Herinneringen aan Kembang Koening
Door Jan Somers
´Wij woonden in Soerabaja in de Van den Boschstraat, nu Jalan Mojopahit, vlak achter mijn school, de Katholieke broederschool St.Louis van de broeders uit Oudenbosch (nu SMAK St.Louis). Naast die school was onze kerk waar ik misdienaar was. Kennelijk was ik een goede misdienaar want regelmatig werd ik samen met een klasgenoot uit de klas gehaald om te assisteren bij trouwen en uitvaarten. Die uitvaarten waren het leukst want daar was een gang naar Kembang Koening aan gekoppeld voor de begrafenis. Ik vond die begraafplaats spannend, er was altijd wel wat te doen. Goed herinner ik mij nog het grafmonument voor de bij het eerste vliegtuigongeluk in Indië omgekomen piloot. Het spookte daar! Bij mijn bezoek in 1997 was dat monument nog intact.
Tandjoeng Perak
In de namiddag van 26 februari 1942 mocht ik mee naar Oedjoeng, de marinehaven, waar het internationale eskader van schout-bij-nacht Doorman zou uitvaren voor de beslissende slag in de Javazee. Als jonge jongen was ik onder de indruk van de kracht die dat uitstraalde, natuurlijk onkundig van de verpletterende overmacht van de Japanse vloot. Mijn moeder heeft die avond marinegezinnen opgevangen met spelletjes zoals Monopoly, heel bizar als je dat oproept uit je herinnering. Mijn vader, gezagvoerder bij de marine, was na het uitbreken van de oorlog gedetacheerd op Hr.Ms. De Ruyter, het vlaggenschip van schout-bij-nacht Doorman. Kort voor de Slag in Straat Bandoeng was hij echter overgeplaatst naar Hr.Ms. Arend, een snelle opiumjager van de Gouvernements Marine. Met de Arend net teruggekeerd in Tandjoeng Priok had hij het marinecommando verzocht om – nu het nog kon – uit te mogen wijken naar Australië of Ceylon, maar hij moest wachten op nadere opdrachten. Pas op 26 februari mocht hij zijn gang gaan, maar dat was al te laat: het schip werd bij een Japans bombardement op de haven getroffen.
Terugkeer van HMS Exeter
HMS Exeter
Op 28 februari was de in de Slag in de Javazee zwaar beschadigde Engelse kruiser Exeter Oedjoeng binnengevaren voor reparaties, bunkeren, en om gesneuvelden aan wal te brengen. De Engelse scheepsdominee wist dat er onder de slachtoffers katholieken waren en ging op zoek naar de Nederlandse vlootaalmoezenier in Soerabaja. Deze, pater Bavo (naam uit mijn diepste herinnering, misschien niet correct), was een goede bekende van mijn ouders, hij had in het begin van de oorlog zijn persoonlijke bezittingen en religieuze attributen bij ons in bewaring gegeven. Ik herinner mij nog een serafine, een klein inklapbaar orgeltje, waar hij heel virtuoos een boogiewoogie op kon spelen. Heel knap als je weet dat de maat waarin zijn vingers speelden heel anders was dan de maat waarin zijn voeten de blaasbalgen bedienden. Hij kwam bij ons thuis zijn attributen halen en vroeg mij hem als misdienaar te assisteren, ik wist tenslotte de weg op Kembang Koening en was bekend met de ceremonie.
The Last Post
Het was een prachtige militaire begrafenis, verzorgd door een groot detachement vermoeide Engelse marinemensen, tussen de bombardementen door. Pater Bavo en ik stonden een beetje verdekt (vanwege de overvliegende Japanse vliegtuigen) onder een rij cambodjabomen te kijken naar de militairen die uit meegebrachte kisten hun ceremoniële tenue haalden en het koperwerk nog oppoetsten. Het was indrukwekkend. Er was een doedelzakblazer, een trompetter blies de Last Post, en een erepeloton vuurde de eresalvo’s. Pater Bavo en de Engelse dominee improviseerden een laatste afscheid. De werkelijkheid, een militair verloren situatie, was ver weg; alles en iedereen was gericht op de gesneuvelden.
Na afloop werd alles weer netjes ingepakt en vertrokken de militairen. Twee dagen later zouden zij met de Exeter en de jagers Pope en Encounter ten onder gaan. Alleen de vier oude Amerikaanse jagers wisten met meer geluk dan wijsheid via Straat Bali uit te breken en Australië te bereiken. De Amerikaanse en Australische kruisers Houston en Perth, en de Nederlandse jager Evertsen probeerden nog vanuit Tandjoeng Priok uit te breken, maar werden nabij de Bantambaai eveneens tot zinken gebracht. Zonder het te beseffen was Indië nu eigenlijk voorbij.
Op zoek naar bekenden
In 1997 was ik met mijn vrouw weer terug op Kembang Kuning. De Britse graven kon ik helaas niet vinden. De beheerders, de heer en mevrouw Verstegen-Timisela, vertelden mij dat de Britten elders waren herbegraven; van de Oorlogsgravenstichting vernam ik dat zij na de oorlog waren overgebracht naar het Britse ereveld Menteng Pulo in Jakarta. Jammer dat ik die graven, waar ik zo’n bijzondere herinnering aan had, niet heb kunnen laten zien aan mijn vrouw. Wel heb ik op de prachtig onderhouden erebegraafplaats mijn twee tantes Versteegh gevonden, slachtoffers van de bersiapperiode. Van mijn grootmoeder, waarvan we steeds veronderstelden dat ook zij in deze periode moet zijn overleden, echter helaas geen spoor.´
x
Informatie over Kembang Kuning:
Oorlogsgravenstichting
NPS De Oorlog
Java Post 
Wooow…. wat een verhaal. wat een impact, wat een herinnering, wat een geheugen. Ontroerend. Bijzonder dat ik dit mag lezen van één die de werkelijkheid van toen zelf nog heeft meegemaakt. En de periode die er op volgde: een aaneenschakeling van harde werkelijkheden. Alle denkbare emoties tussen ‘toen’en ‘nu’ samengevat in dat ene verstopte zinnetje “zonder het te beseffen was Indië nu eigenlijk voorbij”. Om stil van te worden. Need i say more. Ja, dank u wel meneer Somers, dat u dit hebt willen delen.
Mooi artikel hr Somers,
heb een vraag: wat was de rol van admiraal Helfriich?
Helfrich gaf aan Doorman het bevel: “”de aanvallen voortzetten totdat de vijand vernietigd is””
Amerikaanse vliegtuigen ontdekten een Japans konvooi op 27 februari, schout bij nacht Koenraad kreeg hier kennis van en seinde dit door naar Doorman.
Onduidelijkheid: wel duidelijkheid dat er geen verandering was: doorgaan met aanvallen.
Karel Doorman wist en zag, hij was een Indische jongen, respect voor deze held..
Het is maar goed dat Java Post een oplettende redacteur heeft, het was Pater Bruno en niet Pater Bavo. In een oud geheugen mag een gebeurtenis van bijna 70 jaar geleden best een foutje hebben gekregen, in een geschreven tekst mag dat niet. Die gaat de hele wereld over en is dan ‘waarheid’ geworden.
Voor Wilma: Over Helfrich heb ik me wel een oordeel gevormd, maar dat is niet zo belangrijk meer. Een enquêtecommissie en historici hebben misschien opgespoord wat wij ‘waarheid’ vinden, maar de chaos, de spanningen van het moment, en de emoties zijn niet te beschrijven. Ik weet alleen dat er een meningsverschil was tussen admiraal Hart en Helfrich over de te volgen strategie. De Amerikaan Hart was van oordeel dat de Maleise Barrière (o.a. Indië) onhoudbaar was en dat de strijd verder vanuit Australië moest worden gevoerd, waar ook Amerikaanse versterkingen naar toe werden gestuurd. Helfrich wilde kost wat kost op de ‘Japs’ jagen: “Gij moet de aanvallen voortzetten tot de vijand vernietigd is”.
Binnen enkele weken was er alleen maar slecht nieuws. Eerst op 7 december 1941 Pearl Harbor, dan op 10 december de ondergang van de Britse slagschepen Prince of Wales en Repulse, dan op 15 februari 1942 de gemakkelijke verovering van het ‘onneembare’ Singapore waarmee de weg naar Indië open lag. Alleen de Nederlandse onderzeeboten wisten enkele successen te boeken en Amerikaanse jagers wisten op 23 januari bij Balikpapan de Japanse landingsvloot zware verliezen toe te brengen.
Op 3 januari 1942 kwamen de geallieerde strijdkrachten onder bevel van de Engelse generaal Wavell met Batavia (later Lembang) als hoofdkwartier. Staatsrechtelijk een ingewikkelde constructie vanwege onderling verschillende bevoegdheden onder exclusieve verantwoordelijkheid van Roosevelt en Churchill. Niet zo handig! Op 15 januari kwamen alle marinestrijdkrachten onder Amerikaans bevel (admiraal Hart) met het hoofdkwartier in Soerabaja. Op 1 februari kwam Java binnen het bereik van de Japanse luchtmacht waarbij het grootste deel van de Amerikaanse en Nederlandse jachtvliegtuigen werd vernietigd. Op 3 februari werd het geallieerde marinecommando door vice-admiraal Helfrich overgenomen. Op 25 februari vertrok generaal Wavell en werd het ABDA-commando (Amerika-Brits-Dutch-Australië) opgeheven. Nederland stond er alleen voor. Bijzonder is wel dat de Amerikaanse, Engelse en Australische oorlogsschepen niet werden terug getrokken.
Op papier zag de Combined Striking Force onder schout-bij-nacht Doorman er indrukwekkend uit. Veel schepen waren echter verouderd en kampten met storingen. Er was geen luchtdekking. Er was nooit met elkaar geoefend, de onderlinge verbindingen waren slecht. Er was geen kennis over het massale gebruik door de Japanners van moderne torpedo’s. Berichten van verkenningsvliegtuigen moesten via het hoofdkwartier in Bandoeng lopen, niet rechtstreeks naar de vloot. Helfrich, de directe chef van Doorman zat in Bandoeng, Doorman zat in Soerabaja. Besluitvorming via de telefoon! Ik heb begrepen dat Doorman van mening was dat de geallieerde vloot moest worden teruggetrokken op Australië. De rest is bekend.
Als u in Surabaya bent, ga dan naar Kembang Kuning. Sta even stil bij het monument, maar weet wel dat de meeste slachtoffers hier niet liggen, maar in de Javazee. Als u nog tijd hebt loop dan ook even langs de (verzamel)graven van de bersiapslachtoffers. Zij worden op 15 augustus bij het Indiëmonument in Den Haag niet herdacht, zij zijn immers ná 15 augustus 1945 omgekomen!. De oorlog was toen afgelopen, het leed was geleden.
Ik kwam toevallig op deze zeer interessante pagina terecht. Ik ben (was) een neef van één van de nog vier overlevenden van HM de Ruyter. Mijn oom Jan was als jongeman, als stoker in dienst bij de Kon.Mar. Hij heeft uiteindelijk de slag overleefd. Hij heeft 3 x 24 uur in het water gelegen…Wordt gevangen genomen door de Jap en te werkgesteld aan de Birma spoorweg. Na de oorlog meldt hij zich weer aan bij de Marine, alwaar hij van stoker opklimt tot LTZ.Mijn vader komt van Java en woonde in Soerabaja.
Mijn oom, Jan de Groot is helaas afgelopen week overleden, Hij had graag de herdenking van vandaag 70 jaar na de slag er nog éénmaal bij geweest….
vr.gr
Fred de Groot.
Wellicht is er hier ook iemand, die mij kan vertellen of er ook een deel burgerbegraafplaats op Kembang Kuning is. (en of daar ook de namen van overledenen geregistreerd werden)
Binnenkort vertrek ik nl voor een aantal weken naar Indonesië. En ik wil o.a. proberen het grafje van mijn zusje Trixje (geboren 18-01-1944 in den Haag en overleden 28-11-1947 in Soerabaya) te vinden.
Helaas heb ik alleen wat foto’s van de begraafplaats maar geen andere nadere info. Mijn zusje was geen oorlog of kamp slachtoffer (zij overleed aan malaria) en zal derhalve op een burger begraafplaats begraven zijn.
Aangezien mijn vader bij de marine werkte en zij in de buurt van Kembang Kuning woonden vermoed ik dat zij daar ook begraven is.
Alvast bedankt voor uw hulp!
vr.gr.
Mijke van Heyningen
Toch ook zoeken in de registers van de Oorlogsgravenstichting. Kleine moeite. Deze mensen liggen voornamelijk op het ereveld. Voor het burgerregister zou ik niet weten waar u moet zijn. Mogelijk op de begraafplaats zelf, en anders informeren bij het gemeentehuis. Daar ben ik lang geleden goed geholpen. Op 28-11-1947 zijn de registers op het gemeentehuis normaal bijgehouden.
Mss kan je navraag doen bij het Kantoor TPU Kembang Kuning .
Afdeling Kristen .
TPU=Taman Pemakaman Umum (Algemene begraafplaats)
In Jakarta heeft men naast Menteng Pulo 2 oude gedeeltelijk opgeruimde Hollandse kerkhoven, in Petamburan en Kober( Taman Prasati .
Neem aan dat Surabaya dat ook heeft .
De administratie in Jakarta is ook aanwezig , alleen in grote boeken , en de namen zijn soms verkeerd geschreven of gerubriceerd.
Soms onder de voornamen in plaats van familienamen.
Een andere probleem is als de familie al jaren lang niet meer laat verzorgen bestaat de kans dat het opgeruimd is, hoe dan ook kan je proberen .
Hartelijk dan voor de reacties!