Door Rob Cassuto

Advertentie Bintang Hindia

Bintang Hindia. Een dierbaar begrip uit mijn jeugd.
Bintang Hindia was een tijdschrift uit het oude koloniale Indië, paternalistisch bestemd voor de hoger opgeleide inlandse bevolking zoals het toen heette. De artikelen waren in het maleis.
Mijn ouders bezaten de ingebonden jaargangen 1904 en 1905. Misschien ooit tweedehands gekocht of uit een boedel van een oude koloniaal gekregen.
Twee kloeke delen, ieder ingebonden in een poepbruin hard linnen kaft met in dieptereliëf ingedrukte tierelantijnen en in grote gouden Gothisch aandoende letters: Bintang Hindia, wat betekent: Ster van het Oosten.
Zo van mijn tiende tot ver in de puberteit waren de twee Bintangs favoriete lectuur, of lectuur is niet het goede woord, want het Maleis kon ik niet lezen, het ging om de illustraties.

Graag bestudeerde ik de statieportretten van gouverneurs en residenten, eerbiedwaardig besnorde mannen in goudgelauwerde nauwsluitende uniformjakken, de afbeeldingen van de inlandse adel, met als hoogtepunten de statiefoto’s van de Soesoehoenan van Solo en de sultan van Djogjakarta; als ik mij goed herinner zaten ze pontificaal op hun troon, met als het ware gebeeldhouwde gezichten, bekroond door een hoge gelakte ‘topi’ (Javaans hoofddeksel), om de borst een goudgeborduurde uniformjas en daaronder een sarong om de wijdbeense onderdanen, waarvan de voeten waren beschoeid met geborduurde sloffen (of waren het gespschoenen?).
Ik was gek op uniformen in die tijd.
Ook waren er reisverslagen met foto’s van afgelegen nog onbezochte uithoeken van de archipel.   

Gezonken Russische oorlogsschepen in de haven van Port Arthur

Mijn favoriete onderwerp was echter de Russisch-Japanse oorlog, die in die jaren 1904 en 1905 werd uitgevochten en waarvan in iedere maandelijkse aflevering van Bintang Hindia verslag werd gedaan.
Ondanks mijn gebrekkig zo niet afwezig Maleis wist ik dat de strijd was begonnen om de havenstad Port Arthur helemaal in het oosten van het tsarenrijk, aan de Japanse zee, en dat de Japanners de Russen toenemend in het nauw hadden gedreven.
Ik verlustigde mij in de afbeeldingen van de oorlogsscènes. Sommige waren foto’s maar de meeste waren realistisch getekende illustraties. Russische soldaten opmarcherend op het slagveld, Japanse soldaten met gevelde bajonet de loopgraven uit stormend ten aanval. Uitgeputte Russische cavaleristen op hun paarden in een lange stoet op de terugtocht ergens in Mantsjoerije, Japanse artilleristen met hun kanonnen in de weer. Allemaal taferelen waar heldhaftigheid en avontuur de boventoon voerde.

En dan de portretten van de generaals, indrukwekkend beknevelde en besnorbaarde Russische generaals, de schouders schuilgaand onder goudgekwaste epauletten, de borst ondergesneeuwd onder medailles en sjerpen, generaals waarvan er telkens weer anderen gestuurd werden naar dat Oostfront om de Russische zaak te redden tegen de veel efficiëntere Jappen; ook hùn generaalsportretten sierden de afleveringen van Bintang Hindia, uitgestreken Samoerai gezichten in soberder uniformen, mannen met namen als Togo.
Van de Russen herinner ik mij nog sommige van die exotische, bijna wellustig klinkende namen: opperbevelhebber vorst Kuropatkin, een naam die ik savoureerde.

Admiraal Zinovy Petrovich Rozhestvensky (1848-1909)

En natuurlijk: admiraal Rodzjestwjenski. Admiraal, want er waren ook oorlogsschepen in het spel.
De Russen hadden in arren moede hun Oostzeevloot naar de Japanse wateren gestuurd. Maandenlang koerste die armada over de Atlantische Oceaan om de Kaap de Goede Hoop heen door de Indische Oceaan richting Japan.
En maandenlang werden de nummers van Bintang Hindia gesierd met beelden van de Russische oorlogsschepen, die nu misschien als bescheiden schuiten zouden ogen, maar die door de heroïsche manier waarop ze waren afgebeeld met hun indrukwekkende bepantsering en hun dreigend geschut door mijn grage jongensogen gezien werden als immense zeekastelen, klievend met trotse boeg het uiteenspattend schuim van de zeven zeeën, dit alles onder bevel van admiraal – proef die naam eens op de tong – Rodzjestwjenski.
Het mocht niet baten want de vloot werd weggevaagd door de Japanners, was het niet admiraal Togo?
Deze oorlog was de eerste moderne oorlog die een niet-westers land won van een westers land. Het is allemaal pas een eeuw geleden of al een eeuw geleden, hoe je het bekijkt.

Een halve eeuw geleden droomde ik als jongetje weg in de vage heroïek van de slagvelden in Mantsjoerije en misschien resoneerde er in de afbeeldingen van Japanse soldaten (die als ik mij goed herinner ook al die typische kepies met flappen ophadden) iets van de Jappen die ik als kleuter echt had meegemaakt; misschien was ik toen al bezig – afgezien van de normale jongensromantiek – mijn verleden in de Jappenkampen te ‘bewaltigen’, zoals de Duitsers zeggen.
Toen ik omstreeks het jaar tweeduizend mij die Bintang Hindia’s opeens weer herinnerde ging ik op zoek in de boekenkast van mijn oude vader, die toen nog leefde. Maar ik vond ze niet meer. Hij had ze een keer weggedaan, zei hij, hij wist niet meer wanneer of hoe en wat.
Ze zullen echt zeldzaam zijn geworden, die Sterren van Indië. Op internet zag ik dat ze in de bibliotheek van het Tropeninstituut nog liggen.

Het lijkt me boeiend om nog één keer oog in oog te staan met vorst Kuropatkin, de slagschepen van admiraal Rodzjestwjenski en admiraal Togo, de Japanners in stormaanval, de Soesoehoenan van Solo en met mijn twaalfjarig zelf, op het ouderlijk tapijt van een Haags bovenhuis liggend en koortsachtig verdiept in de beelden van het begin van een eeuw, die net was begonnen zijn noodlot ter wereld te brengen.

x

_______________________

Nawoord
De tweewekelijkse Bintang Hindia verscheen tussen 1902 en 1907. Het was een maleistalig blad, pro-Nederland, maar met een sterk opvoedkundig karakter, en daarom – bij gebrek aan alternatieven – graag gelezen door de inlandse intelligentsia. Het had een maximale oplage van 50.000 exemplaren.
Meer informatie:
H. Poeze, Early Indonesian emancipation; Abdul Rivai, van Heutsz and the Bintang Hindia. In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, Rituals and Socio-Cosmic Order in Eastern Indonesian Societies; Part I Nusa Tenggara Timur 145 (1989), no: 1, Leiden, 87-106. KITLV
Ahmad B. Adam,The vernacular press and the emergence of modern Indonesian consciousness.Studies on Southeast Asia no. 17, Cornell University, 1995.