Pierre Versteegh: een ‘Indische jongen’ in het verzet
Zwemster Ranomi Kromowidjojo gaat voor goud op de Olympische Spelen in Londen. En dat vervult velen wier Indonesisch bloed door de aderen vloeit met trots. Hoog tijd, zeker ook met het oog op Dodenherdenking, om eens te schrijven over Pierre Versteegh Hij was deelnemer aan de Spelen van Amsterdam en Berlijn. Vlakbij deze laatste plaats werd hij in 1942 gefusilleerd.
Door Herman Keppy
P.M.R.Versteegh, 1888-1942
Zou Nederland het enige land in de wereld zijn waar de herdenking aan de Tweede Wereldoorlog wordt opgedeeld in een Westers en Oosters gedeelte? Is eigenlijk gek, alsof autochtone Nederlanders part noch deel hebben gehad aan de strijd tegen de Japanners. En alsof er geen mensen uit Indië hun leven hebben gewaagd en gegeven tegen de Duitsers. Het was Ernst Jansz die met een lezing op 4 mei 2007 voor het eerst voor een groot publiek kond deed van het bestaan van het Indisch/Indonesisch verzet in Nederland. De vader van Ernst, Rudy, was betrokken bij met name de Indonesische illegaliteit in Amsterdam en omstreken. Meer bekende Indo met betrekking tot de oorlog in Nederland is tegenwoordig Peter Tazelaar, de onverschrokken kompaan van de Soldaat van Oranje, beiden in Indië geboren. Er waren er veel meer, onder hen ook Pierre Marie Robert Versteegh. Hoewel na de oorlog een straat naar hem is vernoemd in Bussum, weet niemand dat hij een ‘Indische jongen’ was – geboren op 6 juni, 1888 in Kedoengbanteng, midden-Java.
Amsterdam 1928
Op de laatste dag van de Olympische Spelen in Amsterdam (11 augustus 1928) slaan de Nederlandse sporters toe. Bokser Bep van Klaveren hoekt en stoot zich naar het goud; Capi-Lux winkeljuf Zus Braun zwemt eveneens naar een gouden plak. Met het zilver en brons die dag erbij wordt een record bereikt van 11 medailles. De dressuurploeg met Pierre Versteegh heeft brons gewonnen..
Versteegh, in het dagelijks leven officier bij de Koninklijke Marechausse, is dan al een bekend sporter; hij heeft aansprekende prijzen in de wacht gesleept op nationale en internationale hippische toernooien. De paarden die hij berijdt, heeft hij zelf getraind. Hij is een aanhanger van de ‘Franse stijl’, vandaar misschien zijn persoonlijk devies: ‘Toujours droit et en avant’.
Versteegh woont op de ’s Jacoblaan 16 in Bussum en is getrouwd met Emmy Hijmans. Hij heeft twee zoons, Pierre en Frederik, en een dochter, Inez, allen uit een eerder huwelijk. Op vrijdag 20 januari 1934 dient een voorbode van naderend onheil zich aan. Die dag komt het tot een handgemeen tussen NSB-ers en communisten in de ’s Jacoblaan. De Gooische Post schrijft: ‘De kapitein der marechausse, de heer Versteegh, die hier woont, commandeerde nu de marechaussees op en deze deelden ook nog verschillende rake klappen uit.’
Berlijn 1936
Versteegh te paard
Twee jaar later zullen de Spelen worden gehouden in het Duitsland van Hitler. Met name in de Verenigde Staten wordt opgeroepen tot een boycot. Maar de voorzitter van het Amerikaanse Olympisch Comite, Avery Brundage, is van mening dat sport en politiek niet vermengd mogen worden en wijst een boycot van de hand. In Nederland besluiten de krachtsportbond en de turnbond evenwel om geen atleten uit te zenden. Ook de kansrijke Joodse bokser Ben Bril zegt af.
Zou Versteegh hebben getwijfeld, zijn echtgenote is van Joodse afkomst? Hoe dan ook, hij neemt toch deel aan de individuele dressuur met het paard Ad Astra en behaalt een niet onverdienstelijke achtste plaats. Sportief gezien worden het de Spelen van sprinter Jesse Owens, een onuitwisbare smet op de nazi-propaganda want de zwarte Amerikaan laat alle zogenaamd superieure Ariërs ver achter zich.
Bussum 1941
Op 9 mei 1940 meldt Pierre Versteegh, commandant van de vierde divisie Koninklijke Marechaussee, aan de commissaris van de Koningin in Groningen, dat de Duitsers de volgende dag Nederland zullen binnenvallen. Hij is niet de enige die heeft gewaarschuwd. In dit licht bezien, is het onbegrijpelijk dat de invasie toch nog als een verrassing komt.
Na de capitulatie tekent Versteegh zoals de meeste Nederlandse officieren de Erewoordverklaring (om niet in het geweer te treden tegen de bezetter) en wordt vrijwel meteen benaderd door het hoofd van de Marechaussee, A. W. de Koningh, om als inspecteur-generaal van de gehele Nederlandse politie een reorganisatie op te zetten. De promotie vindt echter geen doorgang, want Hans Rauter, de hoogste SS-er in Nederland, vindt het niets. Immers, de luitenant-kolonel is getrouwd met een Joodse; misschien speelt het Indisch uiterlijk van Versteegh ook nog een rol. Versteegh ziet de door de Duitsers gelaste reorganisatie met lede ogen aan en dient zijn ontslag in.
Tegelijkertijd treedt hij toe tot de illegale Orde Dienst (OD), waar hij al snel opklimt tot chef-staf.
Hij gaat voortvarend te werk, roept vergaderingen bijeen, waar onder meer besproken wordt hoe in contact te treden met de regering in Engeland en hoe de organisatie moet worden uitgebreid.
Op 12 september 1941 heeft hij een vergadering belegd bij hem thuis met een aantal hoge politie-functionarissen. Versteegh blaast die bijeenkomst echter af, want het was hem ontschoten dat zijn dochter Inez die dag in het huwelijk zat treden met een KNIL-militair. Geen onvergefelijke vergissing, want dat gebeurt ver weg in ‘vrij’ Indië. Maar ook in huize Versteegh in Bussum moet worden gefeest. Juist die feestdag stormt een arrestatieteam binnen. Terwijl de gasten nog aanwezig zijn, wordt luitenant-kolonel Versteegh onverbiddelijk afgevoerd. Hij belandt in het ‘Oranjehotel’ in Scheveningen.
Kamp Amersfoort 1942
Kamp Amersfoort
Zoals van hem te verwachten, gedraagt Versteegh zich in de gevangenis als een officier. Hij durft de Duitsers tegen te spreken en voelt zich verantwoordelijk voor de vele andere OD-gevangenen. Uit de dagboekpagina’s van een van hen, nadat de groep is overgeplaatst is van het Oranjehotel naar Durchgangslager Amersfoort: ‘Verhoor, 28 maart. Versteegh was hierbij, hierbij zijn zijn woorden: “Het verhoor was onmogelijk, schandelijk, je werd afgeblaft, kreeg geen kans je uit te spreken, werd steeds in de reden gevallen enzovoorts. Toen men mij toeschreeuwde dat ik stond te liegen, heb ik gezegd dat een Nederlands officier niet liegt en zich niet liet beledigen en dat men uit mij geen woord kreeg.”‘
De aangeklaagden wordt collectief ten laste gelegd dat zij deel uitmaken van een illegale organisatie die tegen Duitsland is gericht. De organisatie houdt zich bezig met spionage en het verzamelen van wapens te behoeve van de vijand. De officieren hebben zich bovendien schuldig gemaakt aan woordbreuk. De laatste aanklacht heeft betrekking op de Erewoordverklaring die zij hebben moeten afleggen. Wanneer gegrond bevonden, is dat al genoeg reden om de doodstraf te eisen.
Uit een ander verslag: ” (…) het felle, hartstochtelijke verzet van luit.kolonel Versteegh, die de wijze van verhoren en rechtspreken ten scherpste aanviel met de stelling, dat een ieder slechts veroordeeld kan worden voor eigen daden, dat de O.D. niet tegen Duitsland was gericht en dus slechts vrijspraak kan volgen.’ Ondanks het verweer van Versteegh worden hij en een groot deel van de anderen ter dood veroordeeld.
Sachsenhausen 1942
71 mannen worden onder zware bewaking op de trein gezet naar Oraniënburg. Dat is vlak boven Berlijn, waar Pierre Versteegh achtste werd op de Olympische Spelen, een Duits officier won toen het goud. De volgende dag arriveren de mannen in concentratiekamp Sachsenhausen. In de vroege ochtend van de 3e mei worden zij daar in groepjes van twaalf naar de Schieszstand geleid, doodgeschoten en meteen gecremeerd.
Mevrouw Versteegh-Hijmans bedankt in juni 1942 familie en vrienden voor hun condoleances en steun: ‘Volmaakte rust en het vaste vertrouwen op een Wederzien kenmerken zijn afscheidsbrief. Vastberaden en met ruiterlijken geest diende hij het oude Wapen, dat hem dierbaar was. Zonder vrees en zonder blaam, bleef hij zijn roeping trouw tot in den dood! Zijn lichtend voorbeeld moge ons den weg wijzen.’
x
Met dank aan het NIOD in Amsterdam en Het Museum der Koninklijke Marechaussee in Buren. Meer informatie over het Indisch/Indonesisch verzet in Nederland op: http://www.hermankeppy.com/index.php?id=nederlands-indie-tegen-duits-nederland.
Aanbevolen literatuur: ‘Molenbeekstraat’ van Ernst Jansz.
x
Java Post 
Zou er geen lijst gemaakt/gepubliceerd kunnen worden van Indischen, in Ned.Indie geborenen en Indonesiers die in Nederland deelnamen aan het verzet ? Eventueel met verwijzing naar beschikbare documentatie
“‘In het land van de overheerser I’ (Foris Publications, 1987) staat: “Voor het totale aantal bij de P.I. -activiteiten betrokken Indonesiërs worden getallen van 60 tot 110 genoemd.”
————————————————————————————————————-
Het verbaast me dat er zoveel waren en dan te bedenken dat veel leden van die groep later tot de Nationalisten leiders gezien kunnen worden.
Geachte heer, mevrouw Huster,
Ja, zo’n lijst zou kunnen/moeten worden gemaakt, maar is best een flinke klus, want moet vanuit niks (al heb ik bijvoorbeeld al aardig wat namen) worden opgebouwd. Die lijst zal helaas nooit volledig kunnen zijn. Een van de problemen betreft de ‘Nacht und Nebel’ gevangenen. Er zijn nogal wat Indische mensen (met name uit Den Haag) zonder vorm van proces naar concentratiekampen in Duitsland vervoerd (en gestorven). Maar zaten zij in het Verzet? Daarnaast hebben ook militairen die vanuit Indië naar Engeland zijn gebracht, met Engelandvaarders zoals Tazelaar, deelgenomen aan de strijd tegen de Duitsers. Zij behoren mijns inziens ook op zo’n lijst. Ik denk dat het in totaal gaat om honderden mensen met een Indische/Indonesische achtergrond, waarvan de meeste levensverhalen nog dienen te worden opgetekend.
Met vriendelijke groet,
Herman Keppy
Tazelaar had toch 2 Hollandse ouders, net als Roelfzema Hazelhoff ? Even voor de duidelijkheid navragen voordat er misverstanden ontstaan over zijn indischheid.
in het klooster te haren ( noord brabant ) ,
zijn door de duitsers veel indische mensen opgesloten.
ze vertrouwden ze niet.
Volgens Maya Angelou, jammer genoeg geen Indo, maar zij kan ’t weten, zijn zij die zich overgeven aan de vijand, net zo eerbaar als zij die zich verzetten. Daarom ben ik ook trots op
Ranomi, omdat ik zelf niet kan zwemmen.
Details voor de liefhebbers:
Pierre is de oom van Rob Aernout
http://www.hetdepot.com/DeZaakVaandrigAernout.html
De schrijfster Kloppenburg-Versteegh is een tante en Carolina Versteegh, de onmogelijke liefde van Multatuli, was een oudtante.
Deze familie Versteegh is niet verwant aan de perkeniersfamilie Versteegh te Banda.
Uit wikipedia kan men 4 namen op alfabetische volgorde terugvinden mbt de terechtstelling van die 3de mei 1942 waarvan Versteegh op nummer drie.
‘De omstandigheden in Sachsenhausen waren barbaars. Zo werden dagelijks gevangenen doodgeschoten of opgehangen: 33 Polen en 88 Nederlanders in mei 1942, w.o. Johannes Antonius Alphonsus Mekel, Richard Leonard Arnold Schoemaker, Pierre Marie Robert Versteegh en Johan Hendrik Westerveld.’
Bernhard Kuiper, de architect van het dodelijke terreurkamp noemde het “das schönste konzentrationslager in Deutschland” dat hij had gebouwd. Hij legde er zelfs bloembedden aan de dodelijke electrische afrasteringen aan.
En ik dacht via mijn moeder, Maria Magdalena Versteegh, ook een oom van mij? Ik kan het niet zo snel terugvinden, Boeroeng vast wel. Hij was volgens mij ook een generatiegenoot van mijn tantes Rose? Lucardie-Versteegh en Roos? Bourguignon-Versteegh die als bersiapslachtoffer op het ereveld Kembang Kuning in Surabaya liggen.
De Versteeghen op Java waren van oorsprong katholiek, die van Banda niet. De mogelijke link tussen beide families ken ik niet.
Als Bert even dit beetje offtopic gaan toelaat.
Klopt Jan.Jij bent van deze familie Versteegh.
Maar Pierre is dan een achterachteroom. Zoiets.
Er is geen link tussen de beide families Versteegh.
Richard Schoemaker was een broer van Charles Schoemaker, de architect van oa villa Isola te Bandoeng en goede vriend van Soekarno.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_P._Wolff_Schoemaker
http://nl.wikipedia.org/wiki/Richard_Leonard_Arnold_Schoemaker
Voor wie zich verder interesseert voor Divisie commandant in Amsterdam P.M.R. Versteegh, hij komt in de volgende boeken voor:
C.M. Schulten, “En verpletterd wordt het juk” Verzet in Nederland 1940-1945, Den Haag 1995
C.M. Schulten, “Zeg mij aan wien ik toebehoor”. Het verzetskruis 1940-1945, Den Haag 1993
J.W.M. Schulten, De geschiedenis van de Ordedienst: mythe en werkelijkheid van een verzetsorganisatie, Den Haag 1998
E.P. Weber, Gedenkboek van het Oranjehotel, Amsterdam 1947.
Bovendien wordt in een document t.a.v. Dr. Broersen, Koninginnegracht 19 te Den Haag melding gemaakt dat Versteegh op eigen verzoek, en op advies van de secretaris generaal v/h ministerie van JUSTITIE is ontslagen uit de dienst van Politie wegens zijn niet- Arische echtgenote!
Zij zal “een zo laag mogelijk pensioen” ontvangen.
Bronvermelding:
Nationaal Archief, Ministerie van Justitie: Directoraat-Generaal van Politie, 1940-1945, toegangsnummer 2.09.53, inv.nr. 154.
Pierre Versteegh is my father’s first cousin (his father and my grand-father were brothers) and therefore I had a special interest in your excellent article, which I came across by accident while doing Genealogical research. I wonder whether you have any information about the war-time career of Pierre’s brother, Major William (Willem) Versteegh: pioneer aviator,Director KNILM, etc. While there is quite a lot of information about Willem’s career, I have not heard much about what he did during the war. I think he may have been re-located to Australia. Perhaps some of your readers can tell me. Sorry – I can read Dutch, but not write it!
Willem Versteegh (Adelaide Australia).
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn2/versteegh
Willem Versteegh was in Australië in 1940-1945
H.A.Somberg schrijft dat “Onder de dreiging van de oorlog met Japan, wist hij het grootste deel van de vloot met het personeel naar Australië te doen uitwijken, waar het, gemobiliseerd, onder kolonel-vlieger Versteegh bleef vliegen. Later werd hij commandant van het 19e Transport Squadron in Australië en was hij verantwoordelijk voor het uitwerken van de plannen voor een onmiddellijk hervatten van het luchtverkeer na de bevrijding.”
Literatuur over Willem Versteegh:
De Haagsche Courant, 19-5-1961; 21-5-1966;
Het Binnenhof, 19-5-1961; 7-5-1966;
De Haagsche Post, 20-5-1961;
De wolkewidder, 29-6-1963; Trouw, 14-5-1966;
Het Vaderland, 6-1-1966 en Nieuwe Haagsche Courant, 14-5-1966; 8-1-1975:
Gedenkboek van de luchtvaartafdeeling 1913-1938. Samengest. door J.W. Wijn (Utrecht, 1938); R.W.C.G.A. Wittert van Hoogland,
Een halve eeuw militaire luchtvaart (‘s-Gravenhage, 1963);
‘Wordt Versteegh heus 80 jaar?’ in Avia 15 (1966) 5 (mei) 220-221;
In en om de KNVvL 1975, 2 (februari) 1;
De vliegende Hollander 30 (1975) 2 (februari) 8-9;
Onze luchtmacht 26(1975)15.
Hello Willem, Like to hear more about your story. My grand father is Pierre Versteegh, my father was also called Pierre. My doughter Barbara discovered your story. A strange story, for as we know, our famely is not bigger as the two only roots : Willem (the aviator) His sun Jean , still living at the age of 92. And Pierre (sr) who was shot in Berlin, my grandfather . My Father was also called Pierre (jr).
As far as we know, we have not heard of any famely earlier than our great grand father Karel Willem who lived in Passeruan (Indonesia)
you can mail: mwmversteegh@caiway.nl
Dat Frans kopje klinkt wel interessant maar ik denk dat de meeste Indo’s/Belanda’s niet weten waar U het over heeft cq wat dat betekent.
Omdat ik in beoordelende zin niet namens anderen mag spreken; toen Studio Sport nog Sport in Beeld heette en de NTS slechts een zender ter beschikking had, hadden ze het altijd over een ‘concours hippique’. Hoewel je pas in de zesde klas van de lagere school als voorbereiding op de MULO, Frans na-les kreeg, wist je toch gevoelsmatig dat je dan geen kinderprogramma te zien kreeg. Jaren later wist ik eigenlijk wat echte ‘hippies’ waren: ‘always right and forward’!
Peace Bro
http://www.actienietweggooien.nl/
U kunt het hele jaar bij de deelnemende musea en instellingen terecht, maar vanaf 2012 hebben we speciale actiedagen op 3 mei en 14 augustus.
De actiedag op 14 augustus staat in het teken van Nederlands Indië, voorafgaand aan de jaarlijkse Indiëherdenking op 15 augustus. Door het organiseren van twee actiedagen in het jaar willen wij het zorgvuldig omgaan en het behoud van oorlogserfgoed stimuleren.
Thank you “A nony mouse”, you have been very helpful regarding Willem Versteegh, and his war-time service in Australia. I will also try to investigate it further. Your reference sources are invaluable. As a Dutch-Ausralian I was disappointed that there was no commemoration of the 70th anniversary of the fall of the Dutch East Indies by Dutch Embassy representatives in Australia. After all, there are countless remaining people (including my six brothers and sisters) who were imprisoned in Indonesia at that time, and for whom that moment 70 years ago was very significant. Many live here in Australia. I was informed by Embassy staff that all Dutch war commemorations are held on May 4th. So be it. I was born shortly after the Second World War, yet for me the events have also had an impact. I look forward to reading more in the Java Post.
Willem Versteegh
Dear Sir,
Thank you for your kind words.
We all owe the Java Post to one person, Bert Immerzeel, the creator ( read: Over mij).
In my further research to acquire as much information as possible on anything worthwhile
concerning the Dutch East Indies, the lost, but not forgotten land of my ancestors, I incidentally stumbled at the following site: http://www.pacificwaranimated.com/DutchEastIndies.html –
~The Fall of the Dutch East Indies ~
Please, click the red buttons below the screen and enjoy.
In Nederland vindt de jaarlijkse nationale herdenking van de oorlog in Indië plaats op 15 augustus bij het Indiëmonument in Den Haag. Misschien is de televisiereportage daarna te zien op http://www.uitzendinggemist.nl. U vindt veel Indische informatie bij http://www.hetindischknooppunt.nl, kijk ook op http://www.indieherdenking.nl. Veel succes.
Het vorig jaar heb ik voor 4-mei een herdenkingstopic gemaakt.
Het voorbereidende werk was al gedaan door 2 mensen uit de atletiekwereld en Herman Keppy: