Het heeft even geduurd, maar een speciaal museum over Multatuli is nu geopend in Rangkasbitung, waar hij heeft gewoond. Het Multatuli Huis in Amsterdam doneerde een eerste druk van de Max Havelaar.
Bezoekers van het Multatuli Museum laten zich fotograferen bij het beeld van Saïdjah. Foto: Michel Maas.
Door Michel Maas
De familie Karta Nata Nagara was uitgenodigd, maar is thuisgebleven. Javanen vergeten nooit. Zelfs na vijf generaties is de woede over wat Eduard Douwes Dekker onder de naam Multatuli over hun voorvader heeft geschreven nog niet weggezakt. Dat die Hollander die zulke nare dingen schreef over hun over- over- overgrootvader Raden Adipati Karta Nata Nagara, nu een museum krijgt, en een icon wordt van hun Lebak, daar moet de familie niets van weten.
Het is er niet minder druk om. Terwijl de omliggende straten door de zondagse car free day in een braderie zijn veranderd, stroomt de pendopo (open voorportaal) voor het ‘Museum Multatuli’ vol met genodigden in batik. Deze mensen zijn allemaal wél blij met het museum, dat ze te danken hebben aan het huidige ‘hoofd van Lebak’, de bupati (regent) Iti Octavia Jayabaya. Die doet wat ze nodig vindt, en laat alle kritiek langs zich afglijden.
‘Bouw er een fatsoenlijke weg van’, kreeg Iti te horen. ‘Wegen aanleggen kunnen we altijd nog’, zegt de nieuwe bupati. ‘Dit museum geeft Lebak een gezicht, en dat is veel belangrijker voor onze toekomst dan een nieuwe weg.’ Lebak en Multatuli zijn volgens haar onverbrekelijk met elkaar verbonden. De ‘toespraak tot de hoofden van Lebak’ is een van de bekendste passages uit de klassieke Max Havelaar.
Zij weet zeker dat er mensen op af zullen komen. ‘Er komen nu al toeristen. Ze komen overal vandaan, want de hele wereld kent Lebak. Maar tot nu toe kwamen ze hier en was er niets te zien. Nu hebben ze dit museum en kunnen ze zeggen: wij zijn in Lebak geweest, waar Multatuli woonde.’
De bupati lijkt in niets op de ‘hoofden van Lebak’, die er in Havelaars toespraak van langs krijgen omdat zij de bevolking uitzuigen voor hun eigen gewin. Iti is niet van adel, maar afkomstig uit het volk. Zij lijkt eigenlijk meer op Multatuli zelf dan op die adellijke Radens voor wie het arme volk en heel Lebak een zorg kon zijn.
Dertig jaar gepraat
Meer dan dertig jaar is er alleen gepraat over het museum, en zelfs bij het Multatuli Huis in Amsterdam geloofde niemand meer dat het er ooit nog van zou komen, vertelt conservator Klaartje Groot. ‘Maar ineens kwam er schot in en toen vonden wij het mooi om iets te kunnen schenken. Wij hebben in het Multatuli Huis geen roofgoed om terug te geven, maar wij hadden wel voorwerpen die wij graag aan ze hebben gegeven.’
Die voorwerpen hebben een ereplaats, omdat zij meteen zo’n beetje de ruggegraat van de collectie vormen: een eerste druk van de Max Havelaar, in het Frans, een foto van Multatuli met de Adipati van Lebak, een litho van een portret van Douwes Dekker uit 1864, en een tegel: ‘een vloertegel die mogelijk in de gang van het huis heeft gelegen’, zegt Groot. ‘Daar moet hij nog overheen gelopen hebben.’
Het museum probeert iets méér over Multatuli en over de Max Havelaar te vertellen dan wat iedereen al weet. Dus meer dan dat hij eigenlijk Eduard Douwes Dekker heette en zijn vrouw Tine. Het probeert ook méér over kolonialisme te vertellen, of beter: het anti-kolonialisme. Ook daarom is het museum een beetje omstreden: het voegt zich niet helemaal naar de geschiedenis zoals die in de Indonesische scholen wordt gedoceerd.
‘Een zwart-witversie van de geschiedenis’, noemt de Indonesische historicus Bonnie Triyana dat. ‘Geschiedenis van het kolonialisme is veel ingewikkelder dan de mensen denken. Voor veel Indonesiërs is het simpelweg een geschiedenis van een blanke overheersing. Die was er natuurlijk, maar in werkelijkheid was er toch een grijs gebied waarin de lokale adel bijvoorbeeld een grote rol speelde.’ Het zwart-witverhaal over ‘de blanke tegen Indonesiërs’ schiet tekort, zegt hij: ‘Onze geschiedschrijving is racistisch.’
De Britse historicus Peter Carey ziet een andere vorm van racisme in de geschiedsschrijving: ‘Het wordt tijd dat de Indonesische geschiedenis niet langer geschreven wordt door blanken zoals ik, maar door Indonesische historici. Na de fysieke bevrijding, wordt het ook tijd voor een bevrijding van de geest.’
Soekarno
Dit is het soort discussies waar de oprichters van het Museum Multatuli van dromen. Het moet mensen die in de zwart-wit traditie zijn opgevoed aan het denken zetten.
Die snappen natuurlijk dat een galg vertelt wat er met je kon gebeuren als je je verzette, maar zien in dezelfde kamer een portret van Soekarno op de muur geschilderd, de eerste president, die de Max Havelaar als een van zijn grote inspiraties beschouwde. En daarmee zit er dus zelfs aan de Indonesische revolusi een grijs Hollands tintje. En dan zijn er natuurlijk ook die corrupte adellijke hoofden die hun volk uitzogen om de Hollanders te plezieren.
Zelfs voor de secretaris-generaal van het ministerie van Cultuur, Hilmar Farid, lijkt dat nieuw: ‘De nauwe band tussen de kolonialen en het feodalisme is nog niet zo vaak belicht.’
Het applaus is beleefd, en als de bupati vervolgens het lint heeft doorgeknipt persen alle bezoekers zich gedwee achter haar aan door het kleine museum. Het is de moeite waard, want aan de andere kant van het gebouw wacht een traktatie. Daar wordt een bronzen Multatuli-beeldengroep onthuld: een levensgrote Saïdjah en schattige Adinda, en in het midden de kolossale Multatuli zelf.
Iedereen weet wat dit betekent. De een na de ander klimmen ze twee trapjes op om Saïdjah een hand geven, naast Adinda te zitten, voor de boekenkast te staan, of te leunen tegen het bronzen boek dat de reuzen Multatuli zit te lezen.
Het is selfietime!
x
Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant, 12 februari 2018.
Java Post 
Beste Bert, fijn dat je dit in Java Post hebt gezet. Het zijn van die kleine sprankjes van hoop dat in het/mijn land van herkomst, waar het net zo noodzakelijk als hier in Nederland, de gezamenlijke geschiedenis open wordt gegooid.
P.s. het wordt tijd dat je weer eens een oproep plaatst om donatie aan jou te doen, voor je goede Java Post en het/jouw werk dat erin zit.
In de film over MULTATULI wordt de Sundanese regent gespeeld door een Javaan met een zwaar Midden Javaans accent. Wat narfuurlijk niet klopt.Slordigheid of onwetenheid van de regisseur.
Bedoelt u de film Max Havelaar? Ik ben bij de productie daarvan betrokken geweest en ik kan u melden dat hij afkomstig is en woonachtig was uit de streek ten oosten van Cheribon. Zijn naam was Raden Adendu SoesilaningratIk.
Ik kan me niet meer herinneren of het zijn stem is die is gebruikt bij de nasynchronisatie of dat daar een andere stem voor is gebruikt.
Wel weet ik dat de Indonesische Regering woedend was dat zo uitdrukkelijk de rol van ‘uitbuitende’ inheemse adel naar voren wordt gebracht in deze film.
@FeankvanOortmerssen; Raden etc.’- Een meesterlijke rol van deze Indonesische acteur. Zie de close up; zuinig glimlachend achter zijn bril glazen als hij om een voorschot van zijn salaris vraagt Trouwens de hele Indonesische cast speelt grandioos. De inhoud/scenario van de film is exact zoals het boek het weergeeft/ bedoelt is/was; een aanklacht tegen het koloniale gezag! Die van de feodale elite/herendiensten/uitbuiting gebruik maakte. De film werd jarenlang in Indonesië verboden; bevreesd voor een vergelijking met het militaire autoritaire gezag van Soeharto? Ik heb het meegemaakt, dat het voor het eerst daar vertoond werd op tv. Mijn Indonesische mede kijkers waren verbaasd(!) en vonden het een grandioze film. Fons Rademaker film is ‘on Amerikaans’= geen effect stunt/ bejag etc. Een film om gezien te blijven. In 1986 bezocht ik Lebak. Onderweg, langs prachtige landschappen en desa’s, stopten wij in Rankas Bitoeng en bevonden ons op de jl.Multatuli! Ons einddoel was Charita beach, een oord, met bungalows op palen aan zee, recht tegen over de Krakatau. Zittend aan strand kreeg ik eens gezelschap van een Indonesische voorbijganger, die zich introduceerde als fan van Multatuli. In een geanimeerd gesprek vertelde hij mij, dat hij eigenlijk om één ding tegen het boek bezwaar had; ‘alle namen waren gefingeerd muv. de naam van de regent’.
Hij was nl. de achter,achter…kleinzoon van deze Raden!
Beschaauw t toavelklaid als woarhaid
de franje is fantesie
t Is vergeze muite joe middels
noamen te herkinnen.
uit: t Kind en t Vloat – Ida Leutscher
Uitgeverij Noordboek – isbn 9789033009006
Ik heb niks met de film te maken (die was er in die tijd ook niet zoals u al weet) maar met de originele tekst. Het Indische bestuur volgde het onthoudingsbeleid. Het bemoeide zich niet met het bestuur van de hoofden over hun gebied. Max Havelaar was als assistent resident koloniaal toezichthouder in een vaststaand, onwrikbaar koloniaal systeem waarvan alleen de uitwassen dienden te worden bestreden. Europees recht dat met inheems ceremonieel moest worden geïntroduceerd. Een systeem dat niet altijd paste binnen de traditionele verhoudingen, net zo min als bijvoorbeeld verbeteringen van landbouwmethoden of in de gezondheidszorg die door de Europese bestuursambtenaren met de beste bedoelingen werden opgedrongen. Overigens niet alleen toezicht op de hoofden, die bestuursambtenaren kwamen ook vaak in conflict met Europese particuliere ondernemers, dit waren in hun ogen toch, net als de door Max Havelaar gewraakte inlandse hoofden, uitbuiters van de bevolking. Waarbij de Max Havelaar geen kritiek had op het koloniaal systeem als zodanig, maar wel op het gebrek aan toezicht van het Indische bestuur op de uitbuiting van de bevolking. De ophef over de Max Havelaar bracht een eind aan de onthoudingspolitiek, die hoofden werden ingevoegd als normale bestuursambtenaar in het bestaande systeem. Wel met een traditioneel randje als hoogheid, die met de resident gearmd als broeders mocht lopen. Iedereen wist uiteraard wie de ‘oudere’ broeder was. Maar het bracht ook een eind aan het bestuur als koopman/producent. Indië werd definitief opengesteld voor particuliere ondernemingen die zelf de productie in handen namen, buiten de hoofden om. De grond werd gehuurd van de eigenaren, die meestal ook in dienst werden genomen als arbeider op die onderneming. Het Indische bestuur had zich hiermee volledig teruggetrokken uit de directe productie van (landbouw)producten. Eind 19e eeuw leidde dit tot de ethische politiek, een officiële wijziging in het koloniaal beleid. Maar het bleef koloniaal, tot de Grondwet van 1922 en de Indische Staatsregeling van 1925.
nooit de boeken en verslagen van Mr.J.W.B.Money en Alfred Russel Wallace gelezen .
” dat zo uitdrukkelijk de rol van ‘uitbuitende’ inheemse adel naar voren wordt gebracht ” Dat was nou juist de pointe van dat boek. Er was sprake van indirect bestuur. Alles werd geregeld met de hoofden die verder zorgden dat het voor elkaar kwam. Die hoofden werden er dan voor betaald, aannemend dat het geld goed terecht kwam bij de bevolking. Net als de Nederlandse gewoonte: De aannemer wordt voor het werk betaald, aannemend dat de arbeiders tenminste CAO-loon wordt betaald. Dat was de strekking van de rede tot de hoofden van Lebak. Multatuli en zijn geesteskind Max Havelaar waren geen anti-kolonialisten, maar gewoon ambtenaren BB. Maar zij wilden de uitbuiting door de hoofden aan de kaak stellen, maar vooral ook dat het Nederlandse en Indische bestuur daar niet tegen optrad. Het boek gaf een stoot aan het einde van de onthoudingspolitiek, en het begin van de latere ethische politiek.
@JASomers; ‘….aannemend dat het geld goed terecht kwam’.- O ja, was dat ook de grond gedachte van het Nederlands bestuur? Via hun hoofden zorgen dat er inkomsten kwamen en …..het volk in bedwang te houden! Uitbuiten via hun adat/regenten! Wat dat betreft hebben de jonge garde Indonesische nationalisten dat goed gezien/begrepen.
In de bersiap periode werd ook deze ‘adel’ het slachtoffer van de revolutie.
Hr Somers: Mee eens! Binnen het weinige dat ik over onze geschiedenis en koloniale (wan)verhoudingen weet, heb ik blijkbaar de pointe van Max Havelaar goed gevat. Een ander sleutelwoord vind ik: herendiensten….
.-
@jkoppieop; ‘herendiensten…’ – Hr.Somers; aannemend( door de resident) dat arbeiders cao werden uitbetaald. Net als de Nederlandse gewoonte? Een Nederlandse gewoonte ; om te betalen? -Herendiensten? Zij kregen 0 betaald! Alsof de ‘Nederlandse gewoonte’ dat niet wist. Dat is nou precies de ‘Nederlandse gewoonte’; doen alsof je neus bloed!
Is ook; de pointe van Multatuli!( zie-de film- hem tekeer gaan tegen het portret van de koning)
Leuk steeds te merken dat eenvoudige zaken niet worden begrepen, of niet willen worden begrepen. Vooral als de afzender bij voorbaat verdacht is. Toch even proberen:
– AH koopt zijn melk echt niet bij de melkboer (en betaalt die ook niet), maar bij de groothandel of contracthouder. Die wordt door AH betaald, aannemend dat de keten goed werkt en de boer zijn melk betaald krijgt.
– Als Rijkswaterstaat een weg wil van A naar B wordt een contract gesloten met een aannemer. Rijkswaterstaat betaalt die aannemer. Aannemend dat die aannemer de bouwmaterialen zal betalen evenals de lonen. En zal zorgen voor goede arbeidsvoorzieningen.
– Met de koning van Jakatra was een overeenkomst gesloten tot de bouw van een VOC-kantoor. Na de benoeming van JPC als directeur van de kantoren van Bantam en Jakatra bleek bij de aankomst van Coen in 1613 in Jakatra dat de loge nog niet was afgebouwd. JPC deed natuurlijk moeilijk tegen die vorst. Het kwam goed, zelfs beter dan de oorspronkelijke overeenkomst. Die vorst kreeg het afgesproken geld, de arbeiders????
– Tijdens het cultuurstelsel (de Max Havelaar!) deed het Indische bestuur zijn bestellingen bij de hoofden. Dan en dan te leveren zoveel rijst of kapok of publieke zaken zoals bijvoorbeeld de aanleg van wegen, tegen afgesproken contractprijzen. Bij aflevering werd normaal betaald aan dat hoofd. Of die arbeiders daarvan hun loon kregen? Dat leest u in de rede tot de hoofden van Lebak: “Hij [dat hoofd!] mestte zijn akker met het zweet van de arbeider die hij had afgeroepen van de akker des arbeids. Hij onthield de werkman zijn loon, en voedde zich met het voedsel van de arme. Hij is rijk geworden van de armoede der anderen.. Hij had veel gouds en zilvers en edele stenen in menigte, doch de landbouwer die in de nabuurschap woont, wist de honger niet te stillen van zijn kind. (…) Waarom is er geween in de velden, en waarom verbergen zich de jongelingen? WIe nam de oogst uit de schuren, en uit de stallen de buffel die het veld ploegen zou? Wat hebt gij gedaan met de broeder die ik u gaf te bewaken? Waarom is de arme treurig en vloekt de vruchtbaarheid zijner vrouw?”
Voor de jongelui op school, zuiver binnen het vak literatuur, zijn dit rampteksten. Maar als je dit leest in het kader van het Cultuurstelsel, voel je de sfeer en de veranderingen die dit soort teksten uiteindelijk tot stand hebben gebracht. Een uiterst ingetogen en beleefde tekst, maar drommels goed begrepen door de toehoorders. En door de bazen van Max Havelaar, die geen gedonder wilden met die hoofden. Dat gaf maar onrust. En ruzie met hun bazen. Daar gaat je carrière.
@JASomers; ‘en door de bazen van Max Havelaar’-. Dat is nou ook mijn pointe. Max richtte tot zijn bazen, via de hoofden! Van Twist acht daarover aangesproken en nam zijn maatregelen. Multatuli was een inspiratie bron voor de Indonesische nationalisten en hun aversie tegen Nederland en het Indonesische feodale. Multatuli was verboden lectuur op de Nederlands- Indische middelbare scholen!! Zo eenvoudig is het, zelfs begrepen door het Nederlands onderwijs!
Ik was nog op de lagere school, maar mijn broer en zus hadden Multatuli op de HBS/Gymnasium dit gewoon bij literatuur behandeld. Concordant onderwijs, weet u? Maar misschien weet u dat niet.
Het is niet “via de hoofden”. Het was in de eerste plaats tegen de uitbuiting door de hoofden (daar hadden de (assistent)residenten mee te maken), en daarna dat het Indische bestuur dat toeliet. Multatuli en zijn geesteskind waren begaan met het lot van de bevolking, en namen hun ontslag op de koop toe. Ik raad u aan dat boek weer eens te lezen. Niet naar de film, dat is alleen als publiekstrekker een knaller.
JASomers; ‘….dat boek weer eens te lezen’- Uit; Max Havelaar 1875, 4e druk: eerste door den auteur(!) herziene uitgave!: ‘maar Uwe excellentie heeft gesanktioneerd; het stelsel van misbruik van gezag, van roof en moord, waaronder de arme Javaan gebukt gaat en daarvoor klaag ik. Dat schreit ten hemel! Er kleeft bloed aan de overgegaerde penningen van uw dus ontvangen Indisch traktement, excellentie!’ Max Havelaar.
Batavia 23 Mei 1856.
“maar Uwe excellentie heeft gesanktioneerd” Nou, dat heb ik u toch geprobeerd uit te leggen? Dat het Indische bestuur zich ver hield van de uitbuiting van de bevolking door hun hoofden. Maar ja het bestuur kon niet anders. In die tijd was Den Haag nog de baas en had besloten tot het onthoudingsbeleid. Niet bemoeien met het indirecte bestuur. Als je dat wel deed zoals Multatuli en zijn geesteskind Max Havelaar kreeg je problemen. Degradatie, of zelfs ontslag als je ‘vervelend’ bleef doen. En dat was nou net de aanleiding tot het schrijven van Multatuli, zelf slachtoffer van zijn klokken luiden.
“De familie Karta Nata Nagara was uitgenodigd, maar is thuisgebleven.” Schaamde zich waarschijnlijk nog dood over de uitbuiting van het desavolk door zijn voorvaderen. En na de onthoudingspolitiek werden ze ambtenaar : regent! Ze mochten belasting blijven heffen (deels in de vorm van herendiensten, belasting in natura) plus salaris! En een stok met de Nederlandse leeuw waar ze trots mee zwaaiden. Probleem opgelost.
@JASomers; ‘te proberen uit te leggen etc.’- U benadrukt de (uitbuitings-) rol van de hoofden! Zoals ook in Indië destijds( in het koloniale onderwijs) benadrukt werd. Echter, zijn ambtelijke eed was;’rechtvaardigheid voortestaan, den geringe te beschermen tegen den machtige, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke, het ooilam van de arme terug te vorderen uit de stallen des vorstelijken roovers…zie, het is om het hart doen gloeien van genot, bij het denkbeeld dat men geroepen is tot iets zóó schoons! Wel wordt dus de arme Javaan voortgezweept door dubbel(!) gezag etc.’
Dat hij wel degelijk inzag dat het kwaad vooral door het gezag voortwoekerde! ‘Het bestuur kon niet anders’?- Het wilde niet anders. Dat is ook wat de nationalisten tot grief maakte tegen vooral het bestuur..
En die essentie is ook de film in beeld gebracht! Vooral door het gekonkel tussen regent (die een animeer schoonheid aanbied) en resident.
“U benadrukt de (uitbuitings-) rol van de hoofden!” Dat was dan ook de essentie van de rede tot de hoofden van Lebak. Daar ging mijn verhaal over. Als uitvloeisel van de onthoudingspolitiek, die daarna ten einde liep. De ruzie van Max Havelaar met zijn bazen was een gevolg van zijn rol als klokkenluider: De GG: “De wijze, waarop door u is te werk gegaan, bij de ontdekking of voorondersteling van kwade praktijken van de hoofden in de afdeling Lebak, en de houding daarbij door u tegenover uw chef, de resident van Bantam, aangenomen, hebben in hoge mate mijn ontevredenheid verwekt.” Met als antwoord van Max Havelaar: “Maar Uwe Excellentie heeft gesanctioneerd: Het stelsel van misbruik van gezag, van roof en moord, waaronder de arme Javaan gebukt gaat, en daarover klaag ik.” (geannoteerde herdruk van 1881.)
Als we jaren overslaan komen we bij de bersiap, die ook vele regenten (vroegere hoofden) trof. Dat wordt geweten aan hun ‘aanhankelijkheid’ aan het Indische bestuur. Maar belangrijker was dat hun uitbuiting van vroeger werd afgerekend. Die uitbuiting ging als regent na Max Havelaar nog door, maar niet op basis van Indische bestellingen bij die hoofden, dat was al lang verleden tijd. Maar als regent mochten die hoofden nog altijd belastingen heffen! Dat vond veelal plaats als herendiensten. En dat waren die bersiappers ook niet vergeten.
@JASomers; ‘als uitvloeisel van de onthoudingspolitiek etc.’ – Deze politiek is willens en wetens er op gericht de hoofden als veroorzaker van knevelarijen etc. van hun onderdanen extra aan te merken. (Waardoor de overheid zelf ‘uit het zicht’ blijft). Deze zienswijze werd vooral in Indië oa op de Kweekscholen onderwezen. Dit vernomen van een oudere familie lid, die toen jr.’30 kwekeling was. Havelaar werd toentertijd vooral negatief beoordeeld ( door mij gebezigd ‘verboden’=geboycot) Havelaar wist waar de schuld lag nl.de overheid. Vandaar zijn door mij aangehaalde brief en uitspraken.
/ ‘dan komen wij bij de bersiap etc.’ – Uit deze 4e druk 1875 het gedicht van zijn vriend en geest verwant; SEW.Roorda van Eysinga; De vloekzang van Sentot; De laatste dag der Hollanders op Java: Zult gy nog langer ons vertrappen.Uw hart vereelten door het geld….Dan schroeie de oorlogsvlam uw velden….Dan zullen wij uw kinderen slachten. En de onze drenken met hun bloed. Ontvangt zij in het doodsgerochel. De laatste Hollandsche afscheidsgroet. (Volledig tekst ooit op Indisch4ever; geplaatst; Opmerkelijke feiten) Ik werd er koud van, toen ik voor eerst las. De bersiap al 70 jaar daarvoor werd voorspeld!
“die toen jr.’30 kwekeling was” Ik heb het over de staatkundige situatie van rond 1850, met het Regeringsreglement 1854: 1. Gebieden onder rechtstreeks bestuur, waar de soevereiniteit van de Nederlandse Staat erkend is; 2. Gebieden onder nietrechtstreeks bestuur, waar de suzereiniteit van de Nederlandse Staat is erkend; 3. Gebieden waar geen soevereiniteits- of suzereiniteitserkenning heeft plaats gehad, doch welke vallen binnen de Nederlandse invloedssfeer. Nederland had daar geen soevereiniteit, maar suzereiniteit. Dus geen zeggenschap over het interne bestuur.
Boek vs film, eerst boek lezen, dan film zien of andersom? Over dit onderwerp kunnen we boekdelen schrijven en misschien komt er wel eens een film over. Maar dit is allemaal betrekkelijk – in een boek kan iemand iets inlezen wat in conflict is met wat de autor bedoelde en daarentegen bij een film kunnen we beïnvloed (of voorgekauwd) worden bij het inzicht van de filmmakers.
Wat Max Havelaar betreft, ik heb beide (boek en film) verscheidene malen gelezen/gezien en daarvan mijn eigen conclusies getrokken.
In een notendop ;- het “cultuurstelsel” was uiteindelijk een schuilnaam voor een belastingsysteem ingesteld bij de Nederlands Indische regering. De tax collectors oa Indonesische regenten en de koloniale administrateurs waren corrupt – de regering (het bestuur) zelf had daar weinig controle over en onder hun neuzen werd de bevolking uitgebuit, waar niets aan gedaan werd.
Dus waar lag de fout?
Vergelijkingen met het betalen van contractprijzen voor makelaars enz. (meneer Somers) heeft hier weinig plaats en ik las het boek Max Havelaar meer dan 65 jaar geleden op de middelbare school (CAS) in Jakarta waar het NIET verboden was (meneer Mertens). Ook heb ik de hele series “Verzamelde Werken van Multatuli”, oorspronkelijk gekocht in Nederlands-Indië en in 1958 naar Australië meegenomen.
En over schuilnamen gesproken – beide regeringen (NL en NI) waren daar goed in, bv. onze “politionele acties”. Het verduisteren en verminderen van de waarheid schijnt in de NL “overheidscultuur” verankerd te zijn…….bv. slachtoffers van de bersiap zijn nu “getuigen/tijdgenoten”.
Hiermede een Indonesisch inzicht op hun nieuwe aanwinst in Rangkasbitung
https://www.antaranews.com/berita/685336/museum-multatuli-rangkasbitung-mendapat-apresia
@Het verduisteren en verminderen van de waarheid schijnt in de NL “overheidscultuur” verankerd te zijn…….bv. slachtoffers van de bersiap zijn nu “getuigen/tijdgenoten”.@
Juist opgemerkt. En de Indo slachtoffers in NL zijn na de 70 jaren zo opgebleekt en geïntegreerd, dat ze niet meer moeten klagen, moeten hun tegoeden vergeten, want ze hebben ondanks de tegenwerking nog nooit zo goed gehad. In wezen moeten ze eigenlijk vergeten dat ze Indo zijn en het blanda zijn promoten bij de Indo’s die er al lang niet meer wonen. De overheid zou de NL Indo daar heel dankbaar voor zijn. Sorry voor de echte Indo.
@Sorry voor de echte Indo.@
— Wie of wat is @de echte Indo.@ ???
Foto inleveren: Licht getint, neus pesek. Aanvullende informatie: cassettebandje met ‘ons taaltje’. Minder handig: wie heeft nog een cassettespeler?
@Minder handig: wie heeft nog een cassettespeler?@
Je zult de antiek hobbyisten de kost moeten geven!
@BillZitman;’las het op de middelbare school(CAS) etc.’ – En wat was toen de uitleg? De kern van het verhaal? Opkomen voor de belangen van die arme inlanders? Of was Multaluli/Havelaar de opruier tegen het gezag? En misbruikte daarvoor die inlanders? In die tijd van het ‘koloniale gedachte goed’. Ik heb diverse malen de CAS reunies bezocht in Zoetermeer. Over dit onderwerp in de afgelopen jaren met diverse oud leerlingen gesproken en vernomen, dat men(het onderwijs) indertijd toch niet zo ingenomen was met die Javanen vriend( zo werd zijn achterneef DD ook genoemd)
Echter, ik verneem graag uw eigen conclusie. Van toen op de CAS en nu.(geen verschil?)
‘
Dag meneer Mertens.
Van school uit – wat de richtlijnen van leeraren in koloniale geschiedenis over Havelaar/Multatuli/Dekker toen waren doet er weinig aan toe, want het was de student die zijn eigen mening over dit onderwerp moest formuleren. Van huis uit ben ik altijd zelfstandig opgevoed en me nooit laten beïnvloeden bij ideeën van anderen.
Ik ben misschien niet zo obsessief als u over dit onderwerp, maar mijn conclusie over het boek was toen dat de schuld bij de overheid lag, die het cultuurstelsel (belasting systeem) had ingevoerd, maar een blind oog draaide naar de corruptie die het systeem veroorzaakte. Het resultaat was dat het Indonesische volk werd uitgebuit – weliswaar grotendeels door hun eigen hoofden. Deze opinie blijft onveranderd.
Klopt. Alleen was het geen blind oog, het was vast beleid. Goed bedoeld, ieder het zijne, maar de wereld gaat ten onder aan goede bedoelingen. Ander voorbeeld: De gemeente in Nederland is financieel zelfstandig. Als het de spuigaten uitloopt en de gemeente moet de belastingen verhogen, is dat zielig voor de burgers, maar daar bemoeit de staat zich niet mee. Eigen schuld, dikke bult. Die gemeente wilde toch zo graag zelfstandig zijn? Maar hier is wel een vangnet, art 12 gemeentewet. En dat vangnet was er toen in Indië niet.
@De gemeente in Nederland is financieel zelfstandig. Als het de spuigaten uitloopt en de gemeente moet de belastingen verhogen, is dat zielig voor de burgers@
Big mistake! Hoe meer ambtenaren, des te meer kans op gebrek aan kennis of erger: corruptie.
“des te meer kans op gebrek aan kennis of erger: corruptie.” In Delft waren er in de laatste jaren mogelijkheden voor een nieuwe invulling van het stadshart, dank zij het ondergronds brengen van de spoorweg met verdubbeling van de capaciteit. Met de door een wereldberoemde Spaanse architect en de burgers naar voren gebrachte plannen zou Delft in één klap art. 12 gemeente zijn geworden. Dank zij het knappe gegoochel van de gemeenteambtenaren is het niet zover gekomen, en bleven de burgers toch tevreden.
Mijn vader is zijn hele leven bij de Gouvernements Marine ambtenaar geweest (met een pracht loopbaan), net als al die KNIL-militairen. Mijn hele studietijd is door ambtenaren ingevuld: Leraren en personeel van de RHBS in Vlissingen, docenten en personeel van de TH in Delft, docenten en personeel van de EUR in Rotterdam. In mijn werkend leven waren ministeries onze belangrijkste geldschieters. Met deskundige ambtenaren die wisten wat ze wilden en wat wij aan konden. Uiteraard, het waren collega-studenten geweest!
Het belangrijkste nog vergeten: Ik ben door ambtenaren op de wereld geholpen. En als ik straks dood ben word ik door ambtenaren onder de grond gestopt.
@Dank zij het knappe gegoochel van de gemeenteambtenaren is het niet zover gekomen, en bleven de burgers toch tevreden.@
— Ach, sommigen reageren naar hun verstand. Ik denk dat uw correcte analyse en bovenstaande conclusie al te veel voor ze is . . .
@JASomers; ”goed bedoeld etc.’ – Voor de inlander/tani? Voor de exploitatie van het wingewest? Wel opmerkelijke dat onze goede bedoelingen in Indië veelal verkeerd aflopen. Inderdaad; de wereld gaat ten onder aan goede bedoelingen. Ook onze Indische wereld.
”goed bedoeld etc.’ – Voor de inlander/tani? ” Helemaal juist. Iedereen wilde toch zelfstandig zijn, eigen baas? De Nederlanders onder Nederlands bestuur, de inlanders (nog kleine i) onder hun eigen hoofden. Ook de vreemde oosterlingen hadden hun eigen wijken met eigen majoor (soms kapitein) Chinees. Waar het Nederlandse bestuur ook niets te zoeken had. De ARP zou zo iets later noemen: soevereiniteit in eigen kring.
JASomers; ‘..zelfstandig/eigen baas zijn etc.’- Hun voorman bung, werd niet erkend. Terwijl hij de sleutel(!) was/voor van de oplossing! Wij bepaalden wel wie hun baas zou zijn/onze opponent; Sjahrir. Echter, die kreeg zoveel tegenstand, dat zijn achterban hem afzette. Idem aan Nederlandse kant; Van Mook. De hoofd vertegenwoordiger van de Kroon( alsof GG niet hetzelfde inhield); Beel koos tenslotte voor de sultan Djokdja. Echter, die gaf ‘niet thuis’. Na het echec van de 2e actie moest men toch met bung in zee gaan. Einde van de act? Volgens vaderlandse traditie; een epiloog; Nw. Guinea. Om het drama te completeren!
“Sjahrir.” Ik had het toch over de hoofden van Lebak? Die waren baas in eigen huis. En wij bepaalden niet dat Sjahrir de baas zou zijn, dat was aan de Indonesische regering. In ieder geval niet Soekarno, een president onderhandelt niet, net zo min als koningin Wilhelmina.
Max Havelaar brengt iets veel belangrijkers aan het licht dan een ambtenarenruzie te Lebak. Hij zette een ding kristalhelder uiteen. Dat was de dubbelslachtigheid van elk koloniaal bewind, meer gelijkend op verscholen roof- en moordpartij. Multatuli wantrouwde alles als berekening, gemakzucht en sleur.
Want hij wist dat in die tijd het niet het voornaamste was Indië zo redelijk mogelijk en met zoveel mogelijk begrip te besturen, ook wel ethische politiek genoemd in Hollands melkchocolade verpakt.
De hoofdzaak was er zoveel mogelijk aan te verdienen, met zo weinig mogelijk moeilijkheden. Droogstoppel wilde niets liever. Op sommige reacties afgaand, zou je denken dat het Nederlandse bewind een groot onbaatzuchtig zendelingenbedrijf was en dat de inheemse regenten niets deden dan hun geërfde rechten verdedigen tegen de bemoeizucht van vreemde indringers. Voor het begrip ‘schijnheiligheid’ hebben sommige geen woorden voor. is dat white ignorance of white innocence?
Maar tijdens het cultuurstelsel trad de Nederlandse overheid tegelijkertijd op als dief EN als politieagent. Na het afschaffen van het cultuurstelsel werden deze functies gescheiden en toch waren de vrije ondernemers ook Nederlanders en ze hadden stemrecht en ze benoemden de politie zelf.
Max Havelaar toonde de corruptie waartoe het cultuurstelsel kon leiden, maar hij geloofde niet aan God en niet aan Marx. Hij geloofde aan geen enkel systeem. Hij zag mensen die mooie praatjes verkochten en ondertussen hun beurs vulden. Maar Multatuli zag in wezen niets anders. Hij zag ook Havelaar niet als een reine held en zelfs niet altijd zichzelf. In wezen is Max Havelaar een parabel en geen politiek en geschiedkundig betoog.
” ook wel ethische politiek genoemd in Hollands melkchocolade verpakt.” Wat heeft de ethische politiek nou met Multatuli te maken? Dat was een halve eeuw later. (volgens mijn Staatkundige ontwikkelingen). Bovendien vind ik de Belgische Côte D’Or, L’original, Noir-Puur lekkerder. Maar de Château, Pure Chocolade van Aldi is ook niet te versmaden, gisteren nog gekocht.
Variatie op een thema: Multaldi geeft gebak een smoel 😀
— Ik doe om-en-om de ‘Melk Amandel’ (rode verpakking) en de ‘Melk Hazelnoot’ (groene verpakking) van Chateau bij de Aldi.
Die enkele keer dat ik smakelijk strange ga, wordt ‘t meestal de Mokka Room (lichtbruine verpakking) . . .
Clemens & August Brenninkmeijer en hun ‘collectieve arbeidsovereenkomst’ zorgden er steevast voor dat ik het woord ‘cacao’ al spellend foutloos kon opschrijven. Maar dit verder terzijde.
Spelling?
“Multaldi geeft gebak een smoel”…leuk en lang niet zo misplaats as meneer Mertens, die op 16 feb. 4.34 pm zijn mentor “Multaluli” noemde 😆
Het duo Marawasin & Somers willen toch niet aannemelijk maken dat Multatuli te vergelijken is met J’accuse van Emile Zola. Want zeg nou zelf, wat voor stof heeft Multatuli in DIE tijd in Nederlands Indie of Nederland doen opwaaien, dat was toch alleen stof op toen nooit gelezen boeken? Vergelijk dat maar eens met de Dreyfus-affaire.
NU meten doorgewinterde kolonialen in Nederland elke democratische uiting aangaande Indie (ook kritiek op het koloniaal bestel) breed uit: het lijstje is niet uitputtend:
Multatuli – Ethische Politiek – petitie Soetardjo 1938 – rede van Koningin Wilhelmina op 7/12/1942, maar uiteindelijk blijven het opzichzelfstaande beloftes en de weg naar de Hel is ermee geplaveid. Voor schriftgeleerden als bovenstaande Heren is het voer voor psychologen, maar het blijft Bijbellezen, heeft niets met Geschiedenis te maken of wordt Multatuli als geschiedkundig naslagwerk gebruikt zoals sommigen veronderstellen.
Het getoeter gaat verder:
Pure chocolade van ALDI? dat is een contradictio in terminis en marketingpraet van het meest benepen niveau. Als U nauwkeurig leest heeft Aldi het over minstens 50% cacao, de rest is suiker en andere troep. Bij chocola dien je te letten op het percentage cacao, want dat bepaalt de waarde van het product. Meer dan 80% cacao geeft pas smaak, daarnaast ook eens biologisch en fair trade, kost wel wat meer maar dan eet je ook wat, anders dan de smaak van chocola, maar voor € 1,79 mag ik niet veel verwachten.
@Dreyfus-affaire@
— Dag heer Van den Broek, wat heeft Dreyfus nou met Max Havelaar te maken?
Waarom u toch zo nodig weer uw betoog met een ‘drogreden’ moet aanvangen, blijft voor mij enigmatisch. Maakt u zich om mij maar geen zorgen; ik ben in het bezit van zowel Multatuli’s Max Havelaar [of de koffieveilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij] als van Zola’s ‘Lettre à M. Félix Faure, Président de la République’: ““/…/J’accuse enfin le premier conseil de guerre d’avoir violé le droit, en condamnant un accusé sur une pièce restée secrète, et j’accuse le second conseil de guerre d’avoir couvert cette illégalité, par ordre, en commmettant à son tour le crime juridique d ‘acquitter scienmment un coupable.””
Omdat het hanteren van drogredenen –één van uw sterkere punten- mijn intelligentie te boven gaat, bevindt zich in mijn historisch archief, geen geschiedenisschriftje, maar de Franse documentaire ‘DREYFUS L’intolérable verité’ essai historique et politique de Jean A. Cherasse, avec des intervenants prestigieux tels que: Francois Mittérand, Henri Guillemin, Michel Debré, Edgar Faure, Alain Krivine, Daniel Mayer, Léon Poliakov, Mme Pierre Paul Levy (fille d’Alfred Dreyfus).
Nogmaals maakt u zich om mij maar geen zorgen, hetgeen overigens onverlet laat dat u zich in alle vrijheid uit de aard der zaak mag blijven bedienen van ‘drogredenen’ om uw punt(en) te maken. Waarvan acte:
@van den Broek van een andere generatie zegt: 20 februari 2018 om 3:12 pm Het duo Marawasin & Somers willen toch niet aannemelijk maken dat Multatuli te vergelijken is met J’accuse van Emile Zola. Want zeg nou zelf, wat voor stof heeft Multatuli in DIE tijd in Nederlands Indie of Nederland doen opwaaien, dat was toch alleen stof op toen nooit gelezen boeken? Vergelijk dat maar eens met de Dreyfus-affaire.@
— Soms zie ik het belachelijke, pardon ik bedoel de humor er wel van in, maar dat is verder geheel mijn probleem.
P.S.
Over J’accuse gesproken, als u tijd over hebt en feitelijk niets zinnigs hebt te melden, althans voorlopig, gaat u dan gewoon rustig verder met het werken aan uw, het den lezer toegezegde Bersiap-atlasje . . . Iedereen blij !
Ach Heer Marawasin, de kwaliteit van Uw antwoord is gelijk aan de kwaliteit van de chocola Chateau, pure chocolade van meer dan 50% cacao!!
Uw bronvermelding laat weer te wensen over want Emile Zola schreef een artikel in het blad L’Aurore van 13 januari 1898 gepubliceerd als open brief aan de Franse president. De titel J’accuse spreekt boekdelen en dan praat ik niet over de effect ervan op de Franse publieke opinie in die tijd.
Vergelijk dat eens met Max Havelaar en E.Douwes Dekker. Die leefde toch in onbetekenheid en stierf een welhaast vergeten dood in Duitsland? Hij was een klokkenluider avant la lettre en werd als zodanig in Nederland behandeld, lees de kwalijke rol, die een vooraanstaand persoon als van Lennep bij de publicatie van het boek Max Havelaar speelde. Het is niet verwonderlijk dat Nederlanders een eerste druk van de FRANSE uitgave van de Max Havelaar aan het museum in Indonesië schonk.
Wat heeft eigenlijk de pure chocola van minstens 50% cacao met Multatuli te maken anders dan verkapte reclame voor een supermarkt? Ik raad de Heren aan volgende keer de etiketten ook van de chocola begrijpend te lezen, ook deze winkel verkoopt kwaliteit als je door de misleidende reclame leest. Kwaliteit verloochent zich niet.
@ van den Broek van een andere generatie zegt: 21 februari 2018 om 7:30 am Ach Heer Marawasin, de kwaliteit van Uw antwoord is gelijk aan de kwaliteit van de chocola Chateau, pure chocolade van meer dan 50% cacao!! Uw bronvermelding laat weer te wensen over@
— Dag heer Van den Broek, als u net als ik óók in het bezit bent van het boekwerkje ‘J’accuse ! et autres textes sur l’affaire Dreyfus’ [“Dreyfus est innocent, je le jure. J’y engage ma vie, j’y engage mon honneur”], presentés par Philippe Oriol en de bloemlezing ‘Multatuli !’, samengesteld en geredigeerd door H. van den Bergh, Eep Francken, G.A. van Oorschot en Sander Blom dan oreren we wel verder. Het hoofdstuk ‘Derde bewys dat de Javaan mishandeld wordt’ (v.a. blz 62) blijft intrigeren, vindt u ook niet ?
U vraagt: @van den Broek van een andere generatie zegt: 21 februari 2018 om 7:30 am
Wat heeft eigenlijk de pure chocola van minstens 50% cacao met Multatuli te maken@
— Ik vermouth dat deze retorisch is bedoeld, want u gaf uzelve –back tot he future- reeds antwoord(!):
@ van den Broek van een andere generatie zegt: 19 februari 2018 om 5:07 pm Multatuli wantrouwde alles als berekening, gemakzucht en sleur. Want hij wist dat in die tijd het niet het voornaamste was Indië zo redelijk mogelijk en met zoveel mogelijk begrip te besturen, ook wel ethische politiek genoemd in Hollands melkchocolade verpakt.@
— Tjoklat kun je inderdaad vergelijken, maar puur met melk weer niet. Dat laatste geldt ook voor de Max Havelaar en de door u om wederom voor mij onduidelijke redenen in de discussie binnengesmokklelde ‘Dreyfus-affaire’.
Uw vaststelling @van den Broek van een andere generatie zegt: 19 februari 2018 om 5:07 pm In wezen is Max Havelaar een parabel@, laat ik –uiteraard with compliments- verder geheel voor uw rekening. Ik wil u er slechts op wijzen, dat Emile Zola voor wat betreft de Dreyfus-affaire het heeft over:
“La vérité est en marche et rien ne l’arrêtera.
@BillZitman; ‘gebak uit Lebak etc.’ – Daarmee werd Multatuli’s voorganger (Sloterik?) vergiftigd. Dus…
‘Multatuli’ – Uit de Volkskrant 18/5-1987; Onder een norse hemel, tussen twee buien door, onthulde koningin Beatrix zaterdag jl.op de Amsterdamse Torensluis een borstbeeld van de schrijver. Het was een eenvoudige, maar niet van symboliek ontblote plechtigheid. Multatuli’s onverzettelijkheid bleek, een eeuw na zijn overlijden nog even springlevend inspirerend als toen.
Voor zover de koningin het beeld mocht onthullen, kreeg de koningin van uitgever Geert van Oorschot eerst een lesje vaderlandse geschiedenis; ‘tot zijn dood heeft Multatuli de strijd voortgezet tegen de Calvinistische Hollandse bierkaai. Vol uitbuiting, diefstal en plundering. De onze onderscheid zich in niets van die andere koloniale mogendheden. Die van ons begon al in de 17e eeuw bij de VOC. Hij citeerde Multatuli; er ligt een roofstaat aan de zee tussen Oost Friesland en de Schelde.’
Power tends to corrupt, and absolute power corrupts absolutely.Great men are almost always bad men…There is no worse heresy than that the office sanctifies the holder of it
The greater the power, the more dangerous the abuse.
Onthoudingspolitiek!!……Als uitvloeisel van de onthoudingspolitiek, die daarna ten einde liep? Opmerking van dhr Somers op 17 februari om 11:45, nooit van gehoord, maar over Indisch Geschiedenis weet ik weinig.
Ik dacht eerst dat het ging over de beperking van het alcoholgebruik maar het slaat dus op de politiek in Nederlands Indie in de 19de eeuw. Ik lees iets over het onderwerp……
Citaat:….. Lange tijd was het koloniale bewind uitsluitend gericht op Java. Andere eilanden in de archipel, de ‘buitengewesten’, zouden meer verlies dan winst opleveren en werden met rust gelaten. Aan het eind van de 19de eeuw verliet Nederland deze onthoudingspolitiek. uit: https://www.rijksmuseum.nl/nl/rijksstudio/tijdlijn-nederlandse-geschiedenis/1820-1950-indonesie-en-dekolonisatie
ONTHOUDINGS-politiek???? maar hoe strookt de opinie van het Rijksmuseum met de werkelijkheid, want de bewering van het Museum is nauwelijks op feiten gebaseerd?
1e expeditie Bali 1846
2e expeditie Bali 1848
3e expeditie Bali 1849
4e en 5e expeditie bali 1858-1868
expeditie Bali 1906-1908
De naam van Rost van Tongeren, die andere dus, is nauw verbonden met Bali. Ik dacht dat oorlogsmisdaden noch Excessen toen sprake was. Hier loopt Nederland wel voorop.
Maar vergeet ook niet de Atjeh-oorlog 1873-1914.
Nu wordt de onthoudingspolitiek van Nederland in Nederlands-Indië mij wel duidelijk.
Maar het was veel erger toen Nederland zich niet onthield.
Wat dacht U van de Java oorlog (1825-1830) die heeft afgezien van de grote verwoestingen, naar schatting aan 200.000 Javanen, (inklusief hongersnoden) en aan 7.000 Inheemse en 8.000 Europese soldaten het leven gekost. Er was zeker sprake van asymmetric warfare gezien het aantal gevallenen.
200.000 Javanen! daarbij vallen die aantallen Romusha’s toch in het niet?
” nooit van gehoord,” Oren uitspuiten en verder lezen in de literatuur die er toe doet.
” Bij chocola dien je te letten op” U bent het belangrijkste criterium vergeten: het moet lekker zijn. Voor u die zich graag bezig houdt met kolonialisme is Côte D’Or natuurlijk gesneden koek.
“dat Multatuli te vergelijken is met J’accuse van Emile Zola” Waar heb ik dat geschreven?
“wat voor stof heeft Multatuli in DIE tijd in Nederlands Indie of Nederland doen opwaaien” Het is altijd al een onleesbaar boek geweest, maar kwam toch wel op het lijstje van de Delftse opleiding tot Indisch bestuursambtenaar.
“Multatuli – Ethische Politiek – petitie Soetardjo 1938 – rede van Koningin Wilhelmina op 7/12/1942,” Ik houd me niet zo bezig met de uitwassen van kolonialisme, daar doen anderen veel aan. Mij gaat het alleen (kost al genoeg tijd) om staatkundige ontwikkelingen. Mijn promotor zei een keer tegen mij: je bent een bijzonder mens, je was getuige van de geboorte van een staat. En daarbij is dat door u genoemde rijtje een schoolvoorbeeld van hefboomwerking. De Javaoorlog was een opstand op Java, verstoring van orde en rust. In Nederland zou anno nu hetzelfde gebeuren. Bali en Atjeh zijn van oorsprong voorbeelden van acties in verband met Internationale verdragen waarbij Nederland verantwoordelijk was voor bestrijding van zeeroof (Bali ook strandroof). Daarbij is het jagen achter die lui natuurlijk niet voldoende, de kiemen daarvoor lagen aan land.
“de kwaliteit van Uw antwoord is gelijk aan de kwaliteit van de chocola Chateau” Dat heet bij mij innovatie! Weer eens wat anders dan prietpraat. De wetenschap vordert!
Heer Somers, wat waren die oorlogen dan in het kader van de Onthoudingspolitiek?
Politionele acties avant la lettre, Excessen TOEN en structureel geweld NU waarbij duizenden ook onschuldige burgers werden gedood. Lees dat verhaal over Gen. Rost van Tonningen in Bali. Die verbleef op een oorlogschip die de met krissen zwaarbewapende Balinezen (ook vrouwen) met scheepskanonnen van een behoorlijk kaliber aan flarden schoot . Die oorlogsmisdaad, het schieten met een kanon op een muis (excessief geweld) is te vergelijken met de beschieting van Palembang in de dékolonisatie-oorlog 1945-1949, ook excessief. (zie het artikel van Anne-Lot Hoek, ook hier op javapost.n).
En die goedpratende literatuur , die er toe doet met de daarbij behorende semantiek ken ik zo langzamerhand wel: verstoring van orde en rust e.d. Dat is sprekend taal die ook in 1945-1949 door de Nederlandse propaganda werd gebruikt.
Volgende verwijzing met de sprekend titel “Geweld en GEWETEN, Koloniale oorlogvoering en militaire ethiek in Nederlands-Indië, 1816-1941” doet er zeker ook niet aan toe, maar daarin wordt wel haarfijn de Nederlandse militaire strategie t.a.v. de onthoudingspolitiek (sic) in Ned. indie uitgelegd. Het rijtje politionele acties in de 19de eeuw kan zonder moeite uitgebreid worden Dat was business as usual en dat ging toch gewoon door in de periode 1945-1949? Het artikel had daarom eigenlijk aan dienen te geven 1816-1949 en niet 1941. De oorlog ging toch gewoon door?
Klik om toegang te krijgen tot MS%205-2013%20Groen%20Geweld%20en%20geweten.pdf
De schrijver van het artikel Prof. dr. P.M.H. Groen doet er zeker ook niet aan toe, die doet toch ook mee aan het dekolonisatie-onderzoek der 3 instituten?
@JASomers; ‘een onleesbaar boek etc.’ – De Indonesische (nationalisten) leerlingen/elite lazen het. Boeng las het en al die andere Indonesische prominenten. En bij het Nederlands onderwijs een negatieve strekking/boycot. Ook hier in Nederland-toen! Over onthoudingspolitiek; de as.resident moest een eed afleggen ‘om den zwakken te beschutten tegen den overmacht etc.’.En de overheid hield zich afzijdig/van den domme!
Liet het oogluikend toe!.
Een boycot kan ik niet noemen. In de tijd van Douwes Dekker heerste er vrijheid van drukpers, dus Jacob van Lennep (hij had de auteursrechten aan DD ontfusseld) en zijn uitgever Ruyter stelden de verkoopprijs van zijn boek op Hfl 4,00, in die tijd een uitzonderlijk hoog bedrag voor een boek, zodoende werd de verspreiding van het boek althans in Nederland wel bemoeilijkt.
ik dacht dat Multatuli op mijn schooltje op de boekenlijst van veel mijner medescholieren stond want op een gristelijk lyceum staat een boek met een hoog ethisch gehalte op de hitparade en met stip. Dat in de tijd van DD het Nederlands koloniale leger dood en verderf zaaide in Indie wordt gemakshalve terzijde geschoven, doet geen goed aan het Nederlandse imago van blanke onschuld. Om dat verschijnsel aan te duiden als onthoudingspolitiek heeft dezelfde betekenis als halfzwanger.
Straatnamen zoals Gen. van der Heiden, Gen. Vetter of namen van Gouverneur-Generalen zullen het de komende tijd moeilijk hebben.
@vdBroekveag; ‘boycot etc.’- In het vooroorlogse Indië jr.’30 werd Multatuli nogal laatdunkend bejegend, zelfs afgeraden het te lezen, aldus oud CAS leden, jaargang ’20! Du Perron nav. zijn bezoek aan Lebak in 1936;’het is amusant om in Indië nog oude lieden te ontmoeten, die zeggen; die Douwes heeft maar van allerlei geschreven; van een ravijn achter zijn huis en zo; er is niks van waar! Alsof daarmee op slag het knevelen van alle inlandse hoofden door de archipel ongedaan was gemaakt. De Indiesman(!) heeft er bovendien altijd al een verachtelijke pret in gehad, dat men die lui in Holland dingen kon wijsmaken, die hij zoveel beter wist of zoveel beter kontroleren kon’.
Momenteel zit ik in Rangkasbitung (Lebak) en heb net geluncht met ‘Ubai’, de curator van het museum.
Ubaidilah Muchtar is een hele wetenschappelijke jonge man, aangesteld om Multatuli (en daarbij het museum) zo efficiënt mogelijk in de ogen van de jongere generatie (en toeristen) te brengen. Zijn enthousiasme is ‘overwhelming’. Hij bracht mij ook naar het huis waar Multatuli woonde.
Het huis is in zeer slechte conditie (gelegen ong. 500 meters van het museum in de parkeer plaats achter het lokale hospitaal) maar wordt ook gerenoveerd en zal in 2020 open zijn voor het publiek. Verder, alles wat je ziet in een radius van een kilometer is ‘Multatuli related’, zoals straatnamen, parken, business namen (drogist en apotheek) enz.
Met het oog op verkeer om naar Rangkasbitung te komen is er wel een ‘snelweg’, maar ik ben gewoon op Stasion Tanah Abang op de trein gestapt en zat binnen twee uur in Rangkasbitung.
p.s. Voor saté ajam of saté kambing zeer aanbevolen – rumah makan ‘Ramayana’, (natuurlijk) in Jl Multatuli 71
Toen Willem Bosch in 1874 overleed, schreven de kranten: hij zal de geschiedenis ingaan als de Javanenkampioen [strijder voor de Javanen]; het nageslacht zal zijn naam in een adem noemen met die van Multatuli (de nog steeds beroemde schrijver van de Max Havelaar) en Van Hoëvell (politicus die streed voor afschaffing van slavernij en het cultuurstelsel).
Loh, nog nooit van Willem Bosch gehoord.
Wordt ’t geen tijd om Multatuli te vergeten?
Bosch
Het levensverhaal van Willem Bosch (1798-1874) leest als een Victoriaanse roman. Hij werd in 1798 in Amsterdam geboren, als zoon van een welvarende meestertimmerman, die hem (volgens zijn latere herinneringen) streng godsdienstig en ‘harteloos’ opvoedde. Het gezin raakte financieel aan de grond, Willem werd wees en moest op dertienjarige leeftijd gaan werken voor de kost. Om verder te komen in het leven studeerde hij in de avonduren tot hij in 1817 het diploma van scheepsheelmeester ontving. Met verouderde, gebrekkige kennis en nauwelijks praktijkervaring vertrok hij als scheepsarts naar Nederlands Oost-Indië.
Dood, ziekte en behoud van gezondheid waren centrale thema’s in het leven van de negentiende-eeuwer. Voor wie naar de koloniën vertrok, gold dat nog veel sterker. De ‘koloniale ervaring’ werd grotendeels bepaald, gekleurd of beperkt door (de angst voor) tropische ziekten en dood. Dit ondervond ook Willem Bosch, die binnen de Militair Geneeskundige Dienst opmerkelijk snel carrière maakte en het in 1845 zelfs tot chef van die dienst bracht. Dat hij zonder een goede opleiding en contacten de hoogst mogelijke positie binnen de medische dienst wist te bereiken, had alles te maken met zijn bijzondere ijver en ambitie. Anders dan zijn collega’s, die hun vrije tijd ‘op loszinnige wijze doorbrachten’, leefde hij volgens een strak regime. Zijn plichtsbesef kwam deels voort uit lijfsbehoud. Zelfbeheersing, discipline en regelmaat waren volgens velen de enige manier om de vatbaarheid voor tropische ziekten te verkleinen.
Kritiek op het gouvernement
Bosch was een arts die een groot medelijden voelde met zijn patiënten en er alles aan deed hun lijden te verzachten. Hij koos ooit als motto: ‘Travailler sans cesse au soulagement de l’humanité souffrante’ – onophoudelijk werken om het lijden van de mensheid te verzachten. Was hij niet in staat de zieken te helpen, dan trok hij zich dat persoonlijk aan.
“Travailler sans cesse au soulagement de l’humanité souffrante”
Toen hij de leiding had over de medische dienst, voelde hij zich evenzeer verantwoordelijk voor het welzijn van de inheemse bevolking. Begin 1846 brak er op Midden-Java een epidemie uit, waarschijnlijk malaria. Toen die verergerde, zocht Bosch naar maatregelen om de ‘noodlijdenden te redden en Nederland te vrijwaren van den smet en het pijnlijk verwijt, dat het zelfs geen 1/4000 wilde afstaan van de 30 millioen [gulden] jaarlijks door den arbeid der Javanen verkregen, om hun wat voedsel en ruim [kinine] te verstrekken, waarnaar ze in waarheid de handen smeekend uitstrekten’. Hij raadde in een rapport de regering aan ziekenbarakken in te richten en dekens, kinine en ook rijst uit te delen, aangezien voedselgebrek volgens hem een van de condities was waaronder de ziekte verergerde.
Het rapport werd hem zeer kwalijk genomen. De regering vatte het op als een directe aanval: het uitdelen van rijst op kosten van de overheid zou een schuldbekentenis inhouden dat de Javanen hongerden en ziek werden door het cultuurstelsel. Bosch zou de rest van zijn leven wijden aan de strijd tegen het onrecht wat de Javanen werd aangedaan. Hij deed dit op verschillende manieren.
Uit: Voice4thought
En wat denkt gij hiervan? Bosch had ´t goed gezien met zijn Wekstem. Minder dan 1 % van de Nederlandse vrouwen werd helaas wakker.
Bosch riep in zijn Wekstem expliciet Nederlandse vrouwen op lid te worden van de vereniging. Bosch riep ‘Nederlandsche moeders’ op zich te identificeren met Javaanse vrouwen, en te handelen vanuit hun medelijden met ‘die ongelukkige, niet zóó blanke, maar toch niet minder teerhartige moeders’, die door het cultuurstelsel tot armoede en wanhoop gedreven zelfs hun kinderen verkochten. Volgens Bosch maakten de grotere gevoeligheid van vrouwen, hun grote (moeder)liefde, medelijden en hulpvaardigheid vrouwen bijzonder geschikt om te protesteren tegen deze misstanden. Dat Bosch vrouwen uitnodigde lid te worden van de Maatschappij was bijzonder. De gangbare mening over de kwestie was weliswaar: ‘het is politiek, waarmee vrouwen niets te maken, noch zich te bemoeien hebben’, maar hiertegen verzette de Maatschappij zich. ‘Is er politiek in de jammerkreten van die medemenschen waar ze bezwijken van gebrek, onder hunnen, door ons zoo slecht betaalden arbeid? En hebt gij daarmede niets te maken noch u te bemoeien, gij barmhartige vrouwen?’ Bosch gaf een haast feministische boodschap: Vrouwen waren volgens hem ‘tot iets beters […] geschapen, dan de gewone sleur der maatschappij van u eischt’. Tot teleurstelling van Bosch waren slechts twintig van de 2500 verenigingsleden vrouw.
Uit De Maatschappij tot Nut van den Javaan
Met een tweede Wekstem aan Nederland heeft Dr W. Bosch gepleit tot barmhartigheid, regtvaardigheid en pligtsbetrachting jegens de Javanen. Arnhem, 24 Maart 1866.
Hij schrijft o.a. Die zoete droom is jammerlijk verstoord )alsook pardon my keyboard leestekens’ dat wij de Javanen behandelen zoo als het een meer beschaafd, een eerlijk en christelijk volk betaamt´.
Eigen landgenooten getuigen tegen ons, punt comma, zelfs onlangs een oud raadslid van Neerlands Indiè, Jhr van der Wijck die ons in het openbaar aanklaagt `als roovers en dieven die slechts strijd voeren om de verdeeling van den buit.`
blz 4 ´t Is eene zware beschuldiging, Volk van Nederland, hebt gij deze aanklagt vernomen die u verachtelijk zal maken in ´t oog van geheel de beschaafde wereld vraagteken.
Gij die zulk een schoon verleden hebt.
De tekst gaat nog verder tot en met blz. 10.
Tot slot, wat mij betreft, de link van een foto van Dr Willem Bosch himself, een vriendelijk Indisch uitziende man met donkere ogen, grijs krulhaar en ringbaard.
http://voice4thought.org/willem-bosch/
Multatuli heeft beslist veel en zwaar geleden toen een kokosnoot op zijn kop viel, daarom zal ik u het volgende bericht niet onthouden.
Vijftig jaar later publiceert Sietske Abrahamsz, (1842-1912) zijn nichtje, haar “Multatuliherinneringen” in het tijdschrift Nederland (dl. I,1910, p. 73-94). Volgens haar mededelingen zou zij “Hertogin van Sumatra” worden wanneer Multatuli ‘Keizer van Insulinde’ werd: “Eens mij alleen treffende, verklaarde hij me in een soort extase, Keizer te willen worden, en dat daarheen zijn politieke plannen leidden. Schriftelijk volgde uiteenzetting van de erfopvolging bij de inlandsche vorsten van Sumatra. Geen zoons of dochters erfden den troon, maar de zusters kinderen, en door Multatuli werd ik uitverkoren als Kroonprinses van Insulinde. Op de munt van ’t nieuwe Keizerrijk zou de beeldenaar mijn kop vertoonen. Voorloopig zou mijn titel worden: Hertogin van Sumatra”.
Uit Heemkunde, Renkum.