In deze donkere laatste dagen van het jaar past misschien een waarschuwing voor onzorgvuldig gebruik van vuurwerk. Hoe ernstig de gevolgen daarvan kunnen zijn leert ons de geschiedenis van het dorpje Oma op het Molukse eiland Haroekoe.

Het huidige Oma, Haroekoe

Het christelijke dorpje Oma telde in de jaren ‘ 20 van de vorige eeuw een kleine 1800 inwoners. De 170 huizen, van hout en gaba-gaba, waren zeer dicht op elkaar gebouwd. De ruimte werd op den duur zó beperkt dat de radja-pati, in overleg met het Europese bestuur, aan nieuwe bewoners een andere plaats toewees om woningen te bouwen. Op een paal afstand ten oosten van de hoofdnegorij ontstond een nieuwe kampong, ruimer van opzet en met een veel betere watervoorziening. Ondanks de vele voordelen van deze nieuwe kampong was er in het oude dorp weinig animo om te verhuizen. De bewoners waren daarvoor te veel gehecht aan de plaats waar hun voorouders waren begraven. Op 21 december 1928 sloeg het noodlot echter genadeloos toe. Het dorp zou nooit meer hetzelfde zijn.

De kerkbel luidt

Een ooggetuige meldde na het gebeuren: ´Ik was in de buurt van de kerk aan een woning te werken, toon ik plotseling de kerkbel hoorde luiden! Ik rende naar de kerk en hoorde daar dat er brand was uitgebroken. De vlammen en rook waren van daar al te zien.’ Het hele dorp liep gevaar. Een krachtige Zuidwestenwind, recht vanuit de zee de hellingen opwaaiend, joeg de vonken over de atappen daken. Een ongelukkige omstandigheid was dat de meeste mannen het dorp hadden verlaten om kruidnagelen te plukken. De nauwe straatjes van Oma lagen vol met de zeer brandbare tjenke.

Ambon-Haroekoe-Saparoea

De chaos was compleet. Ondanks het feit dat de radja-pati opdracht gaf de straatjes vrij te laten en een aantal woningen om te trekken om erger te voorkomen, wisten de meeste bewoners in hun paniek niet veel anders te doen dan hun spulletjes naar buiten te slepen en daarmee de weg te blokkeren voor bluswerk.
Gealarmeerd door een telefoontje, stuurde Ambon meteen hulp in de vorm van een tiental militairen van Saparoea. Toen deze arriveerden was het echter al te laat. De mannen die van de doesoens naar huis renden konden evenmin nog iets betekenen. Zelfs al waren ze eerder gekomen: het bluswerk zou onvoldoende zijn geweest. Water was er bijna niet, en wat er was moest worden versleept met emmertjes.

Een trieste balans

De brand was ongeveer 11 uur ’s morgens uitgebroken. Nog geen vier uur later kon de trieste balans worden opgemaakt. Van de 170 woningen waren ongeveer 120 geheel uitgebrand. Een twintigtal andere woningen was omver getrokken. De twee enige gebouwen in het dorp met stenen muren, de regentswoning en de kerk, hadden het evenmin overleefd. Beide hadden een atappen dak. Omdat de kerk was gesloten en de sleutelbewaarder niet kon worden gevonden, moesten ramen worden gebroken om een aantal kerkgoederen te redden. Het merendeel van de bijbels en gezangboeken gingen echter verloren.
Wonder boven wonder waren weinig persoonlijke ongelukken gebeurd. Slechts vijf mensen hadden brandwonden opgelopen. Een oude vrouw die al lang ziek was, stierf door de schrik.

Oma, Haroekoe

Achteraf bleek dat de brand was veroorzaakt door een Ambonese tokohouder die vuurwerk had aangestoken. Hij had een mertjon, nadat deze was afgegaan, per ongeluk weggegooid op het atappen dak van zijn woning, zonder te weten dat het een ‘dubbelklapper’ was. Er volgde nóg een knal, en meteen stond het hele dak in brand.

Een wijze les?

Na afloop vroeg het hoofdbestuur aan de andere dorpen op het eiland gaba-gaba en atap naar Oma te brengen om noodwoningen te kunnen bouwen. Op Ambon circuleerde een intekenlijst om de bewoners financieel bij te kunnen staan. De krant ‘Het Vaderland’ verzuchtte enkele maanden later nog dat de bestuursambtenaren nu misschien eindelijk het besef was bijgebracht dat de bouwwijze van een aantal negorijen ontoelaatbaar was, en dat de bewoners ‘op tactische wijze moest worden bijgebracht’ dat ze beter naar een andere plaats konden verhuizen. Of er wérkelijk iets is veranderd, vertelt het verhaal echter niet.

x

x