C.P. Wolff Schoemaker

In Tropical Modernity, het standaardwerk over Charles Prosper Wolff Schoemaker van Jan van Dullemen, worden 62 ontwerpen aan deze beroemde Bandoengse architect toegeschreven. Enkele prachtige voorbeelden zijn Villa Isola van de familie Berretty, de sociëteit Concordia en het Jaarbeursgebouw. Wat opvalt, is dat de schrijver bij maar liefst 55 andere ontwerpen, waaronder een enkel monument, tot de conclusie komt dat niet met zekerheid is vast komen te staan dat ze van Schoemaker zijn. Harde bewijzen ontbreken. Conclusie: we moeten op zoek naar Wolff Schoemaker!

Monumentale lamp

Onze eerste zoektocht brengt ons bij het 50-jarig jubileum, op 6 april 1925, van de Staatsspoor en Tramwegen in Bandoeng. Ter gelegenheid van deze viering werd door burgemeester Coops aan het bedrijf een monumentale lamp aangeboden. De lamp, die zou moeten verrijzen op het plein voor het station, was ontworpen door bouwkundig ingenieur De Roo. Helaas was hij  niet tijdig gereedgekomen, “hoe hard de jongelui in de gemeentelijke Ambachtsschool daar ook aan werkten”. Slechts het ontwerp zélf kon op die bewuste 6^e april worden overhandigd.  

Monumentale lamp, ter herinnering aan 50-jarig jubileum SS, Bandoeng, 1925.

Pas een jaar later, op 6 juni 1926, kon de lamp worden overgedragen. Ten overstaan van een groot publiek hield Coops een rede waarin werd teruggeblikt op het jubileum. Na het gebruikelijke handenschudden met de vertegenwoordiger van de S.S. en Tramwegen, hoofdinspecteur W.F. Staargaard, werd door deze laatste een dankwoord uitgesproken. Hij memoreerde hierbij het feit dat de lamp eigenlijk te mooi was geworden voor deze omgeving. Het station zou ook wel eens een keer een opknapbeurt mogen gebruiken. Zijn wens werd verhoord, in 1928 kreeg Bandoeng een nieuw spoorwegstation.

Een geschenk van het personeel

Naast het geschenk van de lamp, leidde het spoorwegjubileum nog tot een tweede grote gift. Tijdens de feestelijkheden in 1925 was door het personeel toegezegd geld in te zamelen voor een speciaal herdenkingsmonument op het terrein van het hoofdkantoor van de S.S. aan de Kebon Djoekoet.  Op 5 november 1926 schreef de Indische Courant:

“Een commissie, bestaande uit vooraanstaande personen van de S. S., zette zich aan het werk, de bijdragen vloeiden van alle zijden binnen en een prijsvraag voor het ontwerp van het monument werd uitgeschreven. Van de vele ingekomen ontwerpen, zowel van buiten als van bij de S. S. werkzame inzenders afkomstig, werd dat van de heer B. Frank, inspecteur van vervoer te Soerabaja, door de jury, bestaande uit de heren Y. Janssen, Ch. Brookman, ir. F. Nauta, S.A. Reitsma, prof. C. P. Wolff Schoemaker, Th. W. van der Plas en A.J.D. Dirksen, gedeeltelijk S. S.-ambtenaren, gedeeltelijk technici, met algemene stemmen met de eersten prijs bekroond en ter uitvoering aangewezen. De algemene bouwdienst der S. S. nam de oprichting van het gedenkteken op zich, onder het oppertoezicht van den heer F. J. A. Cousin, hoofdconstructeur bij dien dienst. Met de uitvoering en het dagelijks toezicht werd belast de opzichter 1ste klasse bij de algemene bouwdienst, de heer H. H. Schuurmans.”

Hier komen we C.P. Wolff Schoemaker dus tegen als jurylid. Zijn bemoeienis met het momument reikte echter verder. Omdat het ontwerp van Frank weliswaar het beste was van de ingediende voorstellen, maar klaarblijkelijk onvoldoende om zó te worden uitgevoerd, ging Schoemaker aan de slag om het te verfraaïen met reliëfs.  De Indische Courant roemde Schoemaker om zijn betrokkenheid.
De bijzondere rol van Schoemaker werd eveneens gememoreerd tijdens de plechtige onthulling van het gedenkteken, op zaterdag 20 november 1926. Uit het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, de maandag daaropvolgend:

“Op zaterdag had alhier om 12 uur op het voorplein van het kantoor complex der S. S., de overdracht plaats van het gedenkteken, welk monument door het personeel van dezen dienst werd toegezegd op 6 April 1925, toen het 50 jarig bestaan der S.S. werd gevierd. Namens het personeel sprak de heer Reitsma, voorzitter der commissie voor het S. S. gedenkteken, de heer Staargaard toe. (…)
Dank werd betuigd aan de jury-leden, in het bijzonder aan prof. Schoemaker, die belangloze medewerking verleende ten opzichte van den vorm van het ontwerpen der beelden. Een woord van dank ook aan de heer Schuurmans, S.S.-opzichter, en aan het personeel der werkplaatsen, dat medewerking verleende. De onthulling had plaats door de heer Staargaard, één enkele ruk en de vier vlaggen schuiven vaneen, aldus het gedenkteken aan aller ogen vertonende.
Het fraaie monument staande in een waterbassin, is gemaakt uit stampbeton en wordt gekroond door het gevleugeld rad, in brons. In metalen letters is in het middengedeelte een inscriptie gegrift, en aan weerszijden hiervan zijn gebeeldhouwde figuren.”

Monument op het terrein van het hoofdkantoor der SS en Tramwegen, 20 november 1926.

Uit Indië : geïllustreerd weekblad voor Nederland en koloniën, 26 January 1927, tenslotte:

“In de rustige omgeving van eeuwenoude karetbomen doet het monument wondermooi aan, een zevental sproeiers die het bassin vullen, waarin het betonlichaam is opgetrokken, zorgen er voor, dat het geheel een levendige indruk maakt. Twee bronzen vliegwielen bekronen het monument, terwijl op een voorplaat met bronzen letters het volgende opschrift is geplaatst:
‘Bij gelegenheid van het vijftigjarig bestaan der Staatsspoor- en tramwegen in Nederlandsch-Indië werd op 6 April 1925 dit gedenkteken door het personeel aangeboden aan den Hoofdinspecteur ir. W. F. Staargaard.'”

Hóe belangrijk de rol van Wolff Schoemaker bij de totstandkoming van dit monument is geweest, we zullen het nooit weten. Dát deze rol belangrijk was, moge echter duidelijk zijn. Enkele jaren later zou Wolff Schoemaker verantwoordelijk zijn voor een bekender sculptuur in Bandoeng, het monument ter ere van radioman dr.ir. De Groot op het Tjitaroemplein. In tegenstelling tot dát monument, wordt het hier besproken S.S.-monument niet genoemd in Tropical Modernity. Misschien dat het aan de lijst van Schoemakers oeuvre kan worden toegevoegd?

x

Lamp, ontwerp van De Roo, voor het station, Bandoeng, 1926.

Onthulling van het monument op het terrein van het hoofdkantoor der SS en Tramwegen, 20 november 1926.

Onthulling van het monument op het terrein van het hoofdkantoor der SS en Tramwegen, 20 november 1926.

Station Bandoeng. Rechtsonder, met lichte gevel, het hoofdkantoor van de Staatsspoor en Tramwegen

x

Bronnen
Jan van Dullemen, ‘Tropical Modernity. Life and Work of C.P. Wolff Schoemaker’. SUN, 2012.
De Indische Courant, 5 november 1926
Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië, 22 november 1926
Indië : geïllustreerd weekblad voor Nederland en koloniën, Volume 10, Number 12, 1 September 1926
Indië : geïllustreerd weekblad voor Nederland en koloniën, Volume 10, Number 22, 26 January 1927