Indië is wat het was, maar meer nog hoe wij erover praten. Als een vage herinnering? Een paradijs? Of als een koloniaal wingewest? Veel hangt af van de woorden die we gebruiken.
Een geheel ‘foute’ foto: Europese vrouwen en Indonesische bedienden met Nederlandse vlag.
[TM/FZF 859]
Door Bert Immerzeel
Stel dat je een journalist bent van bijvoorbeeld Het Dagblad van het Noorden, of De Limburger, en je schrijft een artikel over Indisch Nederland. En stel dat je daarin het woord Indiër gebruikt, of dat je hebt hebt over Indonesiërs, waar je eigenlijk Indo´s bedoelt, is dat dan erg? Ja, zeggen sommigen, en roepen dan boos: ‘Zie je wel, ze snappen het nog steeds niet!’ of ‘Onze geschiedenis wordt opnieuw verkwanseld!’ Maar écht erg? Echt erg is de oorlog in Oekraïne, en nog erger de klimaatsverandering. Zó erg is het gebruik van minder goed gekozen woorden dus niet. Maar hóe erg dan wel?
Door de Black Lives Matter-beweging zijn we meer gaan letten op het gebruik van woorden als ‘neger’, en ‘zwart’ en ‘blank’. ‘Neger’ mag wél gebruikt worden door zwarten, maar niet door blanken. Zwart mag gebruikt worden, mits met voorzichtigheid, maar blank liever niet. De argumentatie is nogal subjectief, meer gestoeld op gevoelens dan op objectieve feiten. Alle drie woorden vinden hun herkomst in het Spaans, niet zo gek als we bedenken tot in de 19e eeuw een groot deel van de huidige USA in Spaanse handen was.
‘Neger’ komt van het Spaanse ‘negro‘, oftewel zwart. ‘Blank’ komt van het Spaanse ‘blanco’, oftewel wit. Door deze woorden politiek incorrect te noemen, zetten we dus eigenlijk zowel wit als zwart bij de prullenbak, net zoals de hoofdkleuren geel (refereert aan Aziaten), rood (Amerikaanse inheemsen) en blauw (Indo´s) eigenlijk ook niet meer mogen.
Woorden doen ertoe
Enkele jaren geleden publiceerde het Museum van Wereldculturen ‘Woorden doen ertoe’, een gids voor de woordkeuze in de culturele sector. In deze handleiding vinden we ook woorden die te maken hebben met Indië/Indonesië.
Baboe, koelie, Politionele Acties, inheems, inlanders: liever niet. Ook niet als er eigenlijk geen goed alternatief voor is. Dat laatste geldt natuurlijk ook voor het woord ‘slaaf’. Het zou ‘een categorie normaliseren die niet inherent is aan iemands identiteit’. En dus wordt de voorkeur gegeven aan een letterlijke vertaling van het Engels. Enslaved werd ‘tot slaaf gemaakte’: een taalkundig onding, dat hopelijk later nog een keer zal worden vervangen door iets beters.
Wat ook niet meer kan? De Nederlandse benaming van steden als Batavia, Buitenzorg, Bandoeng en Hollandia. Maar dat is logisch, gezien het feit dat die steden al heel lang een andere naam dragen. Sommige historici gebruiken de oude benaming nog tot aan de Tweede Wereldoorlog, anderen hanteren deze tot aan de onafhankelijkheid van Indonesië.
En tja, daar kwam het afgelopen jaar ook nog eens het begrip Bersiap bij, althans, dat was het voorstel van een Indonesische gastcurator van het Rijksmuseum. Sommigen waren het met hem eens, anderen niet. De Federatie Indische Nederlanders (FIN) deed aangifte tegen de curator.
Dit laatste lijkt me overdreven. We hebben het hier over de uitingen van iemand die een een andere mening is toegedaan dan die van de FIN, onvoldoende om daar zo tegen te ageren. Artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht geeft de grenzen aan van wat mag: Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.
Al het andere is misschien confronterend, maar hooguit een noodzakelijke correctie op het bestaande wereldbeeld. We kunnen het er mee eens zijn, maar ook niet. Of we meegaan in al die nieuwe voorstellen is geheel op vrijwillige basis. Of al deze en nog nieuwe voorstellen het zullen halen is aan de toekomst. Niet minder, maar ook zeker niet meer.
Java Post 
Het woord ” Indonesische bedienden” heb ik nooit gehoord van mijn ouders.
Het was altijd “Inlanders”
Onze babu vroeg aan mijn moeder “Als de oorlog klaar is mag ik dan weer bij u komen werken “?
Nooit een rancune gehad over en weer.Mijn vader is een KNIL militair geweest.
Foute foto klopt niet.
Dat liep inderdaad verkeerd af.
De peloppors waren al bezig in opdracht van Bung Karno.
@PvanGeldere; ‘Indonesische bedienden etc.’- Nooit gehoord, gelezen? Veelal gebruikt door Tottoks in brieven/boeken naar/voor het vaderland. Veelal zonder de aanduiding Indonesisch. Wel Inlandse….! @’foute foto etc.’- Toen(!); ‘Hollandsch vlag, jij bent mijn glorie…. Zongen het na 15./8’45…. bij het Oranje hotel, Soerabaja…. en dat liep verkeerd af!
“Onze” vroegere baboe kon naar huis gaan, omdat zij blijkbaar te lange vingers had. Een andere baboe Mina werd een ‘vriendin’ van mijn jonge pasgetrouwde moeder.
Discriminatie? …een woord wat wij niet kenden toendertijd. Af en toe sloop er wel eens een slang het huis binnen, was het een wurgslang, dan kon men met behulp van een schoteltje melk het dier verleiden weg te gaan. Was ie giftig, dan vroeg men de kazernewacht tegenover even voorbij te komen en de zaak met de klewang te beslechten. Dierenmishandeling? … geen idee. De Chinees kwam ’s morgens vroeg aan de deur om wat te verkopen, hij noemde een prijs, jij ging dan tegenbieden onder de helft, afdingen noemde men dat. Kon ie het toch nog doen voor jouw prijs, kwam ie ’s avonds nog eens aan de deur en verkocht zijn spul. Onfaire houding van een totok? … ik weet het niet, maar zo ging dat toendertijd. De ‘inlandse’ jongens waren gek van techniek, ze waren niet weg te slaan bij de nieuwste auto. Duidelijk dat zij ooit eens als chauffeur zouden dienst nemen bij de e.o.a. gegoede. Inlands? …mooie term die op een juiste manier iemand aanduidde die uit de oorspronkelijke bevolking kwam van het land. Ik begrijp nog steeds niet wat er verkeerd aan is deze term te gebruiken. Nu zijn er van die mensen die doen geweldig moeilijk, waarschijnlijk om zichzelf aan te bieden of om zich op een presenteerschotel te stellen. Ik heb hier geen boodschap aan.
@JohnvanSanten; ‘Inlands etc.’- Enige tijd geleden was er tentoonstelling over Indië in het Verzetsmuseum, Amsterdam. Er waren video gesprekken; hoe Indonesiërs over het verleden vertelden/dachten; oa een Javaanse oud leerling van de HIS(Hollnds-Inlandse school); de Hollndse leraar vertlede over de veenkoloniën in de Achterhoek; waar vele grond arbeid moesten verrichten. De Javaanse leerling vroeg toen aan de meester; ‘waar nou al die andere inlanders te werk werden gesteld?’ De meester antwoorde hem woedend; dat zij geen inlanders waren, maar Nederlanders! – Over taal begrip gesproken
Tja, meneer Mertens, daar zie je maar weer: Ook een Hollandse leraar kan soms donker zien door zijn bril!
Meneer Mertens, wanneer men zich per se wil vastbijten in iedermans uiting, wordt het hoogste tijd zichzelf eens onder de loep te nemen.
@JohnvanSanten; ‘zichzelf onder de loep etc.’- Ik ben zelf ook van inlandse afkomst….van beide zijden inlands!
Ja zo zijn er nog meer dingen die vandaag de dag helemaal scheef staan. een oorvijg kreeg je toen als opvoeding,maar tegenwoordig heet het kindermishandeling!
@F.HubersvanAsenraad; ‘ helemaal scheef staan etc.’- Pas; vandaag de dag? Eeuwen bezetting; een kolonie blijven noemen?
Als men praat of schrijft over Indonesiërs als men Indo’s bedoelt, dan is de schrijver een gemakzuchtige meeprater.
Het zelfde geld voor het verwisselen van Marinier en Matroos, Indiaan en Indiër.
@danielBrenderaBrandis; ‘gemakzuchtige meeprater etc.’- Een Belanda een mof noemen, omdat zij op elkaar lijken/ hetzelfde uitzien?
Excuses voor het schrijven van tien regels “off-topic”. Een persoonlijke vraag aan Daniel Brender a Brandis. Afkomstig uit de familie van die naam die in Bandoeng (vóór WO II, dus bewust: oe), woonde aan de Blimbinglaan, juist waar deze na kruising met de Manggalaan nog een 30/40 meter doorliep? Of liever: begon, want daar startte de nummering.
Ik ben van 1931, was dus nog een kind, maar herinner mij nog goed het huis van mijn (met de familie Brender a Brandis bekende) grootouders Middleton, op nr 13, en kruidenierszaak van Koen Pin (??) op de hoek.
Zeggen deze namen jou iets?
Just curious, groeten!
Dick Bär,
Argentinië
Hallo Dick,
Mijn vader Rene is geboren in Bandoeng d.d. 1933.
Zoon van Charles.
Helaas 10 jaar geleden overleden.
Check Facebook page:
Brender a Brandis worldwide.
Keep in touch
Woorden doen ertoe. Dat is waarom ze bestaan. Zonder woorden kunnen wij alleen maar onenigheid beantwoorden met geweld. Een vreedzaam bestaan betekent het vermijden van geweld. Typisch maken wij gebruik van een gerechtshof om problemen op te lossen, en advocaten zowel als rechters gebruiken woorden. Leg een word in de ban, maak het onbruikbaar, en dan bereikt het gerechtshof misschien geen oordeel over een zaak.
Maar het gerechtshof kan ook een vergelijking maken tussen de acties van een aangeklaagde en de wet. Heeft die person de wet geschonden? En zou dat het geval zijn, wat dan? Boete? Het gevang in? Vergoeding aan de aanklager?
Het gebruik van een wet boek samengesteld door de regering (of de kerk zoals vroeger) brengt met zich mee een oppermacht dat snel een tiran kan worden. Dat heeft in het verleden veel misère veroorzaakt en dankzij ondoordacht acties van de mens om een bepaalde opinie of actie strafbaar te maken lopen wij steeds het risico van een terugkeer naar terreur en onderdrukking van een minderheid.
Woorden zijn belangrijk, maar het zijn alleen maar trillingen van de lucht veroorzaakt door stembanden van een sprekend mens, en de betekenis van die trillingen kan met de tijd en plaats veranderen. Het Engelse woord “gay” is daarvan een voorbeeld. Geschreven woorden zijn nog lastiger, want die geven de indruk van absolute betekenis vooral nu in het digitale tijdperk. Hoe je een woord als Bersiap moet opvatten hangt af van de wijze waarop de spreker het gebruikt, en binnen de samenhang van een geschreven tekst. Moeten wij het gebruik van de woorden “Nazi” of ”hakenkruis” ook strafbaar maken?
Aangifte voor het gebruik van een woord is inderdaad bedenkelijk.
“en dankzij ondoordacht acties van de mens om een bepaalde opinie of actie strafbaar te maken lopen wij steeds het risico van een terugkeer naar terreur en onderdrukking van een minderheid.”
De veranderingen van de betekenis van woorden is een tirannie van de minderheid, niet van de meerderheid.
…Woorden doen ertoe… Ja, woordkeus is dan ook een kunst. Maar zelfs het meest geschikte woord laat zich pas goed gelden in de samenhang van de tekst en/of van de manier waarop het wordt uitgesproken. En ook dán hangt veel af van hoe de luisteraar het interpreteert. Iemand kan zich zwaar beledigd voelen, ook wanneer die bedoeling nergens uit blijkt.
Met woorden verbieden lossen we, vrees ik, de problemen niet op. Het is een lastig onderwerp, en dat zal het wel blijven ook.
.&
Voor wie alles nog eens wil nalezen in een mooi historisch boek geschreven door de bekende historicus Jan Pluvier. Het boek is via internet nog te bestelling en is zeer goed leesbaar met orginele historische foto’s uit diverse nationale archieven. Behandelt niet alleen Nederlands-Indie/Indonesie maar de gehele regio Zuidoost-Azie. Thema dat prof. Pluvier uitlegt is de economische werking van het kolonialisme en de rol van politieke en economische elites in Azie en met name Indonesie en voormalig Nederlands-Indie in de 19de eeuw. Een mooie uitgave.
Zet de zaken in breder historisch perspektief.
Prof Dr J.M. Pluvier (1927-2013)
Universiteit van Amsterdam, Instituut voor Moderne Aziatische Geschiedenis.
Verkrijgbaar bij een bekende grote internet website in Nederland.
– Roger Thomas, Azie Historicus –
“Zuidoost-Azie een eeuw van onvervulde verwachtingen”
Auteur: Jan Pluvier
Taal: Nederlands, 589 blz. 13,95 euro ,gebonden editie hardcover
Article 137e van het Wetboek van Strafrecht is een voorbeeld waarom de VS “The land of the Free” wordt genoemd.
@A.Olive; ‘the land of the free’- Benoemd in het wetboek van strafrecht….?
De VS als “Land of the Free” wordt vergeleken met andere landen.
Wij hebben geen wetboek van strafrecht voor het uiten van meningen.
1st Amendment van de constitutie garandeerd freedom of speech.
@A.Olive: ‘ geen wetboek van strafrecht etc.?’ – Hoe komen die boeven dan in de gevangenis?
Er is geen straf voor meningsuiting tenzij men kan bewijzen dat die mening fout is en financieele shade heeft veroorzaakt. Dan zijn er ook uitzonderingen als men een publiek figuur is zoals b.v. een politicus of filmster. Die kan je van alles naar het hoofd slingeren. In het eerste geval is er geen gevangenisstraf maar wel een financieele schadevergoeding