Door Bert Immerzeel
Mijn eerste echte kennismaking met Indië dateert van zo´n dertig jaar geleden. Na een tijdje voor de klas te hebben gestaan, kreeg ik een baan als onderzoeker bij het Bureau Wet buitengewoon pensioen Indisch verzet, in Diemen. Na lang soebatten hadden de vertegenwoordigers uit het Indische verzet het eindelijk voor elkaar gekregen dat er ook voor hen een buitengewone pensioenwet kwam. Toen de eerste aanvragen werden ingediend bleek echter dat er geen enkele ambtenaar was te vinden die de aanvragen op hun merites kon beoordelen. Eenvoudigweg omdat men te weinig wíst van dat verzet.
De enkele hiervoor aangewezen Abp-ambtenaren werden nu aangevuld met een 10-tal jonge academici, vooral historici, die de opdracht kregen om zo snel mogelijk de beperkte kennis aan te vullen.
Bureau Wiv, Diemen, eind jaren ´80.
Het was een merkwaardige betrekking. Terwijl de rest van Nederland bezig was met actuele zaken als een beurskrach en de val van de Muur, liepen wij in gedachten, achtervolgd door Japanners, door de jungle van Borneo of Nieuw-Guinea. In de praktijk kwam het er op neer dat we vooral veel verschillende archieven afliepen en daar zo ongeveer alles kopieerden wat los en vast zat. Op ieder bureau grote stapels papier. En wij maar lezen en proberen onze weg te vinden in deze materie. Gelukkig kregen we er al snel enige grip op.
Een vertrouwensman
Natuurlijk waren we – zeker in het begin – erg afhankelijk van enkele externe tipgevers. Zo hadden we bij het Ministerie van Defensie een ‘vertrouwensman’, de heer A.J. Vergroesen, een oud-marinier die door zijn toegang tot het archief belangrijke informatie kon verstrekken. Bij iedere aanvraag werd hem een verzoek gestuurd of hij bij Defensie wilde kijken of daar iets te vinden was over de indiener. Vergroesen stuurde ons nooit kopieën, daarvoor was de informatie te vertrouwelijk. Hij schreef ons – in nooit meer dan honderd woorden – wat hij was tegengekomen. Zoiets als: “Aanvrager wordt genoemd als verzetsdeelnemer in het bekende rapport van luitenant-kolonel X etc.” De kortheid van zijn berichten gaf kracht aan zijn autoriteit.
Een enkele keer bezocht hij ons in Diemen. Hij vertelde dan over zijn werk bij de toekenning van het Verzetsherdenkingskruis, en over wat er allemaal op de planken lag bij Defensie. Dit laatste was nogal wat. Natuurlijk droegen zijn verhalen ook bij aan de belangrijkheid van zijn eigen bijdrage. Er was maar één man die de stukken mocht inzien: hijzelf. Het spannendste bewaarde hij voor het laatst: “We hebben ook”, vervolgde hij, “een kast die eigenlijk niemand mag openen.” Dat ‘eigenlijk’ gaf aan dat híj dat natuurlijk wél mocht, alleen met uitdrukkelijke toestemming van zijn superieuren. Hij moest dan wel eerst een speciale sleutel vragen.
Natuurlijk vroegen we hem wat er in die kast lag dat zo belangrijk was. Daarover wilde hij nooit meer kwijt dan dat het stukken waren die te maken hadden met de na-oorlogse jaren, die van de Politionele Acties. Die zouden pas véél en véél later mogen worden geopenbaard.
Anno nu
We leven nu ‘véél en véél later’, en die kast is nog steeds dicht. Toegegeven, de deur staat soms op een kier, en er wordt zo langzamerhand steeds meer bekend over deze periode. Maar toch, het is wel érg laat. Té laat, denk ik dan. De Archiefwet werkt met termijnen van 20, 50 en 75 jaar. Pas over een jaar of tien, als niemand van de betrokkenen meer leeft, mogen u en ik ook een kijkje nemen in de ‘kast van Vergroesen’. Waar niemand bij heeft stilgestaan, is het feit dat uniforme termijnen fataal kunnen zijn voor onze kennis van het verleden. We hebben altijd gedacht: laten we eerst maar eens onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog, en daarná naar de periode van de Politionele Acties. We hebben ons echter niet gerealiseerd dat de getuigen van de Japanse tijd jonger kunnen zijn dan de getuigen van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Mijn laatste familielid, betrokken bij die oorlog, overleed een maand geleden, net geen 85 jaar oud geworden.
Een jaar geleden verzochten enkele onderzoeksinstituten om nog één keer een grote bijdrage te mogen leveren aan het onderzoek. Het werd ze geweigerd. De ‘kast van Vergroesen’ ging weer op slot. En het ergste van alles: we hebben nu zelfs geen vertrouwensman meer die er af en toe in mag kijken en ons mag informeren. Ook al is het slechts in honderd woorden.
x
x
Naschrift
Bovenstaand artikel bracht me ertoe een mail te sturen naar de heer drs. P.H. Kamphuis, directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in Den Haag, met de vraag of híj iets afwist van de kast van Vergroesen. Hij beloofde mij het ‘in het belang van de wetenschap´ uit te zullen zoeken.
Op 5 augustus 2014 schreef hij me het volgende:
“Helaas moet ik U berichten dat de zoektocht naar de zogeheten ‘Kast van Vergroesen’ weinig nieuwe gezichtspunten heeft opgeleverd.
Voor zover onze informatie reikt was kapitein luitenant ter zee A.J.Vergroesen ( die in 1994 is gestorven) in de door U genoemde jaren Hoofd van het Bureau Uitvoering Wet verbetering Rechtspositie Verzetsmilitairen dat ressorteerde onder de afdeling Pensioenen en Wachtgelden van het Ministerie van Defensie. Of hij beschikte over een privé-archief, ‘de kast van Vergroesen’, viel echter niet te traceren. Het Bureau waarvan hij hoofd was, is al sinds jaren opgegaan in andere personeelsdiensten. De huidige medewerkers daarvan, noch enkele vroegere medewerkers bij deze diensten die wij hebben benaderd, is niets bekend over een dergelijke kast. gegevens over een verzetsverleden zijn zover ons bekend verzameld door de Commissie Gedragingen van de verschillende krijgsmachtdelen en daarnaast nog bijgevoegd bij het persoonsdossier van de betreffende militair. Ook op het NIMH is geen kast van Vergroesen aanwezig of ooit aanwezig geweest. Dat geldt ook, voor zover bekend, voor de voorgangers van het NIMH, dat in 2005 is ontstaan uit een fusie van de vier historische diensten van de krijgsmachtdelen. Bovendien zijn eind 1990 de documentatiebestanden van deze diensten ‘geschoond’ en het materiaal dat daar niet thuishoorde is overgedragen aan het semi-statisch archief van Defensie en vandaar overgedragen aan het CAS te Winschoten en het Nationaal Archief te Den Haag. Daar berustten ook de rapporten van de Commissie Gedragingen in het Verre Oosten(KM) en die van de Commissie Gedragingen KNIL, zoals U ongetwijfeld bekend is.
Ik hoop U met deze informatie van dienst te zijn geweest.”
x
Java Post 
Wat een merkwaardig relaas!
Een vertrouwensman?
Externe tipgevers??
Een speciale sleutel??
Kast van Vergroesen??
Je zou haast denken aan een gewenste Parlementaire Enquete…..
Veel sneller om mee te beginnen: Vragen aan de betrokken minister en de antwoorden goed analyseren. Je leert veel van de antwoorden die je niet hebt gekregen! Welke reageerder van Javapost weet het geschikte Kamerlid om goede vragen te stellen?
Een proeve van; ‘alles onder de mat vegen, zand er over!’
Ik weet niet of er iets onder de mat is geveegd. Zijn er al Kamervragen gesteld, en zijn er al antwoorden van de bewindsman?
Ik heb de zaak voorgelegd aan het hoofd van het NIMH. Zie zijn reactie in het – nu, 5 september 2014 – door mij toegevoegde nawoord.
Bedankt.
Ja, ik ben ook wel geinteresseerd in die kast van ‘Vergroessen’. Vermoedelijk bestaan er wel meer van dergelijke kasten maar valt te vrezen dat het belang van de inhoud ervan niet langer als zodanig herkend zal worden gezien de kennis en belangstelling voor ‘Indische Zaken’.
Eind jaren tachtig van de vorige eeuw raakte ik bevriend met de heer David Kriek te Amsterdam, een belangrijk man in het ‘Indisch Verzet’. Over zijn deelname en ervaringen m.b.t. dit ‘verzet’ had hij in eigen beheer een boek, ‘Speciale Missie No.43, uitgegeven dat met name in Engeland en Australie nogal wat stof heeft doen opwaaien vanwege de door Kriek opgeschreven beschuldigingen aan het adres van de beroemde Engels/Zuid-Afrikaanse antropoloog Laurens van der Post, de commandant van deze ‘Missie 43’. Die zich, volgens Kriek, niet zo flink gedragen had en zeker niet zo flink als Kriek, ook bij deze Missie betrokken, had waargenomen. Bovendien had Van der Post na de oorlog, als naaste adviseur van Lady Mountbatten, zich opgeworpen als belangenbehartiger van de Republik en was bepaald niet objectief met het beoordelen van de situatie in Indië na de Japanse capitulatie.
Kriek kwam na de oorlog weer naar Nederland en ging werken voor het accountantskantoor Preijer&De Haan, waar hij o.a. de opdracht kreeg de ‘boeken’ van kampen voor politieke gevangenen, de zgn.’NSB-kampen’ in Noord-Holland te controleren.
Al spoedig zou hij constateren dat er op allerlei manieren gestolen en gefraudeerd werd zonder dat de leiding hier ingreep of een eind aan de situatie trachtte te maken.
Kriek kreeg met bedreigen te maken en besloot naar Indie terug te keren om vervolgens, dankzij acties van Poncke Prinsen, weer definitief naar Nederland te komen.
Met Kriek heb ik het vaak gehad over de weerstand van wat hij noemde ‘de Haagse kliek’ bij het er door heen krijgen van een regeling voor een Indisch verzetspensioen.
Ook als hij kandidaat was voor de benoeming in een of ander commissie was er altijd wel iets of iemand die dit verhinderde!
Onze conclusie was dan ook dat het niet allen zijn beschuldigingen t.a.v. Van der Post, nog steeds een ‘groot’ man in bepaalde kringen, ook in Nederland, maar ook zijn activiteiten als accountant m.b.t. de na-oorlogse kampen voor politieke delinquinten, waren geweest die ‘schuldig’ waren aan de Haagse ‘sabotage’ waarmee Kriek te maken had.
Iets dergelijks zou ik meemaken met Westerling als vertegenwoordiger van voormalige KNIL-militairen; want ook zij hebben nooit iets voor elkaar kunnen krijgen zolang Westerling hun vertegenwoordiger was.
Wijlen het VVD-Kamerlid Ad Ploeg heeft de opmerking gemaakt dat zolang men aan Westerling bleef ‘vasthouden’ men niet op de PvdA behoefde te rekenen voor steun t.a.v. een ‘veteranenbeleid’.
‘Den Haag’ bevat nog meer van dergelijke geheimen en is het misschien een idee om een beloning uit te loven om de ‘kast’ van Vergroesen’ terug te vinden!
Welke acties zijn er van Indische zijde ondernomen? Er worden websites volgeschreven, maar in de Tweede Kamer hoor ik er niets van. U heeft de laatste keer toch op iemand gestemd?
Ze hebben Indische Platform .
Je bent verantwoordelijk voor je eigen belangen. Niet wachten tot anderen wat voor je doen. Dat hebben mensen uit Indië al veel te lang gedaan. Ik hoor zo vaak: ik bemoei mij niet met de politiek. Maar de politiek bemoeit zich wel met u. Of nog erger: de politiek kent u niet eens. Dan bestaat u ook niet voor de politiek. Kun je lang wachten.
Je kunt op forums pagina’s volschrijven over wat je tegenstaat; demonstreren op het binnenhof totdat je er dood bij neervalt, maar wanneer er geen kamerlid is die voor je opkomt, dan is dat enkel tijdverdrijf en geen directe actie.
@Pak Jan, om nog even terug te komen op uw commentaar:
Iedereen is natuurlijk in grote mate ook verantwoordelijk voor zijn eigen goed gevoel.
Overigens las ik ergens een artikel in een Indisch “blaadje” – dat was ten tijde van de behandeling van de Indische kwestie in de TK voor de nieuwe kabinetsverkiezingen zo’n twee jaar geleden – een vergelijking van de politieke partijprogramma’s. Welke politieke partij zou zich voor deze kwestie hard willen maken?
Het stemadvies was: de SP. Het resultaat is zoals gewoonlijk bekend…
U kunt het best de persoon bellen op wie u heeft gestemd. Stemadvies voor partijprogramma’s is te algemeen, voor mensen die helemaal niets weten. Misschien schrijven ze wel het woord ‘Indië’, maar dat is dan net zoiets als Ajax (wel een beetje anders). Ik denk overigens dat de persoon die u belt ook van niets weet. Of het niet interessant vind, kan er geen stemmen mee winnen. Zelf de politiek ingaan!