ook van de mythes die door cultuuromslagen als die van 1968 gecreëerd zijn. Westerse landen zijn daar voorzichtig mee begonnen, al blijven ook daar ingesleten oude mythes en nieuwe politieke correctheid taaie hinderpalen voor wie de objectieve waarheid wil ontdekken. Indonesië is daar nog lang niet aan toe omdat het geen stabiele natie is. Het door de recente geschiedenis ontvlamde nationalisme en door de overheden dwangmatig opgelegde natiegevoel verhinderen dat. Het ontbreekt de Indonesische maatschappij vooralsnog aan zelfkritiek. Men zou zelfs kunnen stellen dat, met het verdwijnen van intellectuelen als Soetan Sjahrir en Yap Thiam Hien, een stap terug is gedaan. Het wachten is op nieuwe generaties die, vrij van ressentiment en goedgelovigheid, in staat zijn tot onbevangen reflectie op onze eigen geschiedenis.
Iemand die daar in elk geval niet toe in staat is Surya Atmadja. Ik heb de afgelopen dagen met verbazing kennis genomen van zijn incoherente bijdragen op diverse fora. Duidelijk is in elk geval dat ingaan op zijn argumentatie geen zin heeft. Daartoe zal ik me dan ook niet laten verleiden.
Eindelijk een nuchtere kijk op ontnuchterend nationalisme. Of moet ik zeggen doorgeslagen chauvinisme?
Er zijn verschillende versies hoe men bepaalde fenomenen bekijken , en de uitkomst/conclussies zal niet altijd dezelfde zijn .
De Nederlanders kijken het vanuit hun perspectief, hun kennismaking met Bantam en later de Molukken waar ze voor het eerst hun gezag kon laten gelden is ook gebeurt na het verdrijven van Portugezen en Spanjaarden .
De lingu franca , Bahasa Melayu ( ik dacht nog in Oud Javaans of Kawi werd geschreven) was al lang de lingua franca van de regio .
Zie de rol van Henry the Blake (Sumatraan) bij de vloot van Magelhaens.
Zie ook de rol van Frederik de Houtman toen hij zijn beroemde Irenario schreef.
Ogeveer 100 jr later ging ene Van Ophuysen met 2 Minangkabause leraren de spelling(in latijn- Ejaan Rumi zoals de Maleisiers dat ook zeggen) geintroduceerd ,
Ter info,onze “namen” lijken echt niet op elkaar, mijn “(familie)naam is” Surya Atmadja .
Het betekent “De kinderen van de Zon” , van oorsprong Sanskrit.
Eventuele correctie:
Ik denk dat ik het verkeerd kan hebben hoe de Bhs Melayu ooit geschreven was,indien nodig de boekoe pinter even nalezen.
——————–
Bhs Melayu, de taal van de ambtenarij, Hof en wetenschap was ook iets te moeilijk voor de meeste Nederlanders (zie opmerking van Kjai Goeroe , Djalan ke Barat van Kees Groeneboer KITLV) .
Ze verwarren het met de Pasar Maleis of Laag Maleis.
“Er zijn verschillende versies hoe men bepaalde fenomenen bekijken , en de uitkomst/conclussies zal niet altijd dezelfde zijn .”
Klopt. In dit artikel hebben we het over de Nederlandse invloed, en niet over die der Hindoes, Arabieren, Portugezen, Sriwijaja, Majapahit.
Ja zo kunnen wat de uitlandse invloeden in Nederland betreft teruggaan tot de Hunebeddenbouwers en de Kanninefaten in plaats van je te beperken tot de Romeinen, Fransen, Spanjaarden en dergelijke.
Overigens heeft niemand hier ten lande er moeite mee dat te erkennen, in Indonesie ligt dat wat de Nederlandse invloeden betreft blijkbaar heel wat anders
Alsof in het geval van de Indonesische taal de gewone Javaanse boer, die op zijn ploeg over de sawa’s surfte enige boodschap had aan die hoogdravende in Arabische karaktertekens geschreven bahasa Melayu (hoftaal, wetenschapstaal, literaire taal) had. Hij sprak gewoon zijn eigen taal, en zijn kennis van de bahaa Melayu was even groot (of even gering) als die van de Nederlander die naar Indie ging.
Bahasa Indonesia — mijn part noem je dat Balai Pustaka Maleis — was een Nederlandse constructie en het kreeg door de Indonesische nationalisten een andere naam, zoals na de soevereiniteitsoverdracht veel Nederlandse straatnamen en pleinen een andere naam kregen.
Om terug te keren tot die kaart en de bepaling van de grenzen van Indonesie.
Je kunt de prachtigste kaarten vervaardigen of kadastraal je landsgrenzen officieel bepalen, maar wanneer er maar een provincie bestaat die het daarmee niet eens is, dan heb je een probleem.
Neem nou Atjeh.
Zelfs na de soevereiniteitsoverdracht vochten ze om hun onafhankelijkheid. Die provincie heeft zich nooit, spijts Van Heutsz, als een deel gevoeld (of gevonden) van Nederlands-Indie.
Dus konden zij volgens hun zienswijze ook nooit worden overgedragen aan Indonesie.
Die Indonesische nationalisten die – in mijn voorbeeld – op de kaart van Indie keken stonden ook onder Nederlandse invloed, anders bestreden ze die provincie niet even hard als de Nederlanders het deden.
Overigens stonden ze wat hun maatschappelijk-politieke ideeen betrof ook onder Nederlandse invloed, van ene Sneevliet meen ik, maar ja, die stond weer onder Communistische invloed 😉
Als je toch heel ver terug wilt met nationale claims weet ik er nog wel een: citaat: “Kan Parijs het grondgebied van de Bataafse republiek en alle door Napoleon veroverde gebieden claimen?” Napoleon schijnt ooit te hebben gezegd: De Nederlanden hoef ik niet meer in te lijven, die zijn al Frans. Via de Schelde en de Maas aangespoeld Frans slib. Niet waar? toch leuk!
SUKDADY Atmadja zegt: 31 mei 2012 om 7:09 pm
Nu zijn de rijken Mataram, Madjapahit en Sriwidjaja geenszins een verklaring voor de eenheid noch voor de grenzen van het huidige Indonesië. Ik citeer met instemming K. Heeroma en teken daarbij aan dat Oost-Timor in 1968 nog niet door Indonesië was gekoloniseerd:
============================================================
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Srivijaya_Empire.svg
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Majapahit_Empire.svg
Zie ook Geschiedenis van Indonesia,Land , volk en Cultuur.
Waar Indonesische en buitenlandse historici hun werken hadden gebundeld onder redactie van Dr .J.Miksic (Z.O Aziatische studie,Nat.Universiteit Singapore).
Goed opgemerkt. Bravo!
‘Grijns werd gepasseerd – een groot onrecht, want juist híj had de cruciale stap gemaakt dat een voedingsstof ontbrak.’
Het was Grijns die het meest overtuigend aantoonde dat de leer dat alle ziekten worden veroorzaakt door vergiftiging of infectie ONJUIST is.
Dat het O N T B R E K E N van BESCHERMENDE STOFFEN in voeding OORZAAK is van DODELIJKE ziekten!
Daarom graag een special over Grijns gewenst.
N.B. Grijns werd in twee kleine ruimtes te werk gesteld op het Laboratorium voor Bacteriologische en Pathologische Anatomie te Batavia. Twee jaar later, in 1894, vereiste de LOMBOK-expeditie voorrang. Typisch!