In Nederlands-Indië bestonden veel warenhuizen met bekende namen als Toko Piet, Toko Nam en Toko De Zon. Bij het lezen daarover denkt Bert Immerzeel dan al snel aan… de Hema.
Toko De Zon, Bandung, 2017
Door Bert Immerzeel
Het blijft aanmodderen met de Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam (Hema). Het lijkt wel of er geen einde komt aan de berichtgeving over het mogelijke definitieve faillissement. Naar het schijnt heeft de vorige eigenaar het bedrijf van de hand moeten doen, en is het nu in handen van een groep buitenlandse schuldeisers, die het op hun beurt weer willen verkopen.
Hema maakt het dagelijks leven leuker en makkelijker, lezen we op de website van het bedrijf. Ik weet het niet. Wat ik wél weet is dat Nederland nog steeds verliefd is op de Hema, en dat zo ongeveer iedereen het een groot verlies zou vinden als het failliet zou gaan.
Vroeger, ja vroeger, had je heel veel meer winkels als de Hema. Zoals in de Winkel van Sinkel: hoeden en petten, en damescorsetten, drop om te snoepen, en pillen om te poepen. Maar die tijd lijkt voorbij. Ofwel ze groeiden en groeiden, zoals De Bijenkorf en V&D, en gingen dan soms alsnog ten onder, ofwel ze specialiseerden. De Hema deed geen van beiden, en bleef een beetje de buurtwinkel met van alles wát. Met een eigen design, en met een fris kleurtje, maar toch, een winkel van Sinkel.
Toko De Zon
In Indië had je ook dit soort warenhuizen, zoals bijvoorbeeld Toko Piet, Toko Nam en Toko De Zon. Net als de HEMA opgericht in de jaren ´20. Over de oprichting van Toko De Zon vinden we op het internet een interview met Guy Oei, de kleinzoon van de man waar het allemaal mee begon. Zijn grootvader, vertelt hij, was als 12-jarig jongetje uit China naar Indië gereisd om daar, in Batavia, bij zijn moeder en oudste broer te wonen. Deze broer, die een waroeng runde, sterft, waarna de jongen de zaak wil overnemen. Bij de Borsumij, waar hij krediet vraagt voor de inventaris, wordt hij op zijn woord geloofd: de winkel kan worden geopend!
De combinatie van een groot assortiment – aanvankelijk alleen confectie, maar later ook voedingsmiddelen – en lage prijzen doet het goed. Enkele jaren later worden winkels geopend in andere steden op Java en Sumatra. In de jaren ´30 is ‘Toko De Zon’ een begrip geworden in heel Nederlands-Indië.
De Zon was echter niet alleen een populair warenhuis, het toonde ook te beschikken over maatschappelijke verantwoordelijkheid. Toen de Japanners China binnenvielen en daar huis hielden, bekostigde de directie een ambulance-unit om de getroffen Chinezen bij te staan. In het Chinees-Indische tijdschrift Sin Po lezen we dat de Chinezen in Indië vijf van dergelijke units financierden. Door hun contacten met familieleden in het moederland zullen zij mogelijk eerder dan wie ook in Indië de dreiging van de Japanners hebben gevoeld.
Sin Po, 27 augustus 1938
Erfgoed
Toko de Zon is niet meer. Dat wil zeggen: de firma werd in de jaren ’60 overgenomen door de Matahari Department Store. Wat zeker is, is dat de eerste vestiging van Toko De Zon, die aan de Pasar Baroe in Batavia, ter ziele is gegaan. Het gebouw van de winkel in Soerabaja, hier ooit ‘Aurora’ geheten in verband met een andere winkel met de naam ‘De Zon’, werd later een bioscoop. Wat nu nog van het oorspronkelijke gebouw rest is nauwelijks meer te herkennen. De winkel in Bandoeng, eens een mooi pand in art-deco stijl, is nu niet meer dan een gevel met daarachter een bouwput.
De Indonesiërs hebben de laatste tijd gelukkig steeds meer interesse in het behoud van koloniaal erfgoed. We mogen dan ook hopen dat dit gebouw een nieuw leven zal krijgen, en dat de naam op de gevel behouden blijft. Zonder die gevel, zonder die naam, zou het verhaal van Toko De Zon, en dus dat van de grootvader van Guy Oei, mogelijk worden vergeten.
Naamsbekendheid is belangrijk. Daar begint alles mee. En, beste lezer, sta mij nu toe dat ik een sprongetje maak naar het heden. Ik weet niet of u geïnteresseerd bent in fietsen, maar ik wél. Ik zit de laatste tijd uren te genieten van de wielerklassiekers, en kijk reikhalzend uit naar de Tour de France. En, wat viel me op? Wat zag ik op de shirts en mouwtjes van ‘onze’ Jumbo-Visma-jongens? Juist: HEMA!
De Hema lééft. En Toko De Zon ook nog, zij het een héél klein beetje, in onze herinneringen.
Steven Kruiswijk in de Tour de l´Ain, 2020
Java Post 
Ik ken de toko in pasar baru O derde naam Matahari en Aurora ken ik ook nog van de tweede helft van de 50er jaren. Ik vond pasar baru altijd leuk. Maar nu heeft menMalls waar het met die kleine
Winkeltjes en foodcourt gezellig is met airco en waar men gewoon naar het toilet kan. Wat in Nederland niet kan en als het mogelijk is dan wel tegen betaling.
Ik noem Nederland ook het land van be-talen. Zelfs in het land van Trump zijn er mogelijk heden.
Verstuurd vanaf mijn iPhone
“Zelfs in het land van Trump zijn er mogelijk heden.”
Zolang ik mij kan herinneren waren er al schone toiletten in Amerika.
Het is hier zelfs een wet dat elke benzine station vrije toiletten heeft.
Als er eten wordt verkocht zoals in restaurants dan moeten er ook vrije wc’s zijn die schoon moeten zijn anders kan zo’n eetgelegenheid gesloten worden door de Health Dep.
In Indonesia is een toilet een luxe. Velen noeten hun behoefte gewoon in de natuur doen zoals op het strand s’avonds of in de kali.
@in Indonesia is een toilet een luxe. Velen moeten hun behoefte gewoon in de natuur doen….” Hoelang is het geleden dat u in Indonesia was mhr. Olive???
Lang geleden mvr. Lebert. Het was zelfs vel erger toen dan nu .
60 Million still defecated in random places in 2015.
https://coconuts.co/jakarta/news/what-poop-stats-show-60-million-indon…
Ik heb me wel eens afgevraagd waarom er geen schone westerse toiletten waren bij al die plekjes waar toeristen vaak komen.
Beste mhr Olive. U schreef, dat het lang geleden is dat u in Indonesie was. Hoe komt het dan dat u vergelijken kunt, dat het ‘vroeger veel erger was dan nu’? en niet aleen dat, maar hoe weet u of er ‘bij al die plekjes waar toeristen vaak naar toe gaan, geen ‘ schone (sic) westerse toiletten zijn’?
Ter informatie, ik ga regelmatig naar Indonesie. Ik bezoek weliswaar niet de touristische attracties waar reisgezelschappen naar toe gaan, maar dat wat ik als bezienswaardig vind. Daar heb ik uw ‘schone westerse toiletten’ gezien, evenzo in alle restaurants en hotels. ook bij de doorsnee indonesische families en zelfs in dessa’s, waar ik op bezoek was en waar men nu werkelijk, volgens onze begrippen, primitief woont.Zeer zeker heb ik ook ‘jongkok’ wc’s gezien. Mischien bent u het vergeten, maar de indonesier wast zich na een behoefte te hebben gedaan. Dat gaat niet zo goed op een ‘westerse’ wc.Bij ‘westerse’ toiletten heeft men wc-papier nodig en vooral toegang tot een waterleiding om de wc te kunnen doorspoelen.Dat kost geld.
U heeft gelijk, dat er heel wat Indonesiers zijn, die hun behoeftes in de kali maken. Ik weet niet hoe men aan het getal van 60 mill. is gekomen. Maar het is de moeite waard, zich af te vragen, om welke reden deze mensen dat moeten doen en niet eens een jongkok wc hebben.
Heel gewoon mhr, Olive. Het zijn slumbewoners.
Vorig jaar was ik voor het eerst in Kalimantan en heb er dus een guide gehuurd.Omdat daar zoveel rivieren zijn gaat alles over en via het water.Ik was geschockiert te zien hoe km na km aan de oevers van de rivieren slums waren. vooral waaruit zo’n ‘huisje’ was gemaakt. Het was onvoorstelbaar dat daar nog mensen in konden wonen. Wat ik echter ook zag, was, dat mannen (en vrouwen) zich inzeepten tot ze wit van het zeepschuim waren. Ik zag zelfs mannen, die zich met borstels schoonschuurden.Maar.. dan doken ze de kali in om zich af te wassen. Ik vroeg de guide hoe dat mogelijk was. Zijn antwoord: In de slums zijn geen waterleidingen en dus ook geen schoon water (dus ook niet voor een jongkok wc), omdat dat teveel geld kost, wat deze mensen niet kunnen opbrengen. Van de gemeente, het gouvernement kunnen ze geen hulp verwachten. Als er dan al geld voor is, gaat het ergens onderweg ‘verloren’.
Nu moet u niet denken, dat deze slum mensen niets doen. Ik heb met eigen ogen gezien hoe ze zich kapot werken. Maar zoals mijn guide zei, krijgen ze er bijna niets voor betaald.
Het was net oogsttijd voor watermeloenen toen ik er was. Ik zag hoe die mensen er werkten om scheepsladingen met watermeloenen zo vlug als mogelijk op weg te sturen.
Ik weet niet hoeveel een watermeloen hier kost, omdat ik er niet van houd en dus nooit een koop. Maar het moet wel goedkoop zijn, anders wil het hier niemand kopen. Mischien kunt u zich voorstellen hoeveel een winkel eraan moet verdienen, hoeveel de handelaar, hoeveel de tussenhandelaars, hoeveel het transport kost en hoeveel de eigenaar van het stuk land waarop deze meloenen groeien moet hebben. Hoeveel blijft er dan voor de mensen over die het land moeten bewerken? Blijft hen iets anders over dan in een slum te moeten wonen en hun behoeftes in de kali te doen?
Ik heb een kennis op Java, die een touring guide is. Buiten het seizoen moet hij ook geld verdienen en werkt daarom op rijstvelden. In het droge seizoen kan hij 2 dagen werken, in het regen seizoen hoogstens 4 dagen en dan niet eens elke week. Zijin werkuren zijn van 7 uur ’s morgens tot 17 uur ’s middags.(zonder pause) Omgerekend krijgt hij Eu 5.- per dag.
Maar hij heeft een’ schone’westerse toilet, want ze hebben een waterleiding.
Ik heb u dit geschreven, opdat u in toekomst een beetje beter nadenkt voordat u (voor)oordeelt.
Beste groeten ML
“Daar heb ik uw ‘schone westerse toiletten’ gezien,” Ik ook. Alleen één keer niet, in een moskee. Bij rondreizen door het voormalige Joegoslavië was het veel erger. Je hoefde niet naar het toilet te vragen, je liep gewoon je neus achterna.
mvr. Lebert, het licht voor de hand dat de sanitatie in Indonesia beter is geworden alhoewel langzaam. Daarom dat ik schreef dat het veel erger was toe wij daar waren.
In 1989 bv. waren wij in Taman Mini, een theme park in Jakarta run door de Suharto family, dus geld zou geen bezwaar zijn geweest. Alhoewel vele westerse toeristen daar waren was er geen enkele schone wc. Ze waren donker, vies, vol met muggen en natte vloers.
Waar haalt u het vandaan dat ik (voor) oordeel. Ik heb alleen aangehaald wat er in het artikel werd beweerd door Rina Agustin, secretary director general at PUPR (Public Works and Housing Ministry).
U schrijft zelfs dat ik niet moet denken dat deze slumbewoners niets doen.
Hoe dese, please goed lezen mevrouw voordat u oordeelt, geen dingen verzinnen die ik niet geschreven heb.
Mhr. Olive. Dat was zeker geen aangename ervaring bij Taman Mini. Ik was er 2010 met mijn dochter en een Nederlands echtpaar. We moesten weliswaar niet op de toilet, maar ik vond het daar een rare boel. Ik weet nu niet meer waarom.
Maar u heeft het meervoud aangesproken. ‘al die plekjes waar toeristen vaak komen’. Daarop heb ik gereageerd.
Mijn fout! ‘ u denkt’ had moeten zijn ‘ men zou denken’- Is een gezegswijze en is niet persoonlijk bedoeld.
U heeft een link gegeven van 20125, waarin het pobleem wordt aangegeven. Ik heb de oorzaak genoemd. Elk probleem heeft een oorzaak.
U heeft naar de dame Rinas Agustin verwezen. Wat niet in de Nederlandse tekst staat, maar wel in het oorspronkelijke artikel in de indonesiche Kompas, is, dat mvr. Rina meent, dat aangezien de regering er vaart achter zet, een groot deel (61%) van de bevolking tot 2019 al behoorlijke sanitaire installaties zou hebben.
Ik was in 2019 in Kalimantan en heb daar niets van gezien.
Ik heb ook de videos uit dien tijd (2015) bekeken. Iedereen was er gebelgd over, en op de videos is ook te zien hoe men (ergens) bezig was met een kanaal te graven en te cementeren.
Ik zou graag willen weten hoe men aan die getallen komt.
Maar goed,dat was het dan. Beste groeten ML
EEn kleine toko systeem zelfs in de “achter buurten” in geheel Indonesia is nu verpreid zo als toko ALFA, SUPERINDO en INDOMARET( Hollands)
Toko de Zon in Pasar Baroe was een iconische winkel.
Niemand in Batavia die de winkel niet kende.
(even off topic) Ergens anders geeft u in 2014 aan een zwager Revius te hebben (buurjongen Vioslaan 12 Batavia). Was dat Lambertus (nono) en is uw zus Daisy. Mijn spoor loopt helaas dood.
Helemaal juist!! Welk spoor volg je??
Fantastisch. Dank voor uw reactie. Mijn dochter is nazaat van gezin Cornelis (jack/cees) Gitz 1905-1972 en Irene (rien) Revius 1914-1993. Zij hadden 2 kinderen Max 1940-2020 en Joyce (kiki) 1939-. Emelie Revius-Kivit 1886-1955 (moeder van Irene) woonde met hen samen op Vioslaan 10. Zussen van Irene zijn in beeld. Broers nene (René) en nono (dus Lambertus) nu ook. Nene is aan het Birmaspoor overleden. Nono zou met Daisy ooit naar Den Haag zijn vertrokken. Mogelijk dat er nog een broer is geweest die door een motorongeluk om het leven is gekomen? De zussen Elizabeth (El) Kivit-Revius en IJvonne (onne) d’Hollosy-Revius hebben wij nog in Den Haag ontmoet. Mama Emelie is in Den Haag overleden. Haar man Louis Charles Marie Revius 1880-? is na ene verkeerde medische behandeling in Indië overleden. Datum en plaats zijn nog ongewis. Agnes Kivit-Revius (zus van Emelie) is inmiddels ook in beeld. Heb in mijn speurtocht naar stamboom meer over Java geleerd dan in de voorbij 50 jaar. Vraag me af waar Nono en Daisy zijn gebleven. Of er inderdaad een 3e broer was en waar/wanneer LCM Revius is heengegaan. Als die bijnamen maken het ingewikkeld nietwaar, Boy…? Misschien dat u aan dit verhaal nog wat kunt toevoegen. Bellen mag ook 0651-792959.
Correctie: Agnes Kivit-Revius (zus van Emelie) is onjuist. Moet Agnes (non (van nonnie)) Schuak-Kivit zijn.
Wij woonden twee huizen verder op Vioslaan 12 in 1948 bij het gezin van Wim Leeflang.
Er waren mensen vermoord in dat huis dus niemand wilde daar wonen totdat mijn oom Wim dat huurde na de Bersiap. Volgens het verhaal was een slaapkamer nog vol met aarde omdat ze die vermoorde mensen in de tuin hadden begraven. Vioslaan 12 was op de hoek en tegenover ons was de ingang naar een kampong. In de zijstraat naast ons was een scolah jonkok.
@Manfred, als Louis Rivius die verkeerde medische behandeling heeft gekregen toen hij op de Vioslaan woonde dan was dat waarschijnlijk het Tjikini hospitaal waar mijn tante ook overleed door een verkeerde behandeling van een Engelse dokter.
Dank voor je reactie Arthur. Ik had eerder gezien dat je in 89 de mieren aan de Vioslaan hebt bezocht. Zag op interneringskaart Nene Niot- of Viotlaan staan en kreeg niets gevonden totdat Kiki Gitz met haar gebrekkige geheugen ineens over Vioslaan begon. Voila, een aanknopingspunt om uit te zoeken… Louis Revius zal in ADEK hebben gezeten. Er kon op loopafstand eten worden gebracht totdat iemand een briefje naar binnen wilde smokkelen. Vanaf dat moment was eten brengen verboden. Het nabij gelegen Tjikini is inderdaad het meest waarschijnlijke hospitaal. Zojuist zeer verhelderend zitten grazen op “indischekamparchieven.nl”. Dankzij jullie vandaag weer veel bijgeleerd over zo lang geleden en ver weg. Gelukkig maakt internet de wereld klein en dichtbij. De stamboom kent inmiddels vele vertakkingen. Blijkt dat Nono (Lambertus Revius) met Daisy Mellonius (halfzus Hessel) tijdelijk op nummer 10 bij familie zijn ingetrokken. Wellicht wegens hun huwelijk met 18 jr. verschil. Familie Daisy was weinig enthousiast. Wellicht daardoor onmin en verwatering van familiebanden. Voor zover wij weten is nr. 10 in juni 50 verlaten en stond iedereen in juli in het koude Rotterdam berooid op de kade te bibberen. Max Gitz (zoon Irene Revius (dochter Louis) en oom van mijn vrouw) is als consul in jaren 80-90 druk geweest met voorbereiding beladen bezoek Beatrix aan voormalige kolonie. Zo is de familie nogal over de wereld uitgewaaid en zij die geluk hebben komen gezond terug. Op de uitvaart van Max nieuwe aanknopingspunten opgedaan en dan blijf je bezig, nietwaar…? Hoe mooi kan het leven zijn!
Mijn opa van moeders kant heet Louis William Kivit en woonde in Soerabaja. Hij had een zus, tante Non, die in Den Haag met een andere tante samenwoonde. Tante Non had twee zoons Paul en Winnie Schuak. Tante Non en haar zoon Winnie die met tante Dot van het eiland Man getrouwd was heb ik nog gekend. Ik heb nog een foto uit Indië met tante Non met Paul en Winnie.
Wat leuk Familie Moormann. Die andere Tante was El van Elizabeth. Louise zal vernoemd zijn naar zijn moeder. Ik begrijp dat Winnie in 51 is gescheiden. Heb Winnie maar 2 keer ontmoet. Hoop dat jullie een smartphone hebben om via WhatssApp foto’s uit te wisselen (0651792959).
In Soerabaja had (is er nu nog) je Toko Nam op Toedjoengan. Behalve etenswaar had je er ook serviezen enz. Als mijn vader weer voor een paar weken weg moest, gingen we altijd daar van alles en nog wat als extraatjes op het boordmenu kopen voor onderweg. Toen we daar een eenvoudig servies (heette hotelporselein) voor ons huis in Poedjon kochten, herkenden ze ons en kregen we een flinke korting. Toko Piet was er schuin tegenover. Toko Nam is nu een luxere tent geworden.
Ik heb een foto van de huidige Toko Nam. maar die kan Javapost niet plaatsen.
Toko Nam in Soerabaja:
https://digitalcollections.universiteitleiden.nl/view/item/867076?solr_nav%5Bid%5D=564c05e55bb8e98d9bf9&solr_nav%5Bpage%5D=0&solr_nav%5Boffset%5D=0
Javapost blijft een feest van herkenning!
Opgelost.
Ik ben bezig met een onderzoekje naar het begin van twee beroemde winkels in Semarang, die van Zikel en Spiegel. Er circuleert nogal wat foute informatie over de twee panden, ook op officiële heritage sites. Beide winkels, aan het Paradeplein, niet door Duitsers gesticht, maar door Joodse mensen uit Jassy, Roemenië. Het pand van toko Spiegel is intussen opgeknapt.
Interessant. Bernhardt Zikel ligt op de (van origine en in 1939 ook nog) protestantse begraafplaats Rustoord in Nijmegen. Bij het maken van een gidsje kwamen we ook Zikel tegen. Bernhardt en Adolf woonden ten tijde van de Eerste Wereldoorlog in Nijmegen en Bernhardt ook nog na 1920. Adolf overleed in 1919, Bernhardt in 1939. Dat Zikel van joodse komaf is, was ons onbekend. Zeer benieuwd naar uw bevindingen.
Wat leuk Familie Moormann. Die andere Tante was El van Elizabeth. Louise zal vernoemd zijn naar zijn moeder. Ik begrijp dat Winnie in 51 is gescheiden. Heb Winnie maar 2 keer ontmoet. Hoop dat jullie een smartphone hebben om via WhatssApp foto’s uit te wisselen (0651792959).
Hoi Manfred,
Ik heb een smartphone, zal je binnenkort appen. Ik ben bezig met een boek over mijn familie en heb al veel uitgezocht en heb veel foto’s. Ik ben in 1949 in Darmo Soerabaja geboren en we woonden in Poerwoasri. In 2011 ben ik voor het eerst terug geweest en heb de plekken bezocht waar mijn familie woonde (Jakarta, Bandoeng, Soerabaja, Gempolkrep, Poerwoasri, Kediri en Malang). Mijn Opa Louis William Kivit had 2 zussen (tante Non = Agnes Maria Kivit 29.5.1902) en 4 broers, waarvan er 3 omgekomen zijn in de oorlog. De jongste Albertus (13.3.1900) is omgekomen aan de Birma Spoorweg in 1942. Zijn vrouw was E Kivit-Revius, die in Bandoeng zat, denk ik. Tante Non heb ik nog gekend. Ze woonden samen in een flat in Den Haag met een vrouw, die artrose aan haar knieën had. Is dit El Kivit-Revius? Schuak, de vader van Winnie en Paul heb ik nooit gekend. Is hij omgekomen aan de Birma Spoorweg? Paul heb ik ook nooit gezien. Maar oom Winnie wel. Impeccable gekleed. Kon goed met mijn vader opschieten. Had vogels (emprit) en was getrouwd met tante Dot. Ik spreek nu over de jaren zestig.
Kei leuk Peter. Winnie was al eens druk met de familiegeschiedenis. Is weliswaar deels een andere lijn maar ik hoop dat je die info hebt. Zijn nichten Yvonne en Conny Schuak zijn er ook druk mee geweest. Voorouders Schuak zijn vermoedelijk van Duitse komaf. Mijn dochter is via nazaat Revius afgetakt…
Ja, Non woonde samen met die El Revius. Vader van Winnie heette Henri Johan maar werd Bob genoemd. T’is wat met al die bijnamen… Hij is inderdaad omgekomen aan de Birma Spoorweg. Paul stopte studie medicijnen om ingenieur te worden. Heeft 1 zoon Bob. Winnie was inderdaad een deftig mannetje die gebukt ging onder het uitblijven van herstelbetalingen uit zijn ambtenarentijd aldaar zoals ik mij herinner. Mijn vrouw kwam als kind terug uit Australië en vond het heerlijk om met Dot Engels te praten. Ben erg benieuwd naar de Kivits in je boek. App mij en ik neem contact op.