Willem III (1817-1890)
Onze voorlaatste koning, Willem III (1849-1890), had een onuitstaanbaar karakter en verrichtte tijdens zijn leven niets nuttigs, – aldus een recent uitgezonden documentaire van het KRO-programma Brandpunt. Hij was zó weinig geliefd door zijn onderdanen dat hij, in tegenstelling tot andere Oranjevorsten, geen enkel standbeeld heeft gekregen. ‘Zijn geschiedenis is doelbewust onder het tapijt geschoven’, aldus de maker van het programma, Fons de Poel.
In de documentaire wordt een bezoek gebracht aan Bronbeek in Arnhem, omdat daar nog ergens een beeld van de man zou moeten staan. ‘Maar hoe we ook zoeken’, vertelt De Poel, ‘van Willem III geen spoor.’ Het hoofd van het museum, Pauljac Verhoeven, legt uit dat de koning vroeger in de hal heeft gestaan, maar dat hij tijdens verbouwingswerkzaamheden is verwijderd. ‘Hij stond dus in de weg?’, vraagt De Poel. ‘Ja, hij stond in de weg, zo zou je het kunnen zeggen’, aldus Verhoeven.
Aan het eind van het programma wordt het bewuste beeld gevonden in een opslagruimte. Het blijkt een gipsen afgietsel, ingepakt in een kist met bubbeltjesplastic. ‘Ze hebben dus niet eens de moeite genomen om hem in het brons te gieten’, aldus De Poel.
Bronbeek en Banda
Onbekend met deze documentaire, zond de redactie van de Java Post vorige week aan zijn lezers een nieuwsbrief met daarin de afbeelding van een groot borstbeeld van Willem III op het eiland Banda. Het was niet meer dan toeval, maar voor één van de Java Post-lezers voldoende om ons te schrijven en de vraag te stellen hoe het mogelijk was dat Brandpunt in Bronbeek geen enkel beeld van de koning heeft gevonden. Willem III – de stichter van het tehuis – hangt toch gewoon boven de ingang?
Willem III, in de gevel van Bronbeek
Niets is minder waar. Brandpunt is er – bewust of niet – onderdoor gelopen zonder er aandacht aan te schenken. Al sinds de stichting van het militair tehuis Bronbeek in 1863, en dus 150 jaar geleden, hangt boven de ingang van het pand een borstbeeld van de weldoener, met daaronder de tekst ‘stichter en beschermheer’. Het beeld, gegoten in ijzer, werd door de firma Enthoven en Co. aan Bronbeek geschonken als dank voor de opdracht het gietijzerwerk in het huis te verzorgen.
Het beeld lijkt bij nadere beschouwing als twee druppels water op het borstbeeld van Willem III op Banda. Over dit laatste berichtte de pers in 1875 als volgt:
“In de fabriek van de heren L.J. Enthoven en Co. Te ´s Hage is een kolossaal monument gegoten, dat door Banda´s bevolking zal worden opgericht, zoals uit de voorzijde blijkt, ‘ter herinnering aan het feest der 25-jarige regering van Zijne Majesteit Willem III, Koning der Nederlanden, Groothertog van Luxemburg, enz. enz. enz.’ , dat gevierd is op het plein, waar dit monumentaal beeld zal worden geplaatst. Op de achterzijde prijken de woorden: ‘Hulde aan Z.M. Willem III’. Het gieten werd verricht in tegenwoordigheid van verschillende autoriteiten benevens enige genodigden en is zeer goed geslaagd.”
Willem III op Banda, met KNIL-militairen.
We zouden uit deze tekst kunnen afleiden dat het ontwerp van dit (bronzen) Banda-beeld nieuw was. Gelet op het feit dat het vrijwel identiek is aan het Bronbeek-beeld, moeten we aannemen dat Enthoven een reeds bestaand ontwerp uit de kast heeft getrokken. Wie de opdrachtgever voor het Banda-beeld is geweest, is ons niet bekend. Het zou echter niet verbazen als dit het Ministerie van Kolonieën was, met als doel om de Nederlandse hegemonie in dit deel van de archipel nog een keer te benadrukken. Daar hadden ze dan een beeld voor nodig, want Willem III is nooit in Indië geweest.
De KRO heeft niet zo ver gegraven, helaas. Verhoeven laat ons weten dat hem slechts gevraagd werd naar een ruiterstandbeeld, en dat hij dáárover heeft verteld. Mogelijk dat alle andere afbeeldingen voor de programmamakers minder interessant waren omdat ze niet pasten in het verhaal van de lompe kerel die niemand wilde kennen. Bronbeek had meerdere bustes van Willem III. Daarvan zijn er nu nog drie op locatie: in het timpaan, in de hal, en in de de commandantswoning. Het tehuis heeft ook nog enkele geschilderde portretten. Het ruiterstandbeeld in het depot was een schenking in 1911 van het Nederlands Panopticum, een soort wassenbeeldenmuseum in Amsterdam. Het gipsen beeld heeft sindsdien in de hal van het hoofdgebouw gestaan. Toen in 1996 het gebouwencomplex werd gerenoveerd, is het verwijderd. Het gehele onderstel is vernietigd, alleen het paard met Willem III is bewaard gebleven.
Het bewijs
Doet dit alles afbreuk aan de waarde van de documentaire? De lezer oordele zelf. Het televisieportret van Willem III is zeer wetenswaardig, maar wel érg journalistiek ingevuld. Ja, het klopt dat Willem III minder populair was dan andere vorsten, en ja, het klopt ook dat er geen ruiterstandbeelden van de man in de publieke ruimte zijn te vinden. Het verschil met zijn voorgangers Willem I en Willem II is in dit opzicht echter flinterdun. Van deze laatsten bestaat ook maar één ruiterstandbeeld. Koningin Wilhelmina zit te paard in Amsterdam; koningin Juliana werd slechts afgebeeld naast haar man in de paleistuin van Soestdijk. Vanwaar die interesse in ruiterstandbeelden? Zijn andere afbeeldingen minder interessant?
Willem III als pijpekop
Misschien bedoelde de KRO dat standbeelden van vorsten, met of zonder paard, doorgaans vanuit particulier initiatief werden opgericht ná de dood van een vorst, in tegenstelling tot de meer officiële afbeeldingen uit de regeringsperiode zélf: munten, postzegels, schilderijen en borstbeelden. En waren de borstbeelden van Willem daarom minder interessant voor de documentaire. Maar dat had men er dan bij mogen vertellen, en niet zo gemakkelijk moeten concluderen dat het ontbreken van een ruiterstandbeeld te maken had met het verschrikkelijke karakter van deze vorst. Daarvoor kunnen namelijk ook andere redenen worden aangewezen. Willem II – bijvoorbeeld – had zijn ruiterstandbeeld te danken aan Waterloo; tijdens het regime van Willem III is in Nederland relatief weinig gebeurd. En misschien heeft de uitvinding van de fotografie ook nog wel een rol gespeeld.
Wat het beeld op Banda betreft nog het volgende. Het lijkt er wél op dat dit het enige beeld van Willem III is dat zich in de publieke ruimte bevindt. Want ja, het staat er nog steeds. Als Brandpunt dit had geweten, dan had het zeker geconcludeerd dat een afbeelding van Willem III alleen kon overleven op 15.000 kilometer afstand van paleis Het Loo.
Nu alleen nog maar hopen dat niemand op Banda naar Brandpunt heeft gekeken…
x
Borstbeeld Koning Willem III, timpaan gevel Bronbeek (1863)
Borstbeeld Willem III op Banda, ca. 1900
Borstbeeld Koning Willem III op Banda (2012)
Borstbeeld Koning Willem III, geplaatst in een nis van textielfabriek Ten Cate Nijverdal, ter ere van een bezoek van de koning aan deze fabriek in 1862.
Borstbeeld van Koning Willem III, bewaard te paleis Soestdijk.
Borstbeeld van Koning Willem III in de tuin van het Stedelijk Historisch Museum, Tegalsari, Soerabaja.
Koning Willem III-school, Salemba, Batavia
Java Post 
In de documentaire is ook het Militair Tehuis Bronbeek te zien. Als de heren van Brandpunt even omhoog hadden gekeken hadden ze het borstbeeld in vol ornaat kunnen zien. Maar het was apert de bedoeling om een ongenuanceerd zeer negatief beeld te tonen waarbij een ruiterstandbeeld kennelijk een belangrijk criterium schijn te zijn. Van Juliana is ook geen ruiterstandbeeld, Ze hield niet van paardrijden en er is dan ook maar een enkele foto van haar te paard bij de uitreiking van een standaard aan de Koninklijke Marechaussee.
Voor deze journalistieke misser: Van Brandpunt naar Brandhout dus ( maar dat is al niet meer origineel)
Goed gezegd alles! Ja,inderdaad was Koning Willem III minder populair,doch zeker niet impopulair. Als je de kranten uit die tijd er op na leest, dan zie je dat. Ook rapporten over hem beschrijven geen bullebak eerste klas. Hij was wat een ruwe bolster,doch liet soms erg puur van zijn vertrouwen op Onze Lieve Heer blijken. Dus.. U heeft een goed stuk hier neergezet en een goede reactie ook! Hoogachtend: DP Tick
Wanneer je in Google ‘Willem III ruiterstandbeeld” intikt dan zie je dat er 1 staat in Breda, en die heb ik de vorige week op Koningsdag/Koninginnedag nog zelf gefotografeerd.
Willem II schijnt een warhoofd te zijn die iets had met Tilburg (mijn woonstad). Van hem staat een groot standbeeld in het centrum van de stad. Toch had hij iets met Thorbecke en de Nederlandse grondwet. Zoekt u ’t zelf maar op.
Het Fort de Ontmoeting in Ungaran wordt ook Fort Willem II genoemd. De reden is mij onbekend.
Willem I “ken” ik slechts van Ambarawa.
Meer hoef ik van die Willemen voorlopig niet niet te weten : -)
Het schijnt dat in het programma van Witteman en Pauw, Maarten van Rossum 3 achtereenvolgende colleges heeft gegeven over de Willemen, maar ik heb die niet gezien.
Beste Ed,
Dat beeld in Breda is niet van deze Willem III, maar van koning-stadhouder Willem III (1650-1702).
!) Koning Willem III school is nog steeds en takt wat de voorfgalerij betrteft.Goedverzorgt en nu onder beheer van de Ministeri van O.K & W.
2) Het is bekend dan Willem II de geslachtziekte heeft en is dan uitgekomen in een van de dochters van Juliana di half blind is.
3) Waneer wordt het standfbeeld van J.P.Coen als
genocide hoofddader in de Molukken, omver geworpen? Ironisch is dat Holland als een van de grootste genocide naties was.En nu simuleerd al verdedeger van de rechten van de mens in Het Intl. Gerechthof in de Haag.
I
“Holland als een van de grootste genocide naties”. Nou, dat zal wel meevallen. Ergens in I4E of Javapost heb ik geprobeerd een schatting te maken over de slachtoffers van Banda. Maar natuurlijk is elke dode een te veel. Dat geldt ook voor de slachtoffers van de bersiap.
aanvulling: dat was in I4E, 14 januari 2013, 12.04 uur.
@Wal: De gezichtsbeperking van Prinses Christina (Marijke) heeft niets te maken met de grootvader van ex-Koningin Juliana (moeder van Marijke). De toenmalige Princes Juliana (zwanger van Marijke) bezocht een boot met repatrianten. Tijdens de reis naar Nederland brak er rode hond uit op de boot.
Van Rossum heeft bij Pauw en Witteman een minicursus Willem III gegeven:
http://pauwenwitteman.vara.nl/Fragment-detail.1548.0.html?&tx_ttnews%5BbackPid%5D=116&tx_ttnews%5Btt_news%5D=30452&cHash=2bd8133f78e3944dac590cd9ce55f7f0
Het is de vraag of een fervent republikein als de historicus Maarten van Rossum wel iets positiefs wil schetsen over een monarch.
Het is de vraag of een fervent republikein als de historicus Maarten van Rossum wel iets positiefs wil schetsen over een monarch.
Ik heb 4 van zijn analyses gevolgd en het viel mij enorm mee.
Ronny Geenen zegt:
Ik heb 4 van zijn analyses gevolgd en het viel mij enorm mee.
Maar het gaat erom wat dhr. Maarten van Rossum NIET zegt !
Zijn uitspraken over de monarchie zijn daarom verraderlijk gekleurd, dhr. van Rossum is een bekwaam spreker en historicus en weet heel goed wat hij zegt en niet zegt!
En zeker als hij in het hol van de republiek gezinden zit (Pauw en Witteman) is…….
En zeker als hij in het hol van de republiek gezinden zit (Pauw en Witteman) is…….
Het zijn ook een stelletje rode rakkers, maar van Rossum is niet het type die zich door P en W gemakkelijk een mauw laat aannaaien. Die heeft ook zijn eigen persoonlijke gedragingen.
Over Banda: J.P.Coen heeft ongeveer 100 Samurai’s geimporteerd die hun hoofdafhakkings werk zeer zeker goed hebben gedaan.Het gaat hier niet alleen maar over het aantal koppen di gevallen zijn.Nu wil Holland zich als verdedeger van de rechten van de mens de kampioen zijn met het Gedrechthof in De Haag.
Allereerst mij verontgschuldiging dat deze reactie hier niet hoort.Alleen omdat ik het artikel niet terug kan vinden over een zekere familie PETIT die ooit in de SOMPOK buurt had gewoont in Semarang.Kan ik dit vertellen.Ik heb nooit op en school gezeten waar het Hollands gebezigd wordt maar wel mijn broer die op de DJOMBANG school had gezeten en zijn JAAP,GIJS,DIEN en ZUS geleerd had van een Juffr. WALONKER die in de Sompok buurt had goont waar ook een gekken huis staat.Hoofd der school van IIB in Djomblang was dhr APPELDOORN.Dhr Petit werkte bij C.C.T .van Dorp in Semarang.Ook heeft mijn vader de boekhandel & drukkerij C.C.T.VAN DORP, overgenomen toen de Nederlanders in 1958 Semarang verlieten.Eerst werdt het door de militairen geconiskeert en een zekere Kapitein Legiman aan het hoofd was gepromoveerd die half analfabeet was.Mijn vader zijde dat hij maar rustig thuis kan blijven, en elke week de benzine ban zijn auto op kantor kan vullen en eens indemaand zij salaris kan opstrijken.Mijn vader hadt het bdrijf nog 15 jaren gerunt en moest op 60 jaar met pensioen.Twee jaar ernaar was het kadoekt( bankroet) gelopen.Ook heet de fam. Petit over de STADSTUIN gesproken waar ik vaak in de tuin ging schommlen en ooit een SPITFIRE heeft gestaan voor de Spitfire FONS.Wij noemen de stadstuin DEPENDANS(?) omdat wij geen Frans kennen.
@Suparmo: Erg interessant het deel over de confiscatie van de boekhandel&drukkerij door de tentara. De financiering van de Indonesische strijdkrachten was van oorsprong een verantwoordelijkheid van de legerleiding zelf. Zelfs nu moet nog een kwart van het defensiebudget worden verdiend door de strijdkrachten zelf.
Hallo! Gefeliciteerd met jullie nieuwe Koning…… Word hij dan Koning Willem IV genoemd? Wat betreft de foto van de school te Salemba, Batavia….. daar heeft mijn oudste zuster nog op school geweest, het heette dus toen de KW III school. Er waren ook vele andeeren die later tot de Indonesische intelectuelen behoorden hun Middelbare School opleiding genot
Sorry mijn kleine netbook kan niet te veel op een maal slikken en heeft mijn relaas onderbroken…Daarom ga ik verder met: ….genoten. Het gebouw werd in de Indonesische volksmond “Gedung Kawedri” genoemd en is de plaats waar nu de “Perpustakaan Nasional Rep. Indonesia (Perpusnas RI)” Ik heb een posting in het Indonesisch getiteld “Wawancara” (Interview) ook op WordPress waar ik photos van dit gebouw heb. DUS in Indonesie leeft de naam van Koning Willem III heus nog wel betekenis.
Als reactie op Ed Vos:
“Willem II schijnt een warhoofd te zijn die iets had met Tilburg (mijn woonstad). Van hem staat een groot standbeeld in het centrum van de stad. ”
Het standbeeld van Willem II stond vroeger op het Buitenhof in Den Haag, maar werd daar vervangen door een ruiterstandbeeld met zijn geliefde paard Wexy, dat sneuvelde in de slag bij Waterloo.
Willem II is overleden in Tilburg overigens. Vandaar dat zijn standbeeld daar naartoe is verhuisd.