Een verhaal dat ons terugbrengt naar Indië, maar niet meer het Indië zoals het ooit was.
Een kind in het Zuiderpark, Den Haag, 1955
Door Bert Immerzeel
Er ging een huivering door Den Haag. Op 6 juni 1956 berichtte de pers dat een dag eerder in het Zuiderpark een gruwelijke moord had plaatsgevonden. Door de knulligheid van de uitvoering konden de meeste details meteen al worden ingevuld. Het wie, wat, waar en wanneer waren meteen al bekend.
We volgen hier het verslag van De Tijd:
“Om een pistool te kunnen bemachtigen heeft een veertienjarige jongen dinsdagmiddag in een afgelegen politieposthuis in het Zuiderpark in Den Haag de dienstdoende hoofdagent A. J. Ax met een bijl het hoofd ingeslagen. De man – die getrouwd was en vijf kinderen heeft – moet op slag dood zijn geweest. De moord werd tegen drie uur ontdekt door twee agenten, die hun collega kwamen aflossen. Een aanwijzing in het posthuis leidde tot arrestatie van de dader.
Met een dolkmes trok hij naar het politieposthuis, voorgevend dat hij een boekje als gevonden voorwerp aan te geven had. Dit boekje was van zijn zus. Hoewel de dienstdoende agent alleen was had de jongen op dat moment niet de moed zijn plan te volvoeren. Dinsdag bleef de knaap van de ambachtsschool weg en ging ’s morgens, weer met de bijl bij zich, naar het posthuis. Hij gaf bij de hoofdagent Ax, die een collega bij zich had, een boekje over migratie af, dat hij zei gevonden te hebben. De agent schreef zijn naam en adres in het daarvoor bestemde register. De jongen ging daarna naar de straat in Den Haag waar hij woonde. Tegen kwart over een keerde hij terug in het Zuiderpark. De hoofdagent was nu alleen. De knaap zei deze maal een vulpen gevonden te hebben. Terwijl de politieman dit inschreef haalde het kind de bijl uit de tas en sloeg de man met een klap met de scherpe kant van de bijl de hersens in. Hij griste vervolgens de koppel met het pistool — die onder een jas aan een haak hing — mee, stopte het pistool in zijn zak en de koppel in zijn tas en slingerde de bijl het kreupelhout in.
Daarna slenterde de jongen naar de binnenstad waar hij enige tijd bleef. Later in de middag ging hij naar het Zuiderpark terug, om de bijl te halen. Het park was toen afgezet. Hij ging daarom naar huis. Na de gruwelijke ontdekking van de moord door twee agenten werden onmiddellijk de autoriteiten gewaarschuwd. Intussen werd het park doorzocht, onder meer met behulp van de leden van het toevallig achter het Park repeterende politie-muziekkorps. De bijl werd dicht bij het posthuis gevonden. De aantekening van de naam en het adres van de jongen was de enige, die in het register van het posthuis stond. De hoofdinspecteur H. van Harskamp, een inspecteur en een brigadier zijn daarop naar het bewuste adres gegaan om mogelijke inlichtingen. De moeder van de jongen ontving hen. De jongen zelf hing een fantastisch verhaal op over een man met een aktentas, die hij in de omgeving van het posthuis had zien lopen. Hij vertelde dat uit de tas een goor stuk hout stak. Het leek wel het handvat van een bijl, zo zei de knaap. Op de kamer van de jongen vonden de politiemannen allerlei avonturenstrips, beeldverhalen en speelgoedwapens. Terwijl de hoofdinspecteur die argwaan had gekregen met de moeder praatte, trachtte de jongen plotseling de beide andere politiemannen die zijn kamer doorzochten neer te schieten. Het pistool weigerde en men slaagde erin de knaap te overmeesteren. Hij werd op het hoofdbureau van politie ingesloten.”
Over het slachtoffer schreef De Tijd nog dat zijn stoffelijk overschot op de begraafplaats Nieuw Eik en Duinen te Den Haag ter aarde zou worden besteld, op verzoek van de familie zonder korpseer.
Het motief
Over het ‘waarom’ bleven vele vragen. Waarom doodt een jongen van 14 jaar een agent met een bijl? Slechts om een wapen?
Het enige motief voor de moord, afgaande op de verklaringen van de jongen, was gelegen in het verlangen van de jongen om naar Nieuw-Guinea te gaan. ‘Ik had een pistool nodig om over de grens te komen’, zo zei hij. In 1950 was hij, na de dood van zijn vader, met zijn moeder en zusje uit Indonesië teruggekeerd. Maandenlang liep hij met het plan rond een pistool te bemachtigen.
Naar het schijnt had hij een broer die in Nieuw-Guinea woonde. Naar verluidt had de jongen onlangs een man ontmoet, met wie hij sprak over zijn plan om ook naar Nieuw-Guinea te gaan. Deze zou toen gezegd hebben: ‘Dan mag je wel zorgen, dat je een pistool of een geweer bij je hebt.’ Dit schijnt hem op het idee gebracht te hebben op de politiepost een pistool buit te maken. Hij was ook nog van plan bij een wapenwinkel in het centrum van Den Haag een geweer te bemachtigen door een etalageruit in te slaan.
Den Haag, stad bij uitstek van Indische repatrianten, moet zich hebben afgevraagd wat een 14-jarige jongen tot deze daad had gedreven. Wat maakte Nieuw-Guinea zo aantrekkelijk, en Den Haag zo veracht?
De diepere motieven van de jongen zouden nooit bekend worden. Zijn eigen moeder beschouwde hem als een leugenaar en fantast. De politie-agenten die zijn kamer doorzochten vonden avonturenstrips, beeldverhalen en speelgoedwapens. Gezond voor een 14-jarige, maar in dit geval verdacht.
De veroordeling
Op 7 februari 1957 werd de jongen door de Haagse rechtbank ter beschikking van de regering gesteld ‘om van harentwege te worden verpleegd’. Dat betekent dat de jongen hoogstwaarschijnlijk op zijn 21ste weer in vrijheid zou worden gesteld. De maatregel was conform de eis van de officier van justitie. Er werd verder geen straf opgelegd.
Rest slechts de vraag hoe de instelling die de jongen op het rechte pad moest brengen hem duidelijk heeft kunnen maken dat Indië, zoals het was, niet meer bestond.
Bronnen De Tijd, 6 juni 1956, Het Vrije Volk, 6 juni 1956, Arnhemse Courant, 6 juni 1956 en 7 februari 1957, Nieuwe Haarlemse Courant, 6 juni 1956, De Telegraaf, 25 januari 1957.
PS In de media werd het slachtoffer meestal aangeduid als ‘A.J.Ax’ , alsof hij een voetbalsupporter zou zijn. In werkelijkheid ging het echter om Jeip Andries Ax, en dus J.A. Ax.
Java Post 
Is het bekend wat er verder van deze jongeman is geworden? Hij woonde in de wijk Morgenstond. Een vreselijk verhaal met alleen maar verliezers.
Frank zegt 23 maart 2022 om 9:42 pm: “Is het bekend wat er verder van deze jongeman is geworden?”
Tja … voer voor onderzoeksjournalisten die in een boek over de zaak wel brood zien.
Zo was er, ik meen begin zestiger jaren v.d.v.e., een moord gepleegd door jongelui uit de betere kringen, zoals men die in Baarn wel mag verwachten. Ik herinner me de initialen van één van die jongens die hun vriendje met voorbedachte rade hadden omgebracht en ik meen met kalk overgoten in een put gedeponeerd. Als ik me niet vergis is over die “Baarnse moordzaak” wel een boek verschenen.
Wat er van die Baarnse jongens terecht is gekomen weet ik niet. Als hun en ook die jongen die agent Ax vermoordde een herkansing in de samenleving is gegund, dan kan het zijn dat ze een andere familienaam hebben gekregen en mogelijk zijn geëmigreerd naar Verwegistan, een land waar niemand hen kent.
Ax is het Engelse woord voor bijl. Toch ook toevalig dat deze hoofdagent Ax met een bijl is vermoord.
Vroeger waren de misdadegers in Nederland anoniem. Als dat nog zo is, hoe kan de burgerij zich veilig voelen. Zo’n jonge misdadiger zou als een volwassene berecht moeten worden, het is duidelijk dat hij met voorbedachte rade handelde.
@Pak Olive : Ja in Amerika zou hij als volwassene worden berecht ,Het is inderdaad met voorbedachte rade ! Maar toen en ook nu geldt in Nederland het Jeugdrecht .Misdaden begaan onder de 18 jaar vallen onder Jeugdrecht en na hun 18 e jaar worden deze misdaden gewist en komen dus niet op het strafblad terecht .Deze jongen was in 1956 ,14 jaar en nu als hij nog leeft 80 jaar ,Als hij na zijn straf verder keurig heeft geleefd ,heeft hij dus geen strafblad ! Als ik zo het verhaal heb gelezen ,kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat deze jongen zwaar gestoord was en in een fantasie -wereld leefde ,hem opsporen was een fluitje van een cent ..Volgens u waren vroeger de misdadigers anoniem .Dat is betrekkelijk er was een mondelinge overeenkomst tussen media en justitie dat verdachten alleen met hun initialen bekend zouden worden gemaakt .Dat is eigenlijk nog zo maar bij ernstige misdaden wordt er hier ook de hand mee gelicht en komt de dader met naam en toenaam in de media en vaak ook met een foto zonder balkje ! Een zeden-delinquent kan verhuizen wat hij wilt maar via het Internet is hij makkelijk te traceren en wordt zo goed in de gaten gehouden .We spreken nu over een moord gepleegd in 1956 ,tegenwoordig hangen overal camera,s ,op die manier hebben ze ook de moordenaars van Peter R de Vries kunnen pakken ,die pleegden die moord in een buurt met de hoogste camera dichtheid van Nederland ,dommer kan het niet ! Aangezien er ook beelden van hun waren van een week tevoren ,toen ze De Vries aan het afleggen waren ,kan moord makkelijk bewezen worden .Nederland is ook het land waar de meeste telefoon-taps plaats vinden ,De tijd dat misdadigers in Nederland met de fluwelen handschoen werden aangepakt is allang voorbij ! Deze jongen van 14 jaar zou NU na het uitzitten van zijn straf ,ook echt nog wel heel erg in de smiezen worden gehouden en waarschijnlijk onder een voorwendsel verpleegd zijn geworden ,zodat hij niet weer tot een moord kan komen .Je moet inderdaad de burgerij tegen gekken beschermen .
Het slachtoffer was dus agent van politie J.A Ax en de dader heette A.van Kastel .De dader kreeg geen straf opgelegd maar werd ter beschikking van de regering gesteld .In principe zou de dader op zijn 21 e weer op vrije voeten gesteld kunnen worden maar geloof mij nou maar ,dat doen ze niet zo gauw ,wordt er een stoornis vastgesteld ,kan de dader tot Sint Juttemis gedwongen “” Verpleegd “” worden ,hij komt echt niet zomaar op vrije voeten !
Bert Siap zegt 24 maart 2022 om 2:04 am: “Aangezien er ook beelden van hun waren van een week tevoren ,toen ze De Vries aan het afleggen waren, …”.
Doeh Pak Siap, toen De vries nog leefde kon hij toch nog niet worden afgelegd? Hij zou hevig hebben geprotesteerd.
Het verhaal over deze jonge man maakte diepe indruk op mij. Allereerst wordt er een waardeoordeel geveld. Hij is zwaar gestoord. Maar is dat wel zo. Waar stond zijn wieg, in welke omgeving is hij grootgebracht. Wat heeft hij meegekregen . Dat zijn en meerdere oorzaken waarin hij gevormd wordt. Had hij last van cognitieve dissonantie. In mijn vele gesprekken met veteranen ben ik dat tegen gekomen. Verhalen die niet klopte met het tijdspad/geest en omstandigheden. Veteranen die een spange droegen waar de medailles niet op volgorde waren. Of erger ze waren te jong om militair te zijn. In mijn eigen familie kreeg ik een foto van mijn vader onder de ogen. Tekst luidde “aanval op het strand in Rangoon”.
Mijn vader had een uniform aan uit de jaren 50, en het strand was op de Mok op Texel. Antwoord op mijn bevinding “ ik dacht het” zei de eigenaar van de foto. Zo zie je maar je kan en mag geen oordeel vellen, mensen kunnen reageren met een vast gedachtegoed. Het framen en demoniseren van personen in een negatieve tijdgeest. Deze situatie herhaald zich weer.
Jean-Louis zegt 24 maart 2022 om 10:46 am: “Hij is zwaar gestoord. Maar is dat wel zo”.
Tja …. in de eerste plaats, wat is “gestoord”? Hij had een idee fixe. Hij wilde per se naar Nieuw Guinea – waarschijnlijk had hij het leven daar erg geromantiseerd – en daarvoor had je wapens nodig, zo dacht hij, misschien ingegeven door wat hij op nog jongere leeftijd in Indië/Indonesia had meegemaakt. Daarom hoef je nog niet gestoord te zijn als jongen van 14. Meerdere jongens van 14 hadden zo hun dromen en fantasieën: Zeker die met een Indische achtergrond. Daar kan ik over meepraten. Piloot worden, als Tarzan met Jane door de jungle trekken, commando zijn in het legertje van Westerling, cowboy in het Wilde Westen van de VS. Was je daarom als jonge Indische teenager geschift?
De makke bij deze jonge moordenaar was, dat hij kennelijk strakke ouderlijke begeleiding ontbeerde. “Op de kamer van de jongen vonden de politiemannen allerlei avonturenstrips, beeldverhalen en speelgoedwapens”. So far, so good. Maar de moeder voerde kennelijk een “laisser faire” beleid en van papa was voor zover ik kan nagaan geen sprake. Dan kunnen jongens in hun droomwereld verstrikt raken en te ver gaan; dan kan het zwaar uit de klauw lopen. Dat is bij deze jongen gebeurd.
Hij plande zijn moord, er was duidelijk sprake van voorbedachte rade. Hij was evenwel niet in staat om de gevolgen van zijn daad te overzien; maar dat is bij tieners niet ongebruikelijk zeggen de gedragsdeskundigen en hersenonderzoekers van nu. Zijn cover up van de moord was slordig, onhandig, naïef, Maar was hij gestoord, in de zin dat het moorden zijn lust en leven was? Hij was “gestoord” omdat de rem op zijn fantasieën en gedrag nog onvoldoende was ontwikkeld en er kennelijk niemand was, die voor hem op de rem trapte.
Ik neem aan dat die jongen naar goed Nederlands gebruik psychiatrisch is onderzocht en dat de rechter in zijn oordeel niet alleen met de leeftijd van de jongen, zijn verleden en zijn leefomstandigheden, ook met de bevindingen in het psychiatrisch rapport rekening heeft gehouden.
Ik ben inderdaad benieuwd hoe het hem in zijn verdere leven is vergaan.
Just my 2 gobangs.
Ha ha ha macabere humor maar toch humor ,Ja die twee huurlingen ( huurmoordenaars ) waren niet de slimsten ! Die Pool beweerde dat hij de ( mogelijke ) moordenaar niet kende “” Nee meneer de rechter ,ik heb die vent nog nooit eerder gezien ! “” Toen werden hem beelden laten zien van een week tevoren toen hij samen met die dader op het Leidseplein stond .Ja dat Leidseplein en omgeving staat bol van de camera,s ! Trouwens in 1956 ( lees ik net in het Leids Dagblad van juni 1956 ) gebeurde ook zoiets .Na ontdekking van de vermoorde politieman togen 3 agenten naar het adres van die jongen ( die in het boek gevonden voorwerpen stond ) De Inspecteur vroeg die kleine nakal of hij iets verdachts had gezien .De jongen begon meteen een heel verhaal te vertellen van een verdachte man met een bijl ,die rond had gelopen bij dat bureau .Die inspecteur sloeg op tilt ,dit waren feiten die alleen de moordenaar kon weten ! Intussen hoorde hij geschreeuw van boven ( kamertje van de jongen ) Daarboven gekomen zag de inspecteur dat die 14 jarige jongen ,die 2 agenten onder schot hield en het pistool schietgereed maakte ,Dat deed die gozer niet helemaal goed ,waardoor het wapen haperde .Die agenten beseften dat die gozer gila was en waarschijnlijk een klapper op zijn kepala had gekregen en zo dacht de rechter er ook over ,gezien zijn leeftijd kan die jongen nu dus nog in leven zijn .Hij zou nu 80 jaar zijn geworden en ziet er waarschijnlijk Indisch uit .Awas dus beste PP voor 80 jarige Indo,s met een voorliefde voor wapens !!
Nu ja heer Siap, ik kan door hem nog worden omgelegd, maar mij afleggen doen de jongens en meisje van Salam Terachir wel. Ieder zijn job.
Keep smiling.
Tja ik had moeten weten dat PP een ex officier was bij de Landmacht en vroeger heel erg vroeger bij de militaire Inlichtingen Dienst had gewerkt ,dan spreek je niet van het ordinaire afleggen maar heb je het over het nette observeren ! Hoe zou Reduan Taghi het zeggen ? “” Ach Ali ga jij even Linke Loetje observeren “” Nou denk het niet Reduan komt niet uit het nette Semarang maar uit een donkere wijk in Utrecht .Reduan zou het zo zeggen “” Ali ga jij als de donder die Maffe Loetje afleggen !”” Afleggen heeft eigenlijk 3 betekenissen 1) Het volgen van iemand 2) Het neerschieten van iemand .3) Het wassen van een lijk .Nou punt 3 wordt natuurlijk nooit en te nimmer gedaan in het criminele milieu .Punt 3 wordt gedaan door de jongens en meisjes van Salam Terachir ,ja inderdaad ieder zijn job . 😎😎
Tja … ik buig mijn hoofd. Wist niet dat “afleggen” zoveel betekenissen had. Ik ken het alleen als “lijkwassing” en “tekort komen”. Pan Dale uit 1999 blijkt er zelfs een halve pagina aan te wijden.
Wie weet wordt in het criminele milieu een slachtoffer dat zo juist is omgelegd, toch afgelegd, als extra service en uiting van respect. Het moet geen rommeltje gaan worden; ook de boeven hebben hun moraal.
Een joch van veertien jaar, veel ellende meegemaakt, weg van wat hij eens thuis noemde, vader is al niet meer, moeder heeft eigen sores, fantasie en realiteit dat grenzen heeft die lang nodig hebben om concreet vastgelegd te worden. Welke volwassene heeft niet meegemaakt iets te vroeg zijn mening te uiten en er later spijt van te hebben. Hopelijk heeft deze man zijn leven weten te herpakken.