In augustus 1861, ruim een jaar na het verschijnen van zijn Max Havelaar, ligt in de Amsterdamse boekhandels een tweede boek van Multatuli, de Minnebrieven. Ook hierin weerklinkt een aanklacht tegen de Nederlandse politiek jegens Indië: ‘Sedert enige jaren bemoeien zich velen met Indië. Die “velen” kunnen onderscheiden worden in twee hoofdsoorten, de behouders en de liberalen. Behouders zyn de personen die gaarne zoveel mogelyk voordeel trekken uit Indië; en liberaal noemt men de zodanigen die gaarne uit Indië voordeel trekken, zo véél mogelyk.’
Multatuli stelt daarop een derde partij voor, ‘een party, die eenvoudig de mening voorstaat, dat men den Javaan niet moet mishandelen.’ Daarna vangt Max’ kiezerscampagne aan…
“De Javasche karbouw”, door D.W. Schiff
Door Multatuli
Ik laat nu in het midden, of gy de waarheid weten wilt, maar ik verkies u die waarheid te zeggen. (….)
Ziehier:
Lijst der in de maand Februari 1856 aan de bevolking van één district afgenomen buffels,
toen Max Havelaar adsistent-resident was van de afdeling Lebak,
en terwyl de heer Duymaer van Twist, onder de regering van Willem den Derde, namens de Nederlandse natie de zogenaamde Neêrlands-Indische bezittingen bestuurde.
Naam van den bestolene/desa/getal der gestolen buffels:
Kassib Kadoe Gawir Een buffel
Manggia Tjibongbong Een buffel
Oessoep id. Een buffel
Mayasih id. Een buffel
Radaya id. Een buffel
Hadji Sadik id. Een buffel
Sapioedin id. Een buffel
Moersid Waloekoe Twee buffels
Sadjiah Sanggir Een buffel
Ridjal Tjimontjong Twee buffels
Kalar Badoer Twee buffels
Mamak Tjipoeroet Een buffel
Kaliam Kadoe Leboe Een buffel
Asmil Kadoe Gawir Een buffel
Rangga Kadoe Damas Een buffel
Marni Tjisangsang Een buffel
Sariada id. Een buffel
Djepo Tjidadap Een buffel
Djaya Tjioeroeh Een buffel
Bayi Lebak Tjitra Twee buffels
Asmil id. Een buffel
Mayinten Tjikatampe Een buffel
Ayim Tjilegong Een buffel
Moetassi Tjigingang Een buffel
Mandaya Kadoe Lamboe Een buffel
Arday id. Een buffel
Ardjiman Laribongoer Een buffel
Arpan Tjikario Een buffel
Abin Tjimerak Een buffel
Dakir Tjiorogdalong Een buffel
Moektar Sereweh Een buffel
Assih id. Een buffel
Is ´t genoeg, Kiezers?
Ziet ge wel, hoe verkeerd gy deedt, dien Multatuli te benoemen tot schryver, daar de gehele imposante eentonigheid der Saïdjah-vetelling niets is dan een plagiaat, een kopie van de treurige werkelykheid!
Eén buffel!… Eén buffel!…
Eén buffel!… Ja… maar in ´t geheel: zes-en-dertig buffels! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve: in één maand! Is ´t niet genoeg, Kiezers?
Zes-en-dertig buffels in één maand!…´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve andermaal: in één distrikt… Is ´t niet genoeg, Kiezers?
Zes-en-dertig buffels in één maand, in één distrikt! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, nog eens: Lebak heft vyf distrikten…. Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Vyfmaal zes-en-dertig is honderd-en-tachtig! Is ´t genoeg, Kiezers?
Honderd-tachtig buffels, afgenomen aan de bevolking van de afdeling Lebak, in één maand tyds! t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, tot vervelens toe: er zyn twaalf maanden in een jaar… Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Twaalf maal honderd-tachtig maakt ruim tweeduizend! Is ´t genoeg, Kiezers?
Ruim tweeduizend buffels, afgenomen aan de bevolking van de afdeling Lebak, in één jaar! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, byna voor het laatst: De reidentie Bantam heft vyf afdelingen…. Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Vijfmaal tweeduizend buffels, is tienduizend buffels! Is ´t genoeg, Kiezers?
Tienduizend buffels, afgenomen aan de bevolking der residentie Bantam! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, voor ´t laatst: Java heeft, ik weet niet hoeveel, residentieën. ´t Verandert telkens. Neemt de verhouding der bevolking van Bantam, tot die van Java… Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Vier-en-twintigmaal tienduizend buffels, maakt tweehonderdveertig-duizend buffels! Is ´t genoeg, Kiezers?
Tweehonderd-en-veertig-duizend buffels, in één jaar afgenomen van de Javase bevolking! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, voor ´t allerlaatst: Java is maar een klein deel van Insulinde – ´t is moeilyk met juistheid te zeggen hoe klein – maar de Javase bevolking staat in verhouding tot die van Insulinde, als omtrent één tot drie. Daar echter de welvaart elders geringer is, en er in de andere gedeelten van uw bezittingen – noemt ge ´t zo niet? – niet zóveel als op Java gestolen worden kán, stel ik u vóór ditmaal maar te vermenigvuldigen met twee… Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Tweemaal tweehonderdveertig-duizend buffels, maakt vierhonderd-tachtig-duizend buffels! Is ´t genoeg, Kiezers?
Vierhonderd-tachtig-duizend buffels, in één jaar afgenomen aan de zogenaamd Nederlands-Indische bevolking! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, voor de werkelyk laatste maal: zo´n Gouverneur-Generaal blyft daar in den regel vyf Jaren… Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Vyfmaal vierhonderd-tachtig-duizend buffels, maakt byna twee-en-een-half miljoen buffels!
Twee-en-een-half miljoen buffels, in vyf jaar afgenomen aan de Indische bevolking, onder de regering van één Gouverneur-Generaal die zyn plicht niet doet! ´t Is zovéél niet, meent ge?…
Eilieve, nu waarlyk voor de allerlaatste maal: één buffel kost van vyftien tot dertig gulden. Stel twintig gulden…. Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Twintigmaal twee-en-een-half miljoen, maakt vyftig miljoen.
Vyftig miljoen guldens geldswaarde aan buffels die aan de Indische bevolking werden afgenomen onder de regering van één Gouverneur-Generaal, die zyn plicht niet doet! ´t Is zovéél niet, meent ge?
Eilieve, end it nu waarachtig voor de allerlaatste maal: het afnemen van buffels aan de bevolking is het ergste niet! Herendienst, onbetaalde arbeid, onbetaalde levering van allerlei zaken, bedraagt in geldswaarde méér, véél meer, twintigmaal meer, o Kiezers…Vermenigvuldigt, zeg ik u!
Twintigmaal vyftig miljoen maakt duizend miljoen.
Is ´t genoeg Kiezers?
Duizend miljoen guldens geldswaarde, die aan de Indische bevolking wordt afgenomen, onder de regering van één Gouverneur-Generaal die zyn plicht niet doet.
IS DAT NU EINDELYK GENOEG, O KIEZERS VAN NEDERLAND?
Java Post 
Ondanks dat Multatuli eigenlijk va
n Nederlandse afkomst is; eert Indonesia de man toch met straten die naar hem vernoemd worden.
Verstuurd vanaf mijn iPhone
Wees eens eerlijk. Onze Nederlandse voorouders destijds waren ook slaven. En . . . wij nu, zijn ook slaafs. Mensen praten over geschiedenis op een leuke luchtige manier. Maar de feitelijkheid over Nederland was (en is) echt niet zo glorieus. We zijn nog steeds plebs en zo worden we ook behandeld door de zogenaamde elitairen.
Covid, de zoveelste nagel in een doodskist. Democratie, een lachertje (als het hier niet om volkerenmoord zou gaan). Multatuli is in one hart. Je zou ook kunnen zeggen ‘broodje van eigen deeg’.
Het Indische bestuur liet toe hoe of de bevolking werd uitgebuit door de eigen hoofden: Saīdja’s vader HAD een buffel.
De Heer E.D. Dekker, alias Multatuli, had bij zijn beschrijvingen van de misstanden zelf boter op het hoofd. Hij smeekte om een baantje bij het door hem verfoeide bestuur en werd uiteindelijk afgescheept met een post als assistent-resident van Lebak. Daar had de Javaanse vorst nog vrijwel volledige autonomie als gevolg van het Preangerstelsel. Zijn aanklacht zo dus als eerste gericht dienen te zijn aan het adres van de toenmalige vorst. Hij negeerde dus de bestuurlijke werkelijkheid. Dit leidde weer tot vele reprimandes van zijn meerdere. Zie hierover ook W.F. Hermans. Persoonlijk had meneer Dekker nu ook niet een beste reputatie. Hij was gok-verslaafd en schrok er niet van terug om bij zijn schoonfamilie te lenen en nooit meer terug te betalen. Hij maakte de kleine erfenis zijn vrouw afhandig en bestond het om in Nederland de tantes van zijn vrouw geld af te troggelen voor zijn gokverslaving. Zijn vrouw zocht dan ook vele malen hulp en onderdak bij mijn betovergrootvader in Batavia. De heer Dekker is ons nog steeds een aardig kapitaaltje schuldig. Soeda ja, ik wil verder geen soesa. Hij kon tenslotte aardig schrijven!
“Hij negeerde dus de bestuurlijke werkelijkheid.” Dit was de werkelijkheid van het duale, indirecte bestuur, over heel Indië. De Max Havelaar was een roman die ergens moest worden gesitueerd, dat werd dus Lebak. Mulltatuli was geen antikolonialist waar hij vaak voor wordt aangezien. De Max Havelaar richt zich alleen maar tot het indirecte bestuur dat de gangbare uitbuiting en onderdrukking van het volk door de eigen hoofden mogelijk maakte. Verplicht op de leeslijst op de HBS, verschrikkelijk. Maar als je dit leest ben je in één klap op de hoogte van de misstanden die vanwege het duale bestuur werden toegelaten. Dat heeft in de ethische politiek wel geleid tot meer controle: I.S. 1925, art. 162, Allen die zich op het grondgebied van Nederlandsch-Indië bevinden, hebben aanspraak op bescherming van persoon en goederen (…).
Over de persoon van de heer Douwes Dekker heb ik geen oordeel. Je hebt mensen in soorten, en een kunstenaar is een van die vele soorten. Niemand heeft scherper dan Douwes Dekker de Nederlandse soevereiniteit over Indië, en de grondslag van het indirecte bestuur, zo ondubbelzinnig weten te plaatsen.
@edewaal; ‘boter op zijn hoofd etc.’- Hoe weet dat allemaal? Uit de Privé? Toch opmerkelijk dat juist hij als inspirator genoemd wordt door vele Indonesische nationalisten! Op de middelbare scholen in Indië(!) werd zijn boek geboycot. Men vond hem een opruier! In 1996 bezocht ik de streek Lebak. In Rangkasbitung stopte ik bij de jalanan Multatuli! Er is daar nu zelfs een Multatuli museum. – In de laatst gehouden dekolonisatie bijeenkomst in het Pakhuis, Amsterdam, hield ook een Indonesische historicus zijn lezing; Van Multatuli tot Poncke Prinsen. De zaal was muisstil en ……er kwamen geen reacties!
Gelukkig dat die roman van DD heeft geleid tot het inperken van de vrijheid van uitbuiting door de eigen hoofden. Soms krijg ik het idee dat het in Indonesië op bepaalde plaatsen weer is teruggekomen. maar jammer genoeg geen Indisch bestuur meer. Die roman heeft toch geleid tot een stukje ‘daar werd wat groots verricht’?
Ik heb deze wetenschap uit ons familiearchief. DD was getrouwd met nichtje en petekind van mijn betovergrootouders. Verdere vuile was van DD bespaar ik u. Maar lees vooral W.F Hermans!
De macht van de hoofden en vorsten werden sinds 1850 steeds verder ingeperkt door geleidelijk afschaffing van de herendiensten(tegen de zin van de conservatieven), maar in de Preanger waren de belangen van inlands bestuur en landsbestuur te zeer met elkaar verweven. In 1869 werd door de toenmalige Minister van Koloniën niet alleen de herendiensten afgeschaft maar ook het Cultuurstelsel. Tegelijkertijd werd het Batig Saldoprincipe overboord gezet(weer zeer tegen de zin van de conservatieven) onder invoering van de Agrarische Wet en de Suiker Wet.
Ergens in de verte zijn DD en ik ook een klein beetje aangetrouwde familie via mijn Versteegh-tak. Zo ver weg dat ik het pas te weten kwam nadat mijn oudste dochter een stamboom had uitgezocht. En binnen de familie ook slecht bekend, er werd ook nooit over gesproken.
@JASomers; ‘tot wat groots verricht etc.’- Inderdaad met een goedkope arbeidsmassa, grondstoffen etc. Ja zelfs een afzetgebied voor onze producten van/met Indische grondstoffen!(batik) -Colijn zei het al in 1939; ‘wij hebben Indië succesvol geëxploiteerd’!
– Mochtar Lubis; ‘duidelijk was ook dat de ethische politiek geen verandering bracht! Het voornaamste belang van Nederland was nl. economische en financiële winst! De ontwikkelde handel maakte ook dat de steden een aantrekkingskracht tot de mensen in de dorpen/desa’s verkreeg. Zodoende ontstonden grote Inlandse gemeenschappen/kampongs aan de randen der steden, die geen gebruik konden maken van de openbare voorzieningen/ elektriciteit/ riolering etc. en …een vaste inkomens. Deze grote groepen minder bevoorrechten vormden de kiem voor ontevredenheid en weerzin tegen de overheid. En een voedingsbodem voor merdeka’! Zie; bersiap in Soerabaja!
@edewaal; ‘verdere vuile was etc.’- Die vuile was; oa ook het stelen uit staatskas voor armen op Sumatra etc., bracht wel een nationale held voort, die zijn weerklank nu nog heeft. Zelfs in Indonesië! En dat kan men dan niet zeggen van oa onze koning Willem Hendrik….
“dat de ethische politiek geen verandering bracht! ” Alleen al het onderwijs!!!!! Tijdens de Japanse bezetting namen de Indonesische goed opgeleide mensen het heft in het gemeentehuis over. Het liep gewoon door. En Indonesische huisartsen. Die van ons heeft mij opgeknapt na de Kenpeitai! En een beter toezicht op de eigen hoofden. enz.
“die geen gebruik konden maken van de openbare voorzieningen” Baboe Soep wel hoor. Er kwamen modelkampongs waar de mensen hun ideeën. konden opdoen. Ik heb van mijn eerste baas bij TNO jaarverslagen van de dienst volksgezondheid gekregen (nu bij IWI). Waarschijnlijk heeft Mochtar Lubis daar nooit van gehoord. Maar je kunt ook niet alles weten.
@JASomers; ‘allleen al het onderwijs etc.’- Die armtierige desa scholen? Die paar HIS scholen? Voor 70 miljoen Indonesiërs! Oprichting van eigen opgericht onderwijs werd al meteen door de overheid gedwarsboomd; wilde scholen! Stom houden was het parool! Ten opzichte van het Europees onderwijs voor die 300.000 Europeanen! -In de Japanse tijd ging/moest de hele jeugd naar school! Massaal werd daar gebruik van gemaakt.
*’model kampongs etc.’- In heel Soerabaja nog geen één tegen gekomen. Ook niet in mijn geboorteplaats Ambarawa met zijn kolossale armoedige kampongs; achter de Europese straten/wijken!
De ethische politiek werd (en wordt) door vele Indische mensen belachelijk gemaakt. Ja, angst voor hun eigen maatschappelijke positie, nu we die inlanders hoger op brengen. Het was een zegen voor de Inlandse bevolking, het opende mogelijkheden! Mede dank zij de Max Havelaar.
@JASomers; ‘een zegen voor de Inlandse bevolking etc.’- Mochtatr Lubis; het Inlands onderwijs bleef noodzakelijkerwijs(!) zeer beperkt omdat er weinig geld ter beschikking kwam. Slechts 46% van 60 miljoen inwoners kreeg (vooral desa)onderwijs. Voor het voortgezet onderwijs kwamen alleen kinderen van Indonesische ambtenaren in aanmerking. Slechts 240 (!!!)Indonesische jongeren deden eindexamen op een Middelbare school! Na 1942 waren er slechts 230 Indonesische academici ! (344 studeerden nog in Nederland). En dat alles op een bevolking van (toen) 60 miljoen!
Een zegen?
Bezetting van het ambtelijk apparaat, 1938: Europeanen 14.395. Indonesiërs 57.252.
Bedenk dat onderwijs geen eerste prioriteit is voor de rijksoverheid, ook in Nederland niet. De belangstelling moet van onderop komen, dan is er een volledige facilitering door de overheid. En op plaatsen waar geen belangstelling is getoond, maar wel nuttig wordt geoordeeld.
Volksonderwijs:
1914-1915 159.441
1939-1940 806.609
Schoolbevolking Westers Lager Onderwijs (eerste klas, Indonesiërs in %:
1914-1915: 52.9%
1938-1939: 58,0%
Schoolbevolking Mulo eerste klas:
1914-1915: Europeanen 81,3%, Indonesiërs 10,3%
1938-1939 Europeanen 31,7% Indonesiërs 50,6%
Hoger onderwijs,eerste jaars:
1920-1921: Europeanen 78,6% Indonesiërs 7,1%
1938-1939 Europeanen 21,4% Indonesiërs 47,9%
“Voor het voortgezet onderwijs kwamen alleen kinderen van Indonesische ambtenaren in aanmerking.” Nou nee, net als in Nederland (concordant!) met toelatingsexamen. De inheemse ‘1e klas’ lagere school werd Nederlandstalig en in 1914 omgezet in de Hollandsch-Inlandsche School (HIS), en de Hollandsch-Chineesche School. Samen met de Europese lagere scholen boden deze inheemse scholen nu onbeperkt en ongescheiden toegang tot het Europees middelbaar onderwijs (MULO, AMS, HBS, Lyceum, Gymnasium) en vervolgens tot het Europees universitair onderwijs (zie bijvoorbeeld Soekarno, Hatta enz.).
Wat van belang is, is de verschuiving in verhoudingen. Bedenk dat in die tijd een kind van een timmerman ook timmerman werd. Bij de Indonesische bevolking was dat nog sterker het geval. Waarom zou een kind van een eenvoudige tani naar school gaan, zijn vader was toch ook nooit op school geweest? Ontwikkeling van onderwijs is van lange adem. Zo nam In 1907 Van Heutsz wel het initiatief tot driejarige desascholen of volksscholen, bekostigd uit schoolgeld aangevuld met overheidssubsidies. In de dorpen bestond weinig belangstelling voor dit onderwijs maar het bestuur wist met zachte druk, perintah haloes, de dorpsbesturen toch over de streep te trekken. In 1915 kwam er een vervolg met de Inlandsche Vervolgscholen. Alles kost tijd, en belangstelling.
@JASomers; ‘onderwijs etc.’- Hoger onderwijs(!) 1938-1939 ; Europeanen 21,4 % en Indonesiërs 47,9 %!! Toon mij een foto van zo’n klas!
“Toon mij een foto van zo’n klas!” Universiteiten kennen geen klassen.
@JASomers; ‘Hogere onderwijs etc.’- Het zelfde als een universiteit? – In 1940 volgden 1.700.000 Inlanders onderwijs; van desa scholen tot hoger onderwijs! Tov. 70.000.000 Inlanders = ca 3% dwz 97% analfabeet !!
Bovenstaande percentages zijn best aardig om te weten maar zo worden de verhoudingen niet duidelijk.
Het aantal Nederlanders/Europeanen in Nederlands-Indie in 1930 bestond uit een kleine 200.000 personen en de inlandse bevolking uit meer dan 50 miljoen (factor 1:250) . Dan is gezien bovenstaande gegevens de deelname van de inlandse bevolking aan het onderwijs absoluut en in percentages vele malen kleiner dan dat van de Nederlandse bevolking.
Het beeld voor de Nederlanders is vertekend. Tienduizenden kinderen van Nederlandse ouders in Nederlands-Indie volgende hun opleiding in Nederland. Dat verhoogde niet alleen hun status maar ook de kans op een baan in Nederlands-Indie, als zij tenminste teruggingen naar de kolonie. Als die in Nederlands-Indie hadden gestudeerd, dan was er van het Inlandse aandeel weinig overgebleven.
Daarnaast besteedde het Indisch Gouvernement aan onderwijs per Nederlands kind meer dan aan onderwijs per inlander.
Nederlands was de voertaal op de door het Indisch gouvernement gesteunde scholen. Dan hadden inlandse kinderen minder kans voor het toelatingsexamen voor het concordaatsexamen te slagen laat staan de opleiding af te ronden, dan Nederlandse kinderen. Ik heb het idee dat Nederlanders hun kinderen voor onderwijs naar Nederland stuurden om zodoende het toelatingsexamen in Indie te omzeilen, het voordeel van de braindrain was wel dat het gemiddeld intelligentiequotiënt in Nederlands-Indie steeg en dat in Nederland daalde.
Het schoolgeld was een grote hindernis voor de Inlandse bevolking om een school te volgen. Als een koelie 2 tot 3 cent per dag verdiende dan bleef er weinig geld over om zijn kinderen naar school te sturen. Niet alleen voor koelies maar voor een groot deel van de inlandse bevolking was daardoor goed onderwijs onbereikbaar.
De kans op toegang tot onderwijs voor Inlanders was door al deze factoren ook kleiner. Indonesiers zagen het belang van onderwijs wel in en stichtten eigen scholen, de wilde scholen.
Nederlands-Indie sloeg in vergelijking met andere koloniën een slecht figuur, slecht 8% van de inlandse bevolking was gealfabetiseerd. daarmee was Nederland wel hekkensluiter. Ik heb eens op de achterkant van een bierviltje uitgerekend hoe lang het zou duren totdat meer dan 95% van de inlandse bevolking gealfabetiseerd zou zijn. Dan hebben opeenvolgend Indonesische regeringen het toch beter gedaan.
De sociale mobiliteit in Nederlands-Indie was nagenoeg nihil, wie voor een dubbeltje geboren werd, werd nooit een kwartje. De zgn repatriëring naar Nederland was wat dat betreft een uitkomst
“Nederlands was de voertaal op de door het Indisch gouvernement gesteunde scholen.” Ja. De dochter van baboe Soep zat op de HIS, wij moesten Nederlands met haar spreken. Nederlandse taal vanwege concordant onderwijs.
” dat Nederlanders hun kinderen voor onderwijs naar Nederland stuurden om zodoende het toelatingsexamen in Indie te omzeilen,” In Nederland was ook toelatingsexamen nodig voor HBS en Gymnasium. In Vlissingen wilde de directeur van de RHBS mij op school hebben, maar besefte zich dat ik met glans zou zakken voor het toelatingsexamen. De tweede klas wordt in dat systeem daarbij niet genoemd, ik werd dus meteen in de tweede klas ‘geplaatst’ (niet ‘toegelaten’ dus!).
“wie voor een dubbeltje geboren werd, werd nooit een kwartje. ” Klopt, we hebben het dan ook over vóór de oorlog, precies als in Nederland. De zoon van de timmerman werd ook timmerman. En de meisjes op huishoudschool (Maar de dochter van baboe Soep? Vóór de oorlog!) Mijn Zeeuws meisje heeft ook moeten knokken voor haar vervolgopleidingen. Niet alleen omdat ze meisje was, maar er was in dat gezin gewoon geen geld voor. Dus: werkstudent plus beurs.
“Het schoolgeld was een grote hindernis voor de Inlandse bevolking” In Indië precies hetzelfde als in Nederland. Het onderwijs werd voor het grootste deel bekostigd door de overheid. Er was alleen schoolgeld, ik dacht alleen administratiekosten en extraatjes. Bijvoorbeeld godsdienstonderricht. En bij armlastige gezinnen was er dan geen schoolgeld, of daar was subsidie voor. De verhoudingsgetallen weet ik niet, alleen voor universitair onderwijs een tijdje terug. Collegegeld € 2000,–, kosten van de overheid €22.000,–. Voor mijn promotie ving de vakgroep € 35.000,– van de overheid.
“de wilde scholen.” Oppassen. De meeste ‘wilde’ scholen kwamen binnen de inheemse bevolkingsgroepen tot stand in de jaren ’20 en ’30. Moehammadyah spiegelde zich aan de activiteiten van missie en zending waarbij naast ziekenhuizen en weeshuizen ook scholen werden opgericht. Daarnaast werden vele scholen opgericht met een antikoloniale indoctrinatie. Tan Malaka had in 1921 een school gesticht binnen een marxistische afdeling van Sarekat Islam. In 1925 bestonden er al enkele tientallen van dit soort scholen maar deze werden na ingrijpen van het gouvernement voor een groot deel weer opgeheven. Meer succes hadden de door Soewardi Soerdjaningrat vanaf 1922 gestichtte Taman Siswa-scholen. Ook deze scholen werden gewantrouwd door het gouvernement vanwege hun antikoloniale sentimenten, maar hun kwaliteit werd wel gewaardeerd. Dewantoro huldigde aanvankelijk het non-coöperatiebeginsel, maar aanvaardde naderhand wel gouvernementssubsidie. Ondanks klachten over het anti-Nederlandse karakter van het onderwijs, hebben al deze scholen toch een aantal jaren subsidie genoten. Dit soort scholen zouden in Nederland ook geen overheidssubsidie krijgen. Maar daar was een systeem voor: Bijvoorbeeld : religieuze genootschappen mogen best scholen stichten (CLD in Delft!) maar krijgen alleen subsidie als ze het reguliere onderwijs inrichten volgens landelijke normen en landelijke inspectie. Voor godsdienstonderwijs moet dan het schoolgeld worden aangesproken of subsidie van de stichters.
Bah! ik ben weer veel te lang bezig geweest.
Nederland zag er vòòr de oorlog anders uit dan Nederlands-Indie. Het grootste verschil was de verzuiling, waarbij Nederlanders verdeeld werden naar geloof of geen geloof. Bvb Scholen waren verdeeld naar geloof: er was een katholieke school, een protestantse school en een openbare school. . Het voordeel van de verzuiling was dat er in de zuil geen duidelijk sociaal onderscheid werd gemaakt.
In Nederlands-Indie was er helemaal geen sprake van verzuiling, het was een rangen- en standenmaatschappij en het verschil tussen Europeanen, Inlanders en anderen was ook eens wettelijk vastgelegd. Daarom loopt een vergelijking tussen Nederland en Nederlands-Indie mank. Trouwens het waren toch ook zelfstandige rechtspersonen.i.d.
Her komt erop neer dat de inlander niet alleen weinig kans had op goed onderwijs, maar dat de vooruitzichten op een goede baan bijkans nihil waren. Bij de Koninklijke Marine had een inlander als officier geen kans, behalve in de laagste rangen en met minder salaris. . Bij het KNIL waren de hoogste rangen vergeven aan zoontjes van KNIL-officieren, een inlander werd bij uitzonderingssubaltern officier. Indonesiers (Molukkers, Menadonezen) kwamen voornamelijk in de lagere rangen (onderofficieren en manschappen) voor en tegen een minder salaris dan de Europeanen. Het zelfde laken een pak was dat bij het Gouvernement. De hoogste rangen waren voorbehouden aan totoks. De hogere rangen werden bezet door degenen die in Nederland hadden gestudeerd. De lagere rangen werden in eerste instantie door Indische Nederlanders maar later ook Indonesiers bezet. Die laatsten hadden wel een lager traktement.
De ongelijkheid was ingebakken in het systeem.
In Indië was het katholieke en christelijke lager onderwijs overheersend, zowel in initiatieven als kwaliteit. Vond het gouvernement best. Die lui zorgden voor een redelijk grote financiering.
Overheersend? Wat moet ik me daarbij voorstellen, kan dat kwantitatief onderbouwd worden?
In Nederland was een duidelijke scheiding tussen het openbaar en bijzonder onderwijs. Maar waar in Nederland gedurende de negentiende eeuw vooral particuliere organisaties, gerangschikt in hun eigen zuil, het opvoedende element invulden en afbakenden tegenover de ‘zorg’ van de staat, was dat in Indië veel minder of helemaal niet het geval. De zogeheten schoolpacificatie die in 1917 in Nederland werd bereikt en leidde tot financiële gelijkstelling, had geen effect op de situatie in onze koloniën.
Ikzelf heb mijn gegevens uit o.a. de volgend bronnen gehaald:
Bij d lees gebleven? Opvoeding en Onderwijs in de koloniën https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/72729/20-02-16-LELYVELD.PDF?sequence=1
Het onderwijs in Nederlands-indie in de XXste eeuw
https://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1966_num_44_4_2659
Moet zijn “Bij de les gebleven.? Opvoeding en Onderwijs in de koloniën
“een rangen- en standenmaatschappij en het verschil tussen Europeanen, Inlanders en anderen was ook eens wettelijk vastgelegd.” Hoezo? Vastgelegd?
was dat dan niet WETTELIJK vastgelegd? Het lijkt mij een retorische vraag van dhr Somers. Hij is aan zet.
“Hij is aan zet” Niks retorisch, gewoon: hoe komt u hieraan? U kent toch uw literatuur? Voor de zoveelste keer, zucht:
Art.163. Wanneer bepalingen van deze wet, van algemeene en andere verordeningen, reglementen, keuren van politie en administratieve voorschriften onderscheiden tusschen Europeanen, Inlanders en Vreemde Oosterlingen, gelden voor hare toepassing de navolgende regelen.
(2). Aan de bepalingen voor Europeanen zijn onderworpen:
1o. alle Nederlanders;
2o. alle personen, niet begrepen onder no. 1, die uit Europa afkomstig zijn;
3o. alle Japanners en voorts alle van elders afkomstige personen, niet begrepen onder nos. 1 en 2, die in hun land onderworpen zouden zijn aan een familierecht, in hoofdzaak berustende op dezelfde beginselen als de Nederlandsche;
4o. de in Nederlandsch-Indië geboren wettige of wettelijk erkende kinderen en verdere afstammelingen van de personen, bedoeld onder nos. 2 en 3.
(3). Aan de bepalingen voor Inlanders zijn, behoudens den bij ordonnantie te regelen rechtstoestand der Inlandsche Christenen, onderworpen allen, die behooren tot de inheemsche bevolking van Nederlandsch-Indië, en niet tot eene andere bevolkingsgroep dan die der Inlanders zijn overgegaan, gelijk mede zij, die, behoord hebbende tot een andere bevolkingsgroep dan die der Inlanders, zich in de inheemsche bevolking hebben opgelost.
(4). Aan de bepalingen voor Vreemde Oosterlingen zijn, behoudens den bij ordonnantie te regelen rechtstoestand dergenen onder hen, die het Christendom belijden, onderworpen allen, die niet vallen in de termen van het tweede of van het derde lid van dit artikel.
(5). De Gouverneur-Generaal is bevoegd (…) de bepalingen voor Europeanen toepasselijk te verklaren op personen, daaraan niet onderworpen. …. .
Ziet u in deze wet een “een rangen- en standenmaatschappij”?
Ja, ik zie wel een “verschil tussen Europeanen, Inlanders en anderen”.Maar wel goed lezen:
“Wanneer”!!! Het gaat zoals u weet om een pluriform bestuur waarbij sommige wetten gelden voor iedereen, maar sommige alleen voor een bijzondere bevolkingsgroep. Die Indische wetgeving zoekt u zelf maar op, hier alleen voorbeelden. Chinezen kenden adoptie, Nederlanders toen niet. Inlanders kenden grondbezit, Nederlanders en Vreemde Oosterlingen niet. niet. Inlanders uit sommige streken kennen het matriarchaat. Nederlanders en Vreemde Oosterlingen niet. Begint het te dagen? In Nederland heet dat ieder het zijne.
U bent niet de enige hoor die het niet (wilden) snappen. In Indië was het een goudmijn voor advocaten. Van Vollenhoven (staatsrecht overzee) noemde het (netjes) een janboel.
@JASopmers; ‘begint te dagen …’- En wat was dan de uitwerking van art.163 op de Indische maatschappij? prof.Wertheim; ‘dat de verschillende bevolkingsgroepen verschillen in rechtsbehoeften vertoonden en dat men dus niet naar gelijkheid maar naar
‘gelijkwaardigheid’. Een typische koloniale neiging om het bestaande overwicht met redelijk klinkende argumenten te motiveren. Het maatschappelijk leven in het dualisme(!) volgens het ras criterium. De wetgeving in betekenis zelfs nog verre overtrof’. Wie wil het nog niet snappen? – De Indische maatschappij was raciaal bij wet vastgelegd!
” in het dualisme(!)” Nog erger! Pluriform! Hebben wij racisme van gemaakt. En zo de wet gelezen. Vonden vooral de Indo’s prachtig. Zij behoorden tot de groep waarvoor Europese regels golden. En niet tot de inlanders, met kleine i.
“niet naar gelijkheid maar naar‘gelijkwaardigheid’” Klopt. Ze zijn inderdaad niet gelijk, de Europeanen zijn blank, de Indo’s licht getint , de Inlanders bruin, de Chinezen geel (naar men zegt).
@JASomers; ‘gelijkwaardigheid etc.’- Het resultaat; ongelijkwaardigheid! Vooral benadrukt door oa. de instelling van ; Staatsblad Nederlander! Een Inlander, die zich met hart en ziel overgaf aan het Nederlanderschap! Zich koloniaal kon gedragen tov. eigen groep. Wat een pantomime! * ‘ vonden vooral Indo’s prachtig etc.’- Indo’s zijn Europeanen! Als was je bruiner dan de Inlander. Echter te veel pigment…..minder payement!
Nou dat zeg ik toch het verschil tussen Europeanen, Inlanders en anderen WAS ook eens wettelijk vastgelegd. Heb ik geen omhaal van woorden nodig, zucht. Anders had ik …… waren geschreven.
En hoe het onderwijs in Nederlands-Indie was leggen anderen uit. Schaak en mat.
En de door u genoemde rangen- en standenmaatschappij, in de wet vastgesteld? En wat doet u dan met Art. 163 (5)? Weet u bijvoorbeeld onder welk recht een Chinees viel, die woonachtig op Formosa het Japanse onderdaanschap had verworven, en zich daarna vestigde in Indië? Ook Siamezen, Filippino’s, Turken en Egyptenaren vielen onder Nederlands recht. Het systeem was in beginsel een functionele decentralisatie, gegrond op de voorheen zo vaak toegekende exterritorialiteit. Het zijn als het ware verwijsregels in een quasi-internationaal privaatrecht.
“particuliere organisaties, gerangschikt in hun eigen zuil, het opvoedende element invulden en afbakenden tegenover de ‘zorg’ van de staat, was dat in Indië veel minder of helemaal niet het geval. ” Juist heel sterk! Niet in de wet, maar in bestuurlijke afspraken. Bijvoorbeeld de missiegebieden waar openbaar lager onderwijs praktisch ontbrak. Zo was bijvoorbeeld Nieuw-Guinee verdeeld tussen de zending in het noorden en de missie in het zuiden. In die gebieden maakte de overheid ook graag gebruik van de medische zorg door missie/zending. Dat ging in één adem makkelijk samen. Ik denk nog altijd aan pater Geurtjens. Die was volgens mij blijer met een medische post en schooltje erbij dan een paar zieltjes erbij. Daar zorgde God later zelf wel voor.
In Soerabaja: Een katholieke jongens lagere school (bestaat nog steeds) plus AMS/Mulo. Een katholieke meisjes lagere school (bestaat nog steeds) plus MMS/Mulo. Een openbare lagere school. ik weet niet of die van de gemeente was of een particuliere stichting. En een gemeentelijke HBS en een gemeentelijk gymnasium. U ziet een keurige samenwerking resulterend in elkaar aanvullend.
Ook verdeelde krachten op medisch gebied: In Soerabaja een katholiek ziekenhuis, een Leger des Heils hospitaal en een gemeentelijke CBZ (waar ik geboren ben). Los van het marine hospitaal in Goebeng.
De zogeheten schoolpacificatie, die in 1917 in Nederland werd bereikt en leidde tot financiële gelijkstelling, had geen effect op de situatie in onze koloniën. Dwz het bijzonder onderwijs. katholiek en protestants onderwijs in Nederlands-Indie kreeg officieel geen financiële steun van het Gouvernement, daardoor werd de financiële hindernis voor de inlanders nog groter. Het gebrek aan financiële steun aan het bijzonder onderwijs in Nederlands-Indie was wel begrijpelijk.
Zoals in de literatuur vermeld werd, waren de islamitische scholen het hete hangijzer voor het Gouvernement. Toekenning van financiële steun aan het bijzonder onderwijs heette in de praktijk dat voor islamitische scholen een oplossing moest worden gezocht en dat wilde het Gouvernement niet. Het Gouvernement wilde met alle macht voorkomen dat Islamitisch onderwijs in wat voor vorm en wat daarbij hoorde enig voet aan d grond kreeg in Nederlands Indie, zonder de islamitische bevolking tegen het hoofd te stoten. Het zouden maar brandhaarden van nationalisme worden.
Het is toch een beetje vreemd dat in een overwegend islamitisch land (>90%) wel katholieke ziekenhuizen bestonden, maar ik ken geen islamitisch ziekenhuis!!!! Dan is een “keurige samenwerking resulterend in elkaar aanvullend” toch een opmerking die nergens op slaat!!!!.
Hoe vaak moet ik het herhalen. De overheid bemoeit zich in principe niet met initiatieven voor wat onderwijs betreft. Alleen een aanvullende taak, Die dan met openbaar onderwijs wordt opgevuld. Zowel in Indië als in Nederland. En voor bijzondere scholen natuurlijk dezelfde kwaliteitseisen en Inspectie (en bekostiging) als voor de openbare scholen
Voorbeelden voor Nederland: Delft: Lager onderwijs zowel door katholiek als christelijk onderwijs zelf geregeld. Gemeente vult aan met openbaar lager onderwijs. Middelbaar onderwijs zowel door katholiek als christelijk onderwijs zelf geregeld. Gemeente vult aan met openbaar onderwijs, gemeentelijke HBS en Gymnasium. Als de Islamitische gemeenschap geen school heeft gesticht, dat is dan zo. De gemeente kan geen islamitische school stichten. Walcheren: katholiek als christelijk lager onderwijs zelf geregeld. Gemeente vult aan met openbaar lager onderwijs. Overheid vult aan met openbare lagere scholen, RHBS in Vlissingen en gemeentelijk gymnasium in Middelburg. (Dat heten tegenwoordig schoolgemeenschappen) net als in Delft. Als de Islamitische gemeenschap geen school heeft gesticht, dat is dan zo.
In Indië bemoeide de overheid zich, gelijk als in Nederland, in principe niet met initiatieven voor onderwijs. Ook alleen gaten vullen, kwaliteitseisen en Inspectie. Als de Moslimgemeenschap scholen wilde stichten, maar zich niet aan de kwaliteitseisen en inspectie wilde voldoen, dan is dat jammer: geen Islamitische school. En de overheid mag geen Islamitisch onderwijs brengen. Voor Soerabaja: Lager onderwijs (plus Mulo) zowel door katholiek als christelijk onderwijs zelf geregeld. Gemeente vult aan met openbaar lager onderwijs. Gemeente zorgde voor openbaar, gemeentelijke HBS en Gymnasium.
Voor bijvoorbeeld technisch- en beroepsonderwijs zijn er zowel in Nederland als Indië nauwelijks kerkelijke initiatieven. Naar behoefte hier en daar stichtingen voor openbaar onderwijs, verder alles overheidsonderwijs. U ziet, kerkgenootschappen en particuliere stichtingen nemen de initiatieven, de overheid vult aan, met openbaar onderwijs. Dat zoeken de Islamitische gemeenschappen zelf maar uit, of doen dat niet. Voor Indonesisch onderwijs was er in de missiegebieden alleen belangstelling bij de kerkgenootschappen (waar de Moslims niet aan meededen.) Verder stichten door de overheid, bijvoorbeeld HIS, HCS, kweekscholen, OSVIA, STOVIA, NIAS. Naast de genoemde opleidingen ook een heel scala aan scholen voor beroepsonderwijs, zoals ambachtsscholen, technische scholen, handelsscholen, landbouwscholen, geneeskundige scholen, zeevaartscholen en huishoudscholen, zowel voor de inheemse als Europese bevolkingsgroepen, en deels gemengd. Zowel het Europees lager onderwijs als het middelbaar- en universitair onderwijs waren concordant aan het onderwijs in Nederland. Eenvoudig toch? ” geen islamitisch ziekenhuis!!!!” Klopt helemaal! Zie hierboven. De overheid gaf, net als in Nederland, voorrang aan levensbeschouwelijke initiatieven. Als de Moslimgenootschap daar niet bij is. dan is dat dan zo. Zowel ni Nederland als in Indië was er geen gebrek aan medische zorg.
In de missiegebieden waren er andere afspraken. Primair onderwijs was alleen mogelijk op laag niveau, lezen, schrijven, rekenen. En dat werd overgelaten aan kerkelijke en particuliere groeperingen. En waren hier geen vaste overheidseisen en Inspectie mogelijk. Ook hier lieten de Moslims (die in die gebieden nauwelijks aanwezig waren), verstak gaan.
@JASomers;’lieten Moslims verstek gaan etc.’- Lees Soewarsih Djojopoespito; Buiten het gareel!; Het ontstaan van (sinds 1920!) Indonesisch onderwijs/scholen. Met een sterke drang naar Westerse(!) onderricht. Omdat het gouvernement daaraan in onvoldoende(!) mate tegemoet kwam. In de jr.’30 was 95%(!) ANALFABEET; ‘wilde scholen’ genoemd. De onderwijskrachten hadden allen Nederlands(!) onderwijs genoten. Het leerstof/methoden waren westers georiënteerd. – De Wilde scholen ordonnantie 1923(!) werd als repressie gebruikt; arrestatie of onderwijs verbod lag op de loer. Een lijdensweg voor de onderwijskrachten. Zij schreef dit boek in het Nederlands als getuigenis! – Over ‘de overheid bemoeit zich in principe niet etc.'(!)
U weet dat er in Nederland regelmatig problemen zijn met Moslim-onderwijs, Pas nog in Den Haag. Doen allerlei zaken die niet door de beugel kunnen op kosten van de belastingbetaler. Daar springt de onderwijsinspectie op in. Zo ook in Indië, precies zoal nu in Nederland.
@JASome; ‘op kosten van de belastingbetaler etc.’- In Indië waren het toen particuliere Inlandse scholen! Die dmv. de Wilde Scholen Ordonnantie 1923(met geld van de belastingbetaler) gedwarsboomd werden! Over de ethische richting gesproken!
” In Indië waren het toen particuliere Inlandse scholen!” En voor zover ze voldeden aan de criteria en de acceptatie van de Inspectie, ook betaald door de overheid.
@JASomers; ‘criteria en de acceptatie etc.’- Die Inlandse onderwijzers/intellectuelen nb. Nederlandse opgeleid, wilden Inlands onderwijs op niveau zonder Nederlandse koloniale franjes! En dat werd gedwarsboomd! Alleen lagere desa scholen zijn toegestaan! Stom houden was het parool! Echter juist die politiek keerde zich later (1945) uiteindelijk tegen de overheid/Nederland! Want die grote massa onder ontwikkelden/koelie’s, altijd vechtend voor een bestaan in de laagste regionen van de die koloniale maatschappij, wisten maar één ding; weg met de Hollanders/boenoeh Belanda
“wilden Inlands onderwijs op niveau zonder Nederlandse koloniale franjes! En dat werd gedwarsboomd! ” De meeste ‘wilde’ scholen kwamen binnen de inheemse bevolkingsgroepen tot stand in de jaren ’20 en ’30. Moehammadyah spiegelde zich aan de activiteiten van missie en zending waarbij naast ziekenhuizen en weeshuizen ook scholen werden opgericht. Daarnaast werden vele scholen opgericht met een antikoloniale indoctrinatie. Tan Malaka had in 1921 een school gesticht binnen een marxistische afdeling van Sarekat Islam. In 1925 bestonden er al enkele tientallen van dit soort scholen maar deze werden na ingrijpen van het gouvernement voor een groot deel weer opgeheven. Meer succes hadden de door Soewardi Soerdjaningrat vanaf 1922 gestichtte Taman Siswa-scholen. Ook deze scholen werden gewantrouwd door het gouvernement vanwege hun antikoloniale sentimenten, maar hun kwaliteit werd wel gewaardeerd. Dewantoro huldigde aanvankelijk het non-coöperatiebeginsel, maar aanvaardde naderhand wel gouvernementssubsidie. Ondanks klachten over het anti-Nederlandse karakter van het onderwijs, hebben al deze scholen toch een aantal jaren subsidie genoten. Ingrijpen van het gouvernement! Ja, dat gebeurt nu ook met Islamitische scholen in Nederland die geen openheid van zaken geven m.b.t. tot hun achtergrond.
Nogmaals, de overheid bemoeit zich alleen met onderwijs voor het vullen van gaten. Als de desahoofden niet willen, houdt alles op. Dat werden dus gouvernementsscholen. Denk er wel om: Naast de vooraanstaande Javaanse edelen waar ook het inheemse bestuur, de priyayi, uit werd gerekruteerd, schiep het nieuwe onderwijssysteem een nieuwe klasse bestuurders, en daarmee ook een nieuwe klasse leiders. Het bracht een nieuwe cultuur, los van de mystiek en de islam waar de oudere priyayi hun gezag aan ontleenden. Sommige hervormers zagen in de westerse opleiding tevens de mogelijkheid de oude Javaanse cultuur, geïnspireerd door het hindoeïstisch/boeddhistisch verleden, maar vervallen bij de komst van de islam, te herstellen. Het is begrijpelijk dat oudere bestuurders niet enthousiast waren voor deze ontwikkelingen waarbij hun gezag werd ondergraven. Uit die hoek kwamen dan ook geen initiatieven voor modern onderwijs. En werden de kinderen dan ook niet gestimuleerd aan dat onderwijs deel te nemen. Pas tijdens de Japanse bezetting werden die priyayi omzeild, gedurende de bersiap vermoord! Toen was de weg vrij voor Inlands onderwijs, maar wie bewaakte daar de kwaliteit van?
@JASomers; ‘vaak herhalen etc.’- U herhaalt steeds het zgn. het loffelijk streven/propaganda van de overheid om Inlands onderwijs te bevorderen, zich niet bemoeien etc. Terwijl het analfabetisme ca. 95% bedraagt! – Waarom/waarvoor dan die Wilde Scholen Ordonnantie 1923?
“Waarom/waarvoor dan die Wilde Scholen Ordonnantie 1923?” Heel gewoon net als nu in Nederland met de Moslimscholen. Die Moslimscholen waren in Indië, net als nu in Nederland, een nieuwe ontwikkeling. en door de overheid in beginsel toegejuicht (niet door de Indo-bevolking): bijzonder onderwijs, net als de katholieke en Christelijke scholen. Maar dan moesten zij conform de ordonnantie (= wet) wel voldoen aan de door de overheid gestelde kwaliteitseisen en zich onderwerpen aan de Onderwijsinspectie, net zoals in Nederland. En daar ontbrak het aan.
@JASomers; ‘door de overheid gestelde kwaliteitseisen etc.’- Welke kwaliteitseisen? De leerkrachten hadden nl Nederlands onderwijs genoten!
“De leerkrachten hadden nl Nederlands onderwijs genoten!” ” Ik ook! En u dacht dat dat genoeg was om onderwijs te kunnen/mogen geven? Bent u opgeleid/bevoegd tot lesgeven? Zo nee, denkt u dan zomaar te worden aangenomen op een school? Wat weet u toch weinig van de regels van een geordende samenleving! Onderwijs geven is een vak hoor! Plus de voorschriften van de overheid wat het eindniveau/kennis van de leerlingen moet zijn, de eindtermen, de kennis, inzichten en vaardigheden. Om aansluitend door te kunnen gaan met vervolgonderwijs, of werk. Ik, met al mijn onderwijs, zou het al op een lagere school niet redden hoor. Maar misschien bent u een wijs man. Ik niet hoor.
@JASomers;’een geordende samenleving etc.’- Ook voor de Indonesiërs? Die leerkrachten waren Nederlands opgeleid! Maar deze scholen waren geënt op de Indonesische toekomst: de verheffing van hun eigen volk! En dat had natuurlijk niet de goedkeuring van de Indische overheid. Vandaar dat ge-emmer over ‘kwaliteit’. Echter wij ‘groeven ons eigen graf’ want zij, die op Nederlandse scholen/universiteiten zaten hadden uiteindelijk hetzelfde in gedachte/doel; nl. merdeka! Over wijs gesproken.
“En dat had natuurlijk niet de goedkeuring van de Indische overheid.” Oh nee? En het ethisch beleid van de overheid dan? ‘de troonrede van 1901 waarin de regering voor het eerst spreekt over een ‘zedelijke roeping’ van Nederland tegenover Nederlands-Indië; als voogd had Nederland het belang van de inlandse bevolking voorop te stellen.’ . ‘de ontwikkeling van land en volk van dit gebied in de richting van zelfbestuur onder Nederlandse leiding en naar westers model.’. Maar u weet ook: ‘Waarschijnlijk was deze wending een antwoord op het groeiende Indonesische nationalisme en de ontwikkelingen na de eerste wereldoorlog. Ontwikkelingen die inderdaad waren gefundeerd in de ethische politiek.’. Maar u zou als Indo waarschijnlijk ook onaangenaam verrast zijn geweest door de kracht van dat ethisch beleid: ‘Het begrip ‘ethisch’ kreeg daardoor na 1920 een vooral negatieve betekenis: sentimentaliteit, welgezindheid ten opzichte van het nationalisme, een streven naar los-van-Holland, uitmondend in landverraad: de ‘nestbevuilers’. Maar u heeft wel gelijk hoor: “zij, die op Nederlandse scholen/universiteiten zaten hadden uiteindelijk hetzelfde in gedachte/doel; nl. merdeka!” Met de onderwijsontwikkelingen dank zij het ethisch beleid! Ik stop er maar mee, u zal vast wel hebben meegezongen met al die verontruste Indo’s.
@JASomers; ‘ethisch beleid etc.’- Historicus EvVugt; ‘de meest moorddadige periode van de koloniale eeuwen in Indië. Er werd enorm veel gepraat en geschreven, met als grootste resultaat een rookgordijn van woorden en verwarrend schaduwspel. Het klonk als een wrange grap maar het was bittere waarheid; om de inheemse bevolking te kunnen verheffen , moesten zij eerst worden onderworpen. Zo nodig met karabijn en klewang.’-zie de 500 oorlogen!
– En dat gebeurde ook met het Inheemse onderwijs dmv. de Wilde Scholen Ordonnantie! Welke ethische waarden zijn er eigenlijk in Indië tot stand gebracht? Het resultaat was wel; een debacle als slot!
note; ik behoor niet tot die zgn. verontrustte Indo’s. Heb wel mijn/andere kijk op ons verleden. Niet anders dan dat.
Met stijgende verbazing volg ik bovenstaande discussie over onderwijs in Nederlands-Indie waarbij de vergelijking met Nederland wordt gemaakt. Om een vergelijking te maken mogen de Nederlandse appels best met de Indische peren vergeleken worden.
Ik heb het hoofdstuk (Nederlands) onderwijs nog even in mijn geschiedenisschriftje van het Christelijk Lyceum voor Delft en Rijswijk (CLD) nagekeken. In mijn schooltijd was dr. Anton Veerman rector van de school maar ook voorman van de ARP en later CDA. Ik heb wel wat van de geschiedenis over de schoolstrijd in Nederland meegekregen.
Het begon al met de Leerplichtwet van 1900 dat kinderen in de leeftijd van 7 tot 12 jaar behoorlijk lager onderwijs zouden krijgen. Vooral bij de christelijke partijen bestond in 1900 verzet tegen de Leerplichtwet, omdat ze het bestaansrecht van christelijke scholen, het bijzonder onderwijs, bij wet geregeld wilden hebben. Dit gebeurde pas bij de Grondwetswijziging van 1917 (het bekende Artikel 23 van de Grondwet). Voor het onderwijs werd vastgelegd dat het bijzonder onderwijs op dezelfde wijze recht had op financiële steun van de overheid als het openbaar onderwijs.
De Leerplichtwet 1900 kende als speciale vorm van onderwijs ook nog het huisonderwijs – zoals dat in adellijke families toen nog voorkwam – als geldige vorm van onderwijs, mits door een bevoegde onderwijzer gegeven.
Doordat steeds meer kinderen naar school gingen, werd het aanbod van onderwijsvoorzieningen uitgebreid. Het kleuteronderwijs werd algemeen verbreed en de vraag naar voortgezet onderwijs nam toe.
In Nederlands-Indie was de situatie totaal anders. Er was geen sprake van Leerplichtwet. Er was geen Schoolstrijd die eindigde toen het bijzonder onderwijs op dezelfde wijze gesubsidieerd werd als het openbaar onderwijs. Er waren vooral geen op religieuze grondslag gestichte politieke partijen, die daadwerkelijk invloed uitoefende op wetgeving. Trouwens wetgeving werd geregeld door regering en parlement in Nederland.
Als er dan gesteld wordt dat verordening=ordonnantie gelijk is aan wet, dan wordt de indruk gewekt alsof de staatsinrichting van Nederlands-indie gelijk kan/mag worden gesteld aan dat van Nederland. Daarbij wordt vergeten dat de Politieke InlichtingenDienst PID bij wijze van spreken in de schoolbanken zat om dekkwaliteit van het onderwijs te controleren dwz leraren te controleren. Dan lijkt het meer een misleidende geschiedkundige beschrijving van zaken.
Al het woord “ethisch” is misleidend, alsof voordien geen sprake was van “ethische” politiek. In de 19de eeuw was er in Nederlands-Indie voortdurend sprake van oorlog te beginnen bij de Javaanse oorlog. Was die zo onethisch?
Leuk hè dat u me weer eens te pakken kunt nemen. Heb lang niet van u gehoord, dacht dat u bezig was een ei te leggen. Maar ik had geen verbazing dat u schreef “onderwijs in Nederlands-Indie waarbij de vergelijking met Nederland wordt gemaakt.” Ik heb nl. in het begin nauwelijks vergeleken. Wel heb ik geschreven dat zowel in Nederland als in Indië het primaat voor de stichting van onderwijsinstellingen was gelegd bij de samenleving, niet bij de overheid. Zult u waarschijnlijk niet in de wet hebben gevonden, zou namelijk niet door de Kamer zijn geaccepteerd. Wel in de handelingen, en mogelijk in de memorie van toelichting. Het was in ieder geval een bestuurlijke gewoonte. Het primaire initiatief bij de kerkgenootschappen (en particuliere stichtingen), met zo gewenst aanvullend door de overheid, rijk/gouvernement of gemeente. Alles door de overheid betaald. En als je dan wilt vergelijken, kom je tot gelijke resultaten voor Nederland en Indië. In de steden breed: zowel kerkgenootschappen als overheid. In de dorpen veelal alleen kerkgenootschappen. In bijvoorbeeld de Brabantse dorpen zult u meestal alleen een katholieke lagere school vinden, net als in de missiegebieden zoals (Zuid) Nieuw-Guinea.
“Er waren vooral geen op religieuze grondslag gestichte politieke partijen,” Dat werd in Indië geregeld door missie en zending, en enkele particuliere stichtingen. Vanuit de Moslimsamenleving waren er nauwelijks initiatieven. Nou, dan niet.
“gesteld wordt dat verordening=ordonnantie gelijk is aan wet, dan wordt de indruk gewekt alsof de staatsinrichting van Nederlands-indie gelijk kan/mag worden gesteld aan dat van Nederland. ” Hier heeft de PID overigens niets mee te maken.
Wet of ordonnantie? Gewoon naamgeving. In Nederland wordt wetgeving verzorgd door regering en parlement. In Indië door GG en Volksraad: I.S. 1925, DERDE HOOFDSTUK.
Van de WETGEVING. Art.82. De Gouverneur-Generaal stelt, behoudens het bepaalde bij het eerste lid van art.90, IN OVEREENSTEMMING MET DEN VOLKSRAAD [kap.JAS] , ordonnanties vast tot regeling van: (…). Art.103. De Gouverneur-Generaal stelt de algemeene begrooting en de aanvullingsbegrootingen vast, voor zoover hij zich MET DE GEVOELENS VAN DEN vOLKSRAAD [kap.JAS] vereenigt. (…).
TIENDE HOOFDSTUK. Van het Onderwijs.
Art.179. Het openbaar onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende zorg van den Gouverneur-Generaal.
(2) De inrichting daarvan wordt, met eerbiediging van ieders godsdienstige begrippen, bij ordonnantie geregeld.
“Er was geen Schoolstrijd die eindigde toen het bijzonder onderwijs op dezelfde wijze gesubsidieerd werd als het openbaar onderwijs. ” Dat was ook niet nodig, men volgde gewoon de bestuurlijke regelingen uit Nederland. Makkelijk!
” dat de Politieke InlichtingenDienst PID bij wijze van spreken in de schoolbanken zat om dekkwaliteit van het onderwijs te controleren dwz leraren te controleren.”” Heb ik nog nooit meegemaakt. Doet de PID ook niet, de mensen van de PID zijn net als de mensen van de BVD in Nederland anoniem, en treden dus nooit als PID naar buiten. Wel de Inspectie. Nu ga ik maar eens een keer vergelijken: Op de HBS in Vlissingen was er elk jaar wel een Inspecteur van de Onderwijsinspectie bij ons bij een les te gast. Stelde zich als zodanig voor. Bij de mondelinge delen van het eindexamen was er steeds een rijksgecommiteerde bij. En een zwervende inspecteur van de Onderwijsinspectie. Bij mijn Biologie was de rijksgecommiteerde een vrouw die een portretje van je schetste (na vragen van toestemming aan mij). Vond ze handig bi de besprekingen in de lerarenkamer.
“Al het woord “ethisch” is misleidend,” Maak ik mij niet druk over, ik volg het gewone spraakgebruik van die tijd. Hè Hè. Zoek het zelf verder maar uit. Heb leukere dingen te doen.
(1)Het openbaar onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende ZORG van den Gouverneur-Generaal.
Ik heb een paar maal bovenstaand zin gelezen en overgelezen en probeer me daar wat bij voor te stellen. Als ik dan kijk naar het resultaat van deze Aanhoudende Zorg dwz ik vergelijk de aandacht van verschillende imperialistische mogendheden voor onderwijs in het algemeen (Groot-Brittanië, Frankrijk, Spanje etc) in hun koloniën, dan is Nederland met 8% van de inlandse bevolking gealfabetiseerd wel hekkesluiter. Dat is pas een vergelijking die hout snijdt.
Als de achterban maar rijk genoeg was, kon er zo een Hollands-Chinese school worden opgericht, maar waar bleven de Hollands-Inlandse scholen voor een bevolking van meer dan 50 miljoen personen? Die laatste scholen waren toch maar mondjesmaat gezaaid en dan was alleen maar de lagere school
(2) De inrichting daarvan wordt, met eerbiediging van ieders GODSDIENSTIGE BEGRIPPEN, bij ordonnantie geregeld.
In mijn Nederlands wordt dat “levensbeschouwelijke grondslag”. De terminologie “godsdienstige begrippen” lijkt me juridische wartaal en dat blijkt ook in de praktijk. Natuurlijk kregen de christelijke godsdiensten ruim baan in Nederlands-Indie. Een “bevoegd” leraar betekende in veel gevallen, een leraar, die in Nederland was opgeleid. Probleem voor deze godsdiensten opgelost. Voor inlanders was het wat moeilijk om een lerarenopleiding in Nederland te volgen, veel gemakkelijker was een academische opleiding en daarvan maakten 200-300 inlanders gebruik op een bevolking van 50 miljoen.
“maar waar bleven de Hollands-Inlandse scholen” De dochter van baboe Soep zat erop.
“dan was alleen maar de lagere school” Klopt.. Samen met de Europese lagere scholen boden deze inheemse scholen onbeperkt en ongescheiden toegang tot het Europees middelbaar onderwijs (MULO, AMS, HBS, Lyceum, Gymnasium) en vervolgens tot het Europees universitair onderwijs. En voor de Hollands-Chinese scholen was geen rijke achterban nodig, werd gewoon door de overheid betaald, net als het andere onderwijs.
“Voor inlanders was het wat moeilijk om een lerarenopleiding in Nederland te volgen, veel gemakkelijker was een academische opleiding” Hoefde je niet voor naar Nederland, er waren de kweekscholen voor de opleiding van Inheemse onderwijzers. In 1913 promoveerde Hoesein Djajadiningrat aan de Leidse Universiteit. In 1920 werd in Bandoeng de Technische Hoogeschool geopend. In 1924 in Batavia de Rechtshoogeschool en in 1927 de Geneeskundige Hoogeschool. In 1940 in Batavia de Literaire Faculteit en in Buitenzorg de Landbouwhogeschool.
Van veel groter belang waren de vele beroepsopleidingen. In 1900 werden de drie ‘hoofdenscholen’ gereorganiseerd tot de OSVIA (Opleidingsschool voor Inlandsche ambtenaren), een vijfjarige Nederlandstalige cursus na de Europese lagere school, voor de opleiding van bestuursfunctionarissen. Tevens werd de Dokter Djawa-school gereorganiseerd tot de STOVIA (School tot opleiding van Inlandsche artsen) in Batavia en de NIAS (Nederlandsch-Indische artsenschool) in Soerabaja. Daarnaast uiteraard een heel scala aan scholen voor beroepsonderwijs, zoals ambachtsscholen, technische scholen, handelsscholen, landbouwscholen, geneeskundige scholen, zeevaartscholen en huishoudscholen, zowel voor de inheemse als Europese bevolkingsgroepen, en deels gemengd. Zowel het lager onderwijs als het middelbaar- en universitair onderwijs waren concordant aan het onderwijs in Nederland om de naar Nederland vertrekkende leerlingen aansluiting te garanderen.
Maar wat stelt het kwantitatief voor ? 8% van de inlandse bevolking was gealfabetiseerd, dwz 92% was analfabeet.
Technisch onderwijs in Nederlands-Indie?? Best leuk en aardig maar Nederlandse ondernemingen in Nederlands-Indie gaven toch maar de voorkeur aan “Hollandse” technici. Er waren wel MTS in Nederlands-Indie, maar die werden in de crisistijd wel wegbezuinigd.
Sukarno was toch afgestudeerd in Bandoeng!. Heeft hij ooit zijn beroep kunnen uitoefenen? ja als leraar in ballingschap!!!!
Ik vraag me af waarom nooit een universiteit is gesticht in de kolonie. Wat dat betreft hebben andere koloniale mogendheden het beter gedaan .
1906 Indo-Chinese universiteit in Hanoi opgericht naar Frans model
1918 Universiteit van Madras opgericht naar Brits (Londons) model
Maar het haalt niet bij de Spanjaarden. In 1640 werd de Universidad de San Felipe de Austria opgericht in Manilla.
De Nederlands-Indische situatie is enigszins vergelijkbaar met Portugal, dat ook geen universiteiten oprichtte in haar koloniën zoals Brazilië.
Mexico City, Mexico en Lima, Peru hadden al universiteiten in 1551.
Denk ook aan bijvoorbeeld Harderwijk! Mijn oudste dochter is daar gedoopt in de voormalige universiteitskapel.
@JASomers; ‘het gewone spraakgebruik uit die tijd etc.’- De ereschuld; ethische politiek= de Inlanders te verheffen. Toen ook de Inlanders zich zelf begonnen te verheffen met eigen onderwijs, verenigingen werd hen dat bemoeilijkt. Zelfs na een mijlpaal van hun Schone Streven moest het onderschrift van hun monument de goedkeuring verkrijgen van de Indische overheid.- Zie bovenstaande artikel; een Mekka in Solo.- Wat heeft dat ethisch gedoe eigenlijk opgeleverd? Vanaf Atjeh: een reeks van onderwerpingen, bloedige oorlogen. Met ijzeren hand werd door van Heutsz tot in hoeken van de archipel; gepacificeerd=vrede gebracht. Met als resultaat eerder verwijdering, vijandschap, tot zelfs haat. -Publicist DM.Koch; Een halve eeuw in Indië; ‘deze overheid is zelfs in staat om van de meest, intelligentste Indonesiërs; vijanden te maken’!
“maar Nederlandse ondernemingen in Nederlands-Indie gaven toch maar de voorkeur aan “Hollandse” technici.” Vermoedelijk weet u niet hoe of de technische wereld in elkaar steekt. Al die draaiers, machinebankwerkers, timmerlieden, metselaars, automonteurs, enz. enz. ga je toch niet uit Nederland halen? Daar had je in Indië toch de ambachtsscholen voor! Net als in Nederland. Ook Nederlandse MTSsers, die scholen waren echt niet wegbezuinigd. En Soekarno was wel afgestudeerd, maar dook de politiek in. Gebeurt ook in Nederland. Bandoeng was in die jaren met de extremistische Persatoean Islam een centrum van de modernistische islam, en ook de PKI was er actief. Soekarno had daar vele contacten met voormalige leiders van de Indische Partij die sinds kort waren teruggekeerd uit ballingschap. Vooral de grondslagen van de Taman Siswa-scholen spraken hem aan, een synthese tussen hindoeïstische, boeddhistische, islamitische en Europees-Westerse culturen als basis voor een nieuw nationalisme. Als gedreven spreker wist hij vele anderen mee te krijgen in zijn geloof eens te worden als leiders zoals Washington, Lincoln en Garibaldi. In 1925, zijn laatste studiejaar, was Soekarno betrokken bij de stichting van de Algemeene Studieclub, geïnspireerd door een gelijksoortige, door Soetomo in Soerabaja gestichte vereniging, gericht op onafhankelijkheid voor de archipel als een geheel. Het neerslaan van de PKI-opstand in 1926/1927 en de toenemende leidzaamheid van de Sarekat Islam gaven na zijn afstuderen richting aan zijn leven. Samen met de Bandoengse studieclub stichtte hij een nieuwe politieke partij, de Perserikatan Nasional Indonesia. Deze partij kreeg bijval van de Partai Sarekat Islam, Boedi Oetomo, de Soerabaja Studieclub, en regionale en christelijke organisaties. Het kwam zelfs tot een verbond maar de samenwerking bleef oppervlakkig; men was bevreesd voor Javaanse overheersing en de christelijke partijen zochten steun tegen de islam.
In Nederland begonnen vele universiteiten ook als Hogeschol, met de status van een universiteit (zoals promotiebevoegdheid e.d.). Delft, Rotterdam, Wageningen, Tilburg, Eindhoven, Enschede.
Ik stop er maar me, u snapt toch niets van het onderwijs in Indië.
Ik heb me niet verdiept in het technisch onderwijs, maar wat ik wel weet is dat het in Nederlands Indie huilen met de pet op was in Nederlands-Indie, daarvoor hoef ik niet veel te snappen, dat was wel evident.
Volgens de ondernemers voldeden de afgestudeerden van de Technische Scholen vgl Ambachtsscholen best als toezichthouders. Sterker nog: de abituriënten van Europese en Inheemse ambachtsscholen werden als toezichthouders aangenomen. Voor de leidende middelbare functies gaf men de VOORKEUR aan MTS’ers uit Nederland of aan de beste TS’ers. Indische dwz Indo-Europese MTS’ers zouden duurder zijn dan TS’ers en men was bang dat ze minder tot handenarbeid geneigd zouden zijn, een voorbeeld van etnisch profileren avant la lettre.
De vraag naar technisch personeel was door de economische crisis (1929) zodanig afgenomen, dat men het aantal leerlingen wilde verminderen: in 1933 en 1936 werden respectievelijk de Technische Scholen in Bandung en Yogyakarta opgeheven.
Men had wel plannen om een Middelbare Technische School op te richten in Nederlands-Indie en werden ook begroot maar werden later wegbezuinigd. Die toenmalige discussie doet niet alleen lachwekkend aan maar toont ook de arrogantie en hoogmoed in Nederlandse kringen. Dit was m.a.w. de praktische toepassing van de ethische politiek. Eerst in 1941 toen de banden met Nederland werden verbroken , besloot men één MTS op te richten. Die kon gelijk in 1942 gesloten worden.
Voor leidende functies kwamen natuurlijk alleen afgestudeerden aan Technische Hogescholen in Nederland in aanmerking.
Dat gold natuurlijk niet alleen voor het bedrijfsleven. Bijvoorbeeld bij de Gouvernements Marine -GM- kwamen vòòr de oorlog (WO2) voor de leidende functies zoals gezaghebber alleen Nederlanders met een opleiding aan een zeevaartschool in Nederland in aanmerking. Die waren niet alleen duurder met hun Europese salarissen, maar daar kwam het Europees verlof ook nog eens bij. Wel een beetje vreemd , want wat wisten die Totoks van de Indische wateren, maar ja competenties waren minder relevant als het juiste (Nederlandse) diploma?
1 Djajadiningrat, L. From illiteracy to university, 58 en 61
2. Henk Laloli Technisch onderwijs en sociaal-economische verandering in Nederlands-Indie en Indonesië, 1900-1958
” huilen met de pet op was in Nederlands-Indie,” Waar waren al die Indonesische vakmensen in de industrie dan opgeleid? Soerabaja was een grote industriestad hoor.
“werden als toezichthouders aangenomen” Op welke uitvoerende technici hielden ze dan toezicht? Bovendien heb je in de industrie niet zo veel toezichthoudend personeel.
“door de economische crisis (1929) zodanig afgenomen, ” Ik stond toen als sinjo bewonderend te kijken naar de werkplaatsen van fabrieken zoals Braat. Volop aan het werk, Indonesische vakmensen. En de bij ons thuis komende monteurs, voor bijvoorbeeld waterleiding of elektriek, waren zonder toezichthouders aan het werk. Vakmensen!
“Wel een beetje vreemd , want wat wisten die Totoks van de Indische wateren, ” De aankomende baren werden de eerste jaren vooral ingezet bij de diensten opneming en bebakening. Daar leerden ze die Indische wateren van zandbank tot rif kennen. En mijn vader kwam daarna bij de kabeldienst, op de Zuiderkruis (zijn mooiste periode!). Nog meer kennis van de Indische wateren.. In mei 1940 werd hij geplaatst op de De Ruyter Vanwege zijn kennis van de Indische wateren. Kort na de Japanse inval weer teruggeplaatst, nu naar de Arend ter vervanging van de gezaghebber. Op 15 februari liep de Van Ghent van de KM op een rif. En na de soevereiniteitsoverdracht liep een aan Indonesië overgedragen jager op een rif. Waarschijnlijk ook met op het KIM opgeleide nautici.zonder aanvullende scholing bij de GM.
De Japanse ‘vissers’ waarop de GM moest jagen waren veel sneller dan de schepen van de GM. Maar als je de weg wist, kon je met een omtrekkende beweging ze toch inhalen. Vonden ze bij de GM leuk. Van de KM kregen ze wel een watervliegtuig aan boord. Kostte zeker een uur voordat die in het water lag. Waren die vissers alweer verdwenen.