In het kader van het project ‘Foto zoekt familie’ heeft het Tropenmuseum deze maand een aantal foto-albums op het internet gezet. Het bekijken ervan is een genoegen; bijzondere familiekiekjes nemen ons mee naar voorbije jaren. De foto´s bieden echter méér. Ze geven veel informatie over het leven van toen, zoals die ene foto van een verlovingsfeest…
Verlovingsfeest Soerabaja, 1941
We zien op deze foto een vrolijk gezelschap tegen een decor van bloemen, Nederlandse vlaggen, lampionnen en een kruik Bols. De stemming zit er goed in. Onze aandacht wordt echter vooral getrokken door een stoel op de voorgrond, waarop, naast een fles champagne, het portret van een jonge vrouw met een hoofddoekje. In een tweede fotolijstje enkele andere familieleden, – misschien haar ouders? De jonge man in het midden, naast de stoel met de foto´s, is de enige van het gezelschap die een wat formele houding aanneemt, alsof hij wil zeggen: dit is een bijzonder moment!
De achterkant van de foto geeft het antwoord op onze vragen. We lezen hier de handgeschreven tekst ‘ter herinnering aan onze verloving, 19 maart 1941, Eindhoven-Soerabaja. Ook namens “Greetje”. Ben.’ Het raadsel is opgelost, het betreft hier een verbintenis ‘met de handschoen’.
Een uitzondering
‘Huwen met de handschoen’ kwam regelmatig voor in Indië. We weten niet precies wanneer het gebruik zijn intrede deed, maar in ieder geval vóór de 19e eeuw. In het Soerabaijasch Handelsblad van 1884 lezen we dat het ‘in Indië een zeer gewone zaak is dat iemand die in Nederland met trouwbeloften aan een meisje is verbonden, alleen als het fortuin hem wat meezit en hij een gezin kan onderhouden, een volmacht stuurt, om zijne geliefde per procuratie te huwen.’
Het blad voegde daar wijs aan toe niet te geloven ‘dat die huwelijken ongelukkiger zijn dan andere. Wat niet wegneemt, dat er ook wel uitzonderingen zijn, en één van beide partijen in de tijd, dat ze elkander niet zagen, fysiek of moreel een wijziging kan hebben ondergaan, welke de andere bij de ontmoeting versteld doet staan en doet verzuchten:— Och, ware ik maar niet getrouwd!’
In 1907 publiceerde schrijver Jan Fabricius een toneelstuk over juist zo´n uitzondering. De hoofdpersoon van het verhaal, Anna Keiling, die in een Hollands provinciestadje tot dusver haar bestaan had gesleten, krijgt een huwelijksaanzoek van een zekere Frans van Laar, een vriend uit haar kinderjaren die ze gedurende tien jaar niet had gezien omdat hij naar Indië was gegaan en daar administrateur van een kina-onderneming was geworden. Anna trouwt ‘middels den handschoen´ met Van Laar, maar vindt na haar aankomst in Indië een geheel andere man terug dan zij vroeger had liefgehad. ‘Ronduit een ploert’, aldus de recensent van het Bataviaasch Nieuwsblad.
Niet zonder problemen
‘Trouwen met de handschoen’ wilde niet anders zeggen dan trouwen op afstand, waarbij één der beide partijen (doorgaans de man) een plaatsvervanger regelde die tijdens de huwelijksvoltrekking de bruid slechts een gehandschoende hand reikte om een gepaste fysieke afstand te bewaren. De symboliek van het gebruik van een handschoen vinden we ook terug in vroegere tijden waarin deze voor de overdracht stond van bepaalde macht of rechten.
De redenen voor trouwen op afstand? Vele. De mannen reisden eerder dan de vrouwen en wilden later hun vroegere vriendinnen over laten komen. Deze laatsten kregen echter ongehuwd geen reisvergoeding. In Indië hadden de Nederlandse mannen vaak een Indonesische huishoudster. Als er kinderen kwamen moest hij kiezen. In de na-oorlogse periode huwden veel Nederlandse soldaten op afstand om een hoger tractement te krijgen, of omdat hun achtergebleven vriendin zwanger bleek te zijn.
Natuurlijk gaf een dergelijk huwelijk ook praktische problemen. Er kwam nogal wat papierwerk aan te pas, en officieel moest toestemming worden gevraagd aan de Koningin of Gouverneur-Generaal. Trouwen per volmacht in de kerk kon óók, zij het, dat in dat geval toestemming moest worden gevraagd aan de bisschop en de kerk zich genoodzaakt zag de heilige sacramenten ruim te interpreteren.
Aan een verloving waren natuurlijk minder strenge regels verbonden. Misschien was het feestje van de foto slechts het gevolg van het schriftelijke ja-woord van Greetje aan Ben. Gezellig was het in ieder geval wél. Gelet op de datum, maart 1941, blijven er natuurlijk vragen over. Als Greetje in Eindhoven woonde, dan heeft zij haar aanstaande de daaropvolgende jaren niet kunnen ontmoeten. En wat kán er al niet met hen gebeurd zijn in deze periode!
x
Java Post 
Bij het bezien van zulke foto’s rijst bij mij altijd de vraag ‘wat is er met al die mensen gebeurd’?
Ja dat zelfde gevoel heb ik ook. Na de Japanse bezetting en de afschuwelijke ‘Bersiap’ periode vraag ik me dan wel eens af “Hoe zijn zij gevaren?”
Ook toen er militairen uit Nederland in Indië waren (periode 1945 – 1949) werd er wel eens met de ‘handschoen’ getrouwd.
Jeanette Bosman. Franquemont de Waard.
Interessant artikel. Mijn vader is ook met de handschoen getrouwd. Bezit er een foto van. Zou ik ook willen weten met wie, en wie was die vriend.
Ed,
Ik begrijp je laatste vraag niet goed. Met je moeder, toch? En over welke vriend heb je het?
Willem Nijholt’s ouders zijn ook met de handsschoen getrouwd.
Met mijn moeder getrouwd, ja. Maar daarnaast was hij ook met een andere vrouw getrouwd, op afstand, met de handschoen.
Ik hoop niet tegelijkertijd? Dat kwam namelijk wel eens voor. De schriftelijke procedure duurde soms zó lang dat de man soms een ander meisje ontmoette dat hij leuker vond. De rechtbank oordeelde in een dergelijk geval dat het fysieke huwelijk meer waarde had dan het huwelijk bij volmacht. Triest voor het meisje in Nederland…
Uit De Indische Courant, 13 augustus 1926:
‘In De Groene Amsterdammer schrijft mr. H. G. Koster over „het huwelijk met den handschoen”.
„Van oudsher hebben zich bij huwelijken met den handschoen zonderlinge quaesties voorgedaan. Gesteld de heer Jansen, wonende te Batavia, wil met juffrouw Pietersen, wonende te Amsterdam, in het huwelijk treden. Jansen machtigt iemand om na verkregen koninklijke goedkeuring, juffrouw Pietersen naar het Amsterdamsche stadhuis te geleiden.
Onderstellen wij, dat deze huwelijksvoltrekking plaats vindt op 1 Juni 1926. Maar op 15 Mei is de heer Jansen reeds te Batavia… met een ander meisje in den echt getreden. Welk huwelijk is nu geldig? Dit probleem is opgelost in het tweede lid van artikel 134: het huwelijk met juffrouw Pietersen wordt als niet geschied beschouwd en dat met de Bataviaasche dame is geldig. De wetgever heeft dit zoo bepaald, omdat een huwelijk, waarop samenleving gevolgd is, zijns inziens de voorkeur verdiende boven een zuiver papieren huwelijk.
De heer Jansen is dus — hoe men overigens het moreele zijner handeling moge beoordeelen — niet schuldig aan bigamie. Maar als nu beide huwelijken eens tegelijk gesloten waren, wat dan? De wet geeft geen oplossing. In den gedachtengang des wetgevers behoort ook hier het Indische huwelijk geldig te zijn. Gelukkig heeft dit geval zich in de acht en tachtig jaar, gedurende welke ons wetboek bestaat, nimmer voorgedaan. Laat ons maar hopen, dat het zich nimmer zal voordoen ook! Bij rechtsinstellingen als het huwelijk hebben zeden en gewoonten grooten invloed op de gedragingen van partijen.’
Verlovings foto,
Wie is de Heer die vooraan op de foto in het midden zit tussen die twee stoelen. Ik meen dat hij op fotos staat met mijn Oom en Tante, Adriaan en Anna van Benthem in Batavai en of Surabaya ???
Gerard Lemmens
Zoals bij alle andere foto´s afkomstig uit dit Tropenmuseum-archief: we weten het niet. Gelet op de tekst op de achterzijde, moeten we echter aannemen dat dit een zekere Ben was, en dat de foto genomen is in Soerabaja. Wie de anderen zijn op de foto, geen idee. Begrijp ik uit je bericht dat Adriaan en Anna van Benthem op déze foto staan? Zo ja, wáár op de foto?
@ Bert.
Hoe het zat weet ik niet. Mijn vader trad op als plaatsvervanger voor een vriend.
Kijk, dat krijg je nou wanneer je geen vragen stelt aan nog levende personen over het wel en wee in Indie.
Maar ook in Indie/Indonesie geldt: niets mag, alles kan.
OK, Ed, misverstand opgelost 😉
Mooie blog! Bijgaand een filmpje van het huwelijk van mijn ouders in Soerabaja in 1939:
Thanks for sharing, Blue Eyes.
Mijn oma Anna Geijsen trouwde ergens rond 1930 vanuit Vlissingen ‘met de handschoen’ met haar tot Nederlander genaturaliseerde man, Erwin Thiel, die op Java bij de Algemene Rekenkamer werkte. Wat zij niet wist, was dat Thiel al kinderen uit een eerder huwelijk had. Kort nadat mijn moeder Hilda in Buitenzorg geboren was, is mijn oma er vandoor gegaan, en heeft alle kinderen meegenomen.
Geweldig opgelost; ………en toen hadden alle kinderen (hoeveel?) geen vader meer. Mooi!
Eigenlijk wel triest.
Hallo Jan Somers,
Dat was echt heel triest maar dat was ook de grote racial discriminatie fout van de Nederlandse wet in het voormalige Ned. Indie . Zo mog elke Nederlander die kinderen kreeg bij een Inheemse vrouw doen met die kinderen wat hij wilde – hij mocht die kinderen bij haar wegnemen of liet haar met die kinderen zitten. Dat was het leven van de KNIL militairen die een Njai hadden !!
Schandalige wetten waren dat !
Voor zover ik weet waren dat drie kinderen: twee zonen en een dochter. Naar verluidt was vader Thiel (van oorsprong een Duitser trouwens), geen aardige vader, maar meer een van “alle hoeken van de kamer” en is dat de reden dat mijn oma weg is gegaan. Ze is overigens vóór de oorlog hertrouwd en heeft de naam van haar tweede man (Hahn) tot aan haar dood gehouden.
Dat bedoel ik!
Worden deze fotoboeken, die vrij ter inzage zijn, verbonden aan een plaats?
Ik ben erg benieuwd of er ook photo albums zijn van het Padangse.
Er hangen helaas geen labels aan in de zin van: naam, jaar, locatie. Maar bij sommige albums is het wel eenvoudig te achterhalen. Op dit moment weten we echter nog niet zo veel, omdat ze bijna allemaal nog moeten worden bekeken.
Na 1949 werden ook handschoenhuwelijken gesloten vanuit Ned.Nw.-Guinea en bruiden afkomstig uit
Indonesië
Tempo dulu, wat is het toch zo hartverwarmmend zo’n trouw filmpje te zien en 2 minuten kunnen veel laten zien met de toen moderne autos. Als ik nu 76 jaar jong ben is het als een droom en melancholiek te denken dat ons oude Indie” zo’n mooie tijd in onze geschiedenis plaats had en daarom bedank ik al deze bijdragen.
..
Mijn ouders fam.E DOUQUE zijn ook met de handschoen getrouwd (1933) maar, mijn moeder ging direct naar Batavia en liet haar man niet wachten, vandaar dat wij de 4 kinderen op Java zijn geboren.
Ook mijn ouders zijn met de handschoen getrouwd in Amsterdam en Tjimahi op 7 Augustus 1929. 20 dagen later vertrok mijn moeder met de Konihgin der Nederlanden naar Indie: heel moedig pas 20 jaar oud. MIjn vader was bij het KNIL- Genie in Tjimahi.Ben benieuwd of er nog fotos van ons opduiken want wij hebben door allerlei omstandigheden helemaal niets uit die tijd.
Mooie film! Let op de karren op de achtergrond met van die hele grote wielen!
Bedankt!
Aan glemmens 1940
Volgens de Romeinse Recht gebeurde weleens dat men in de 17de eeuw kinderen verwekt bij een slavin verkocht als slaven als ze overbodig balast werden.
Dat gebeurde tot de afschaffing van de slavernij in Ned.Oost Indie
Interessant te horen dat bij de VOC en in de latere koloniale tijd het Romeins recht nog werd gebruikt. Zelfs Hugo de Groot wist dat niet in zijn Inleidinghe tot de Hollandsche Rechtsgheleertheydt, 1631. Bij de Romeinen hadden de slaven overigens meer aanzien dan bij de Nederlanders.
Hallo Surya Atmadja en Jan Somers,
Dat is heel interessante informatie ! Ik ben in het prachtige Indonesie geboren en voel dat het mijn vaderland nog steeds is maar sinds ik gepensioneerd ben heb ik veel over het vroegere Ned. Indie gelezen en nu begrijp ik hoe de Indonesische mensen geleden hebben onder het Nederlands juk ! Pramoedja Ananta Toer en Madelon Szekely-Lulofs met Hella Haasse zijn de door mij gewaardeerde schrijvers.
Mijn grootmoeder Regina Wilhelmina Volker trouwde in 1930 met de handschoen en volgde haar man Filippus Verschoor naar Nederlands Indie. #genealogie
Datum 10 Sept 1862, Arnhem Gelderland is mijn overgrootvader Arnoldus Hoogvelt (geb Elst) getrouwd met de handschoen met zijn eerste vrouw Anna Maria Francisca van Kempen(geboren Elten), hij te Soerabaya zij te Anrhem….hij was de eerste banketbakker te Soerabaya.
namens mijn vrouw, S. Hoogvelt, ben ik op zoek naar haar voorouders. Uw overgrootvader Arnoldus Hoogvelt ben ik in diverse stukken tegengekomen. Een van diens zoons, Aloysius H is de grootvader van mijn vrouw. Een broer van deze Aloysius, Bernard A.L. H kwam ik tegen in gedenk berichtjes. Meer info over deze mensen en voorouders interesseren mij. Misschien kan ook ik u nog informeren.
Ik zie graag naar uw reactie uit.
Mvrgr. Ben Dresen
Toen mijn vader (Gerrit Willem Husmans) na de gastvrijheid van de Jappen te hebben ondergaan terug kwam in Deventer om weer aan te sterken, leerde hij mijn moeder (Christina Johanna Ververda) kennen.
Zij zijn ook met de handschoen getrouwd, op 24.8.1947 en zijn hun hele leven bij elkaar gebleven. Wij woonden op Meester Cornelis en ik ben daar geboren in Batavia op 12.3.1950.
Loes Beltman-Husmans
Dit is nu een van de grote waarden van deze site. Begrippen zoals handschoentje, die de meeste mensen niet (meer) kennen, komen heel dichtbij tot leven. Niet wereldschokkend, maar toch!