Dit is een verhaal over mijn ouders, gedurende hun verblijf in Indië. Een verhaal zoals vele Hollanders uit vroegere tijd die in Indië hebben gewoond kunnen vertellen; maar vaak, en begrijpelijk, voor zichzelf houden. Toch is het jammer dat zulke verhalen niet vaker verteld worden. Het gaat niet alleen over mijn ouders, maar ook over mijn eigen zoektocht naar een tijd die verloren is gegaan…
Vita Brevis en Carpe Diem
Door Peter van Alting Geusau
Het verhaal begint eigenlijk bij mijn grootvader. Als luitenant nam hij dienst bij het koloniale leger. Hij is echter al op zevenentwintigjarige leeftijd gesneuveld. Dat gebeurde in de nacht van 25 op 26 augustus 1894 bij de overval op het kamp bij Tjakra Nagara (bivak Matarian) op Lombok. Hij was nog maar pas getrouwd en zo´n vier maanden voor zijn dood werd een zoontje geboren in Ambarawa. Mijn grootvader heeft zijn zoontje maar één keer in zijn armen gehad. Zijn jonge vrouw, die nu zo vroeg in haar leven alleen was komen te staan, ging met haar zoontje terug naar Nederland. Dat kleine jongetje werd mijn vader.
Mijn vader heeft rechten gestudeerd en promoveerde op 23-jarige leeftijd in Leiden tot doctor in de rechtsgeleerdheid. In 1918 vertrok hij als rechterlijk ambtenaar naar Indië, waar hij in verschillende functies werkzaam was, onder meer als voorzitter van de Landraad in Kediri en als ambtenaar der secretarie in Batavia. Er zijn verschillende overplaatsingen geweest, hij heeft onder meer in Poerwokerto, Poerbolinggo, Ngawi en Magetan gewerkt. Ook heeft hij enkele jaren in Semarang gewoond, waar zijn geliefde moeder, die altijd mee ging op zijn tochten, later op 72-jarige leeftijd is overleden.
De vestiging in Sarangan
In 1934 of 1935 kochten mijn ouders (mijn vader was inmiddels getrouwd) een stuk grond langs het prachtige kratermeer in Sarangan op java. Op een hoogte van dertienhonderd meter, net onder de ruim tweeëndertighonderd meter hoge geweldige Goenoeng Lawoe, was het klimaat lekker, laat in de middag en ´s avonds heerlijk koel, maar ´s nachts behoorlijk koud. Mijn ouders hadden vele plannen.
Vita Brevis en Carpe Diem
Ze lieten twee huizen bouwen aan de oostelijke kant van het meer. De huizen werden genoemd ‘Carpe-Diem’ en ‘Vita-Brevis’. Het huis Carpe-Diem waar ik geboren ben in maart 1937, werd betrokken in 1936. Het was geheel aangepast aan hun wensen.
Mijn vader was een goed pianist en mijn moeder danste veel op zijn pianospel. Vaak konden de mensen in Sarangan het pianospel van mijn vader horen dat weerklonk over het meer. Zo bevatte het huis een muziek- en een danszaal met een grote open haard. Het huis Via-Brevis was voor gasten, wat in die dagen niet zo ongewoon was. Ze hadden een prachtig uitzicht over het meer, waar ´s avonds de lichtjes, van het toen nog kleine dorp Sarangan aan de overkant van het meer, als een teken van leven weerkaatste over het glanzende water.
Ook kwam er een zwembad en kinderbadje bij, waar mijn broertje en ik dan in mochten spelen. Mijn moeder heeft mij verteld, dat mijn geboorte aldaar een groot feest is geweest, omdat ik de eerste Europese jongen geweest ben die daar geboren is (en wellicht de enige).
Mijn ouders genoten intens van het leven daar, ze voelden zich sterk verbonden met het land en de bevolking. Zo was er ook een plan om samen met een arts uit Madioen een polikliniek voor de Javaanse bevolking te openen. Ook kochten ze een aandeel in het Hotel Sarangan, dat er nu nog staat.
Mijn ouders behoorden tot de weinige mensen die in die tijd een auto hadden. Ik begreep van mijn moeder dat het een T-Ford was, model 1928. Die ging met de grootste moeite naar boven, want vroeger was het weggetje naar Sarangan een nauw en steil pad. Vanwege het wandelpad om het meer, dat er nog steeds is, kon de oude Ford niet bij de huizen komen en moest zodoende in het dorpje blijven. Eén keer per week gingen ze naar beneden naar Djokja, om boodschappen te doen, en dat was in die dagen nog een hele onderneming!
Nog één keer naar Nederland
In 1939 nam mijn vader vervroegd pensioen. Het gezin wilde nog één keer met verlof naar Nederland, met de bedoeling om later terug te keren naar dit paradijs om daar dan voorgoed te blijven. Kort voor hun vertrek naar Holland schreef mijn vader nog een gedicht over dit zo prachtig gelegen Sarangan, Toenggoe Mati (Waar ik de dood wil opwachten). Een gedeelte daaruit gaat als volgt:
In het land, waar alles tot begrijpen dwingt
Daar waar ik de roep der stilte heb verstaan
Daar wil ik dat mijn hart zijn graflied zingt
Het heeft niet zo mogen zijn. Ze zouden hun Carpe-Diem nooit meer terugzien. Hun droomhuis en alles wat daarin stond en ook het daarnaast gelegen Vita-Brevis werden het slachtoffer van oorlogsgeweld. Mijn vader was 46 jaar toen ze Java voor de laatste keer verlieten. Ik was twee. Wij kwamen begin 1940 in Europa aan. Holland was inmiddels door de Duitsers onder de voet gelopen. De oorlogsjaren werden doorgebracht in het dorp Santpoort bij Haarlem. Na de bevrijding vestigde mijn vader zich als advocaat en procureur te Assen, waar hij plotseling op 57-jarige leeftijd is overleden.
Terug naar mijn geboortegrond
Als kind wist ik altijd al dat ik op een dag terug zou gaan naar Sarangan. Die dag kwam in september 1982, ik was toen 46 jaar oud. Ik wilde Sarangan zien door mijn ogen op dezelfde leeftijd als toen mijn vader 46 jaar was. Dat was belangrijk voor mij, omdat ik zelf wilde begrijpen wat voor paradijs dit was. Ik wist helemaal niet wat mij te wachten stond. Ik had geen herinneringen aan Sarangan, ik was immers twee jaar toen ik daar voor het laatst was. Ik had verschillende foto´s bij me van die tijd en natuurlijk alle verhalen van mijn moeder die zo prachtig kon vertellen van haar tijd in dit prachtige Sarangan.
Met de bus van Surabaya naar Magetan duurt zo´n vijf uur. Zo’n bustocht kan trouwens levensgevaarlijk zijn. Vanuit Magetan in een bemo de berg op naar Sarangan. In deze betrekkelijk kleine wagentjes kunnen zo’n acht tot tien mensen. Wij gingen naar boven en… er zaten zestien mensen in in dit 1200 cc vervoermiddel! Ik zat op een klein houten kistje. Als je aankomt in Sarangan sta je vrij plotseling voor het prachtige meertje. En zo gebeurde het dat ik op die dag in september 1982 ietwat onzeker uitkeek over het meertje Pasir. Zo´n drieënveertig jaar nadat ik hier voor het laatst als klein jochie was.
De bougainvillea
Het werd mij al direct duidelijk dat de twee huizen Carpe-Diem en Vita-Brevis er niet meer stonden. Ik vond onderdak in het wat vervallen hotel Rahuyu, dat iets hoger aan de westelijke kant van het mer lag. Het had een terras met een prachtig uitzicht over het meer. Daar tegenover mij, aan de andere kant van het meer, lag een verloren paradijs… Wat ik niet had kunnen weten was, dat mijn aankomst in Sarangan niet onopgemerkt ging. Verschillende mensen van ‘vroegere tijden’ zagen een bekend gezicht. Nu lijk ik veel op mijn vader en ik had dezelfde leeftijd als mijn vader, toen hij Sarangan verliet in 1939. Zo kreeg ik onverwachts bezoek, één van deze mensen begroette mij met groot respect en zei: ‘Ayah Alting’. Het was één van onze baboe´s, Mas-Mikun. Ze dachten dat ayah Alting terug was gekomen naar Sarangan. Het tijdsverschilvan drieënveertig jaar drong niet goed tot hen door. Ze beseften niet dat ik de zoon was van ayah Alting. Het verbaasde mij dat deze rustige en beschaafde mensen mij bij mijn naam aanspraken. Ik had even tijd nodig om dat te verwerken. Op een tocht door de oude en armoedige kampong Sarangan, die iets achter het dorp Sarangan ligt, werd ik begeleid door een groep mensen en kinderen die naturlijk niet goed wisten wat er gaande was. Daar, in de kampong, in een armzalig hutje zonder vloer, ontmoette ik baboe Mangam Menit, die mij vroege ´s morgens moest baden toen ik drie maanden oud was.
De bougainvillea
Van Carpe-Diem staan nog een paar muurtjes overeind, de muziek- en danszaal met de grote open haard was een grote puinhoop. Het zwembad was er nog wel, maar het lag vol zand en was helemaal overgroeid. Het kleine kinderbadje was nog helemaal intact!
Vlak voor mijn ouders met ons naar Holland gingen, in 1939 dus, heeft mijn moeder een bougainvillea geplant aan de rand van het meer, tegenover het Carpe-Diem. Vaak heeft ze mij verteld: ‘Als we terugkomen op Sarangan, zullen we worden begroet door een zee van bloemen.’ Ze heeft het nooit mogen zien. En nu stond daar, aan de rand van het meer beneden het vergane Carpe-Diem een prachtige grote bougainvillea in volle bloei! Is het mogelijk dat deze prachtige bougainvillea dezelfde is die mijn moeder daar plantte, drieënveertig jaar geleden? Het moet haast wel! Ik werd begroet door een zee van bloemen!
Souvenirs
Ik ben zo’n vijf dagen in Sarangan gebleven. Een paar tegels van het vergane Carpe-Diem zijn mee teruggegaan naar ons eigen Carpe-Diem, hier op Tasmanië, dat wij in 1976 gebouwd hebben in de heuvels van het rustige Underwood. Ook heb ik in de puinhoop een oud verroest scharnier gevonden; dat is weer helemaal schoongemaakt en bij ons in de voordeur gezet en het draait weer prachtig mee als de deur hier open en dicht gaat… een symbolische handeling.
Op mijn laatste dag heb ik twee zakdoekjes met aarde gevuld, daar waar het oude Carpe-Diem heeft gestaan. Die zijn meegegaan naar Holland. Eén zakdoekje met aarde is uitgestrooid over het graf van mijn vader die in Assen begraven ligt, het andere heb ik aan mijn moeder gegeven. Ik heb haar toen ook verteld wat er allemaal in Sarangan gebeurd is, in al die lange jaren. Een traan viel langs haar wat verouderde wangetje op het zakdoekje met Javaanse aarde… Ze heeft het zakdoekje nooit losgeknoopt. Ik heb altijd gevoeld dat mijn moeders hart is achtergebleven in Sarangan in 1939. Een paar maanden na mijn laatste bezoek aan Holland in 1993 is dat hart tot rust gekomen, ze was 87.
Dit artikel verscheen eerder in Moesson, 1 februari 1996.
Java Post 
Wat een mooi verhaal. Ik ben bezig met levensverhaal van mijn moeder die van haar 6e tot 11e in de diverse kampen heeft gezeten op Java (Laatste was Kramat kamp). De bougainville speelt ook in haar verhaal een grote rol… Dank voor het delen!
Wat een prachtig verhaal. Zou ik zo in kunnen passen. Ik heb bij het lezen een traantje gelaten.
Verhalen die moeders en vaders achterlaten zijn bijna altijd prachtig en als ze niet mooi zijn dan vaak ook wel leerzaam. Daarom vraag ik een ieder niet alleen zoiets te lezen maar ook hun eigen verhaal op papier te zetten.
Van mijn leven liggen er interviews bij het KITLV/RUL en bij het IHC. Zowel de gesproken tekst als uittreksels. Heeft niemand interesse voor. Vind ik niet erg, ik heb daaraan mee gedaan om voor mezelf alles op een rijtje te houden. Opschrijven in Javapost of I4E kost enorm veel ruimte (en moeite), doe ik dus niet. Ik heb al lang op Javapost korte stukjes over mijn leven geschreven. Maar ja, dat waren geen tranentrekkers. Gewoon stukjes geschiedenis.
niet zo somber hoor… ieder verhaal is het waard gehoord te worden!
“””””””””Van mijn leven liggen er interviews bij het KITLV/RUL en bij het IHC. Zowel de gesproken tekst als uittreksels””””””””””””
Wil graag kennisnemen van de menselijke ervaringen, want dat zijn de echte vaak veroorzaak door hogerhand van diverse landen. Wie, wat en hoe dat gebeurde en schuldig zijn interesseert mij niet, want de daders zijn allemaal schuldig. De menselijke ervaring, als slachtoffer doet mij wat.
Ik zal dus ook eens gaan kijken op KITLV/RUL.
Een interview kan helpen om je leven weer op de rails te zetten. Bij mij heeft het geholpen. Ik kon mijn verhaal kwijt bij de heer F A Begemann, andragoloog, die werkte van 1981 tot 1996 o.m. bij de Stichting ICODO in Utrecht. Vele verhalen, zoals de mijne, zijn vastgelegd en er is een boek van gemaakt, getiteld: “Oud worden met de oorlog”.
Uitgever: Elsevier ISBN 903522397-7.
“”””””””Van mijn leven liggen er interviews bij het KITLV/RUL en bij het IHC”””””””””””
Mijn eerste onderzoek brengt mij: Bij KITLV/RUL vind ik een lijst met een heleboel namen, maar geen met de naam Somers.
Het IHC is helemaal een probleem, want het zoeken er van brengt mij of bij een scheepsbouwer of een medische instelling.
“Ron Geenen zegt: 5 februari 2016 om 8:29 pm: maar geen met de naam Somers”
Voor het laatst heb ik op 19 oktober 2011 ingelogd op http://www.kitlv/interviews/show/3462 (en 3463). Ik weet ook dat e.e.a. is overgebracht naar de universiteitsbibliotheek, maar daar weet ik geen details van. Informeren bij KITLV, Fridus Steijlen (gepensioneerd??) Volgens mij nog onder de oude naam: SMGI, Stichting Mondelinge Geschiedenis Indonesië. Mogelijk heeft u bij KITLV en RUL namenlisten van medewerkers gezien, daar hoor ik natuurlijk niet bij.
Sorry, IHC is ook een heel gespecialiseerde scheepswerf met de meest vreemde werkschepen! Indisch Herinneringscentrum kunt u o.a. vinden op: http://www.hetindischknooppunt.nl en http://www.indischherinneringscentrum.nl. Maar daar vind u alleen een algemeen verhaal dat het bestand in ontwikkeling is.
Interviewgegevens:
Datum interview 25 september 2000
Duur van het interview in minuten 155
Opmerkingen: geen
Dit interview 1661.1
Andere interviews met:
Somers, J.A. (Jan)
1661.2
Interviewgegevens:
Datum interview 9 oktober 2000
Duur van het interview in minuten 126
Opmerkingen: geen
Dit interview 1661.2
Andere interviews met:
Somers, J.A. (Jan)
1661.1
“””””””Maar daar vind u alleen een algemeen verhaal dat het bestand in ontwikkeling is.””””””””””
Ambtelijke gegevens zijn vaak gebeden zonder einde en blijkbaar is dat ook het geval met hun web gegevens. Waarom makkelijk maken als het moeilijk kan.
“””””””Voor het laatst heb ik op 19 oktober 2011 ingelogd op http://www.kitlv/interviews/show/3462 (en 3463). “”””””””””
Kreeg net een email van KITLV met antwoord op mijn vraag:
“Wij hebben geen artikelen van de heer Somers. Ik verwijs u door naar de Java Post https://javapost.nl/ waarop hij actief is.”
Met vriendelijke groet,
Ireen Hoogenboom
KITLV
Un Grand Merci voor inderdaad dit prachtige verhaal ….
Ik kan ook eens een verhaal van mijn verleden op Java Post beschrijven….
Zoals ik al eerder heb geschreven, hebben we in October 1957 onze honeymoon in Sarangan doorgebracht.
Ik kon toen niet opkomen met de naam van het hotel.
Nou lees ik “Hotel Sarangan”.Daar hebben we gelogeerd.
Hartelijk bedankt voor het verhaal.
Ron Geenen zegt:
5 februari 2016 om 8:29 pm
Mijn eerste onderzoek brengt mij: Bij KITLV/RUL vind ik een lijst met een heleboel namen,
==========================================================================
Zijn naam is te vinden in een Engelse uitgave , naast de iets meer dan 1000 andere namen , van de zgn Orale geschiedenis .
Een korte samenvatting , het boekje heb ik op de kop getikt bij een rommelmarkt voor ik dacht 1 euro of iets meer (zo goed als nieuw) .
“””””””Zijn naam is te vinden in een Engelse uitgave “””””””
En ik las dat hij zijn verhalen in het Nederlands had vastgelegd.
Beiden hebben gelijk. Mijn naam is natuurlijk niet rechtstreeks terug te vinden op de website van KITLV en RUL. Ik heb niets met hen te maken. Ik wil het op dit ogenblik niet uitzoeken, maar ik denk dat er bij de verhuizing een groot aantal bestanden ergens anders zijn terecht gekomen. Op z’n minst moet worden gevraagd naar de bestanden SMGI of een daarnaast gekozen Engelse naam. Je kunt in beide sites een naam van een medewerker oproepen waar je de weg aan kunt vragen. Publicatie van de samenvattingen van mijn interview zijn te lang voor Javapost, maar mijn wil is gewillig!
“””””””””Je kunt in beide sites een naam van een medewerker oproepen waar je de weg aan kunt vragen.”””””””””””
Het wordt langzamerhand a waste of time. Ik heb al een paar maal een mailtje uitgestuurd, en direct erna krijg ik automatisch een antwoord dat ze er 2 dagen nodig hebben om mij te antwoorden. Het bekende klimmen tegen een gladde berghelling op.
Ik denk dat het ergens diep in de krochten van RUL zit. Ze hoeven er toch niet meer bij. Wie heeft er nog belangstelling voor mondelinge geschiedenis? Tegenwoordig heb je alleen nog maar permanent boze mensen. De naam is ook verkeerd, het gaat niet over Indonesië, maar over Nederlands-Indië. Nadat Herman Bussemaker in dat bestand heeft gewerkt voor zijn boek over de bersiap heeft er volgens mij niemand (behalve ik) meer naar gevraagd. Het zat toen nog bij het KITLV, en je werd daar keurig op weg geholpen. Als je een wachtwoord had aangemaakt kon je digitaal zelfstandig bij de geschreven samenvattingen. Voor het beluisteren moest je een afspraak maken, dan werd alles voor je klaargezet en je werd goed geholpen de weg te vinden in die zee van informatie. Ik weet nog wel dat ik Fridus Steijlen erop attent maakte dat je in die interviews ons Indisch taaltje zo goed kon horen. Geen petjoh, maar wel de accenten.
“”””””””””” Tegenwoordig heb je alleen nog maar permanent boze mensen. “”””””””””
Tijden zijn verandert. Misschien, als ze mij in levende lijve zouden zien, zouden ze ook denken: wat komt die vluchteling hier doen.
U heeft er wel niets aan, maart hierbij een deel van mijn e-mailwisseling over de SMGI, uit 2011!!!: (van onder naar boven!)
Gelukkig!
Fijn dat het is gelukt
________________________________________
Van: fam.Somers Verzonden: maandag 29 augustus 2011 16:14
Aan: archives
Onderwerp: Re: Uw wachtwoord voor de SMGI-interview-database
Het is gelukt!! Met kopiëren en plakken. Bedankt! Ik heb nu mijzelf terug
gelezen, een heel goede samenvatting!
Met vriendelijke groet, J.A.Somers, Delft.
—– Original Message —–
From: “archives”
To: “fam.Somers” Sent: Monday, August 29, 2011 3:49 PM
Subject: RE: Uw wachtwoord voor de SMGI-interview-database
Geachte heer Somers,
De wachtwoorden e.d. worden automatisch aangemaakt. Daar kunnen wij verder
niets aan veranderen.
het wil weleens helpen wanneer u het wachtwoord niet intikt (ivm hoofd- en
kleine letters en cijfers) maar kopieert .
In dit geval:
Met vriendelijke groet,
Jan van Rosmalen
________________________________________
Van: fam.Somers Verzonden: maandag 29 augustus 2011 15:35
Aan: archives
Onderwerp: Re: Uw wachtwoord voor de SMGI-interview-database
Mevrouw, mijnheer,
Bij inloggen met onderstaand, door u opgegeven e-mailadres en wachtwoord
krijg ik de melding : geen geldige gebruikersnaam of wachtwoord. Naar mijn
volledige naam werd niet gevraagd. Gaarne informatie.
Met vriendelijke groet,
J.A.Somers, Delft.
—– Original Message —–
From:
To: Uw account op kitlv.nl is geactiveerd. U kunt nu inloggen en de SGMI
> collectie bekijken.
>
> – Volledige naam: J.A.Somers
> – E-mail adres: >
– Wachtwoord:
“””””””U heeft er wel niets aan, maart hierbij een deel van mijn e-mailwisseling over de SMGI, uit 2011!!!: (van onder naar boven!)””””””””””””
Ik zie het al. Toen ging het ter plaatse al niet makkelijk. In ieder geval bedankt.
Mijn dochter Nadet, die zelf betrokken is geweest bij het werk van de SMGI, heeft vorig jaar nog ingelogd bij de universiteitsbibliotheek van de RUL, special collections. Die enorme database is teveel ondergesneeuwd, misschien doordat er geen belangstelling is voor verhalen uit Indië/Indonesië. Dat was al in de KITLV-tijd zo. Misschien zou hier op Javapost iemand van de SMGI (Fridus steijlen??) hierover iets kunnen vertellen inclusief de toegangsprotocollen. Ik heb hier toevallig(?) net het verslag van de SMGI-conferentie op 12 mei 2001 onder ogen: “Stemmen uit Indië”. “Over de mondelinge geschiedenis van Indië/Indonesië 1940-1962.” Dat smaakt naar meer publiciteit. In het Nederlands!!
Ik ben de site van SMGI binnen gegaan en heb het volgende gevonden. Ze hebben echter nog niets gedigitaliseerd en vragen nogal wat geld. Iets gewoon te luisteren of te lezen is er niet.
http://www.gahetna.nl/collectie/archief/ead/index/eadid/2.13.132/node/c01%3A0.c02%3A5.c03%3A2.c04%3A0.c05%3A1./open/c01:0.c02:5.c03:2.c04:0.c05:1.#c01:0.c02:5.c03:2.c04:0.c05:1.
U zat in het nationaal Archief. En mogelijk zitten daar alleen nog maar de geschreven samenvattingen, niet het audio-archief. Als u daar iets wilt hebben dat nog niet is gedigitaliseerd moet je inderdaad kosten betalen. Maar u moet niet in het NA zoeken, maar in RUL, en daarvan de universiteitsbibliotheek, en daarin Special Collections. De nieuwe procedure ken ik niet, ik ben er al lang niet geweest en heb nog de oude (niet meer bruikbare?) inlogcode bij het KITLV. Het blijft natuurlijk vervelend dat zo’n interessante database zo ver weg zit. Maar ja, in Nederland zijn er kennelijk zaken die belangrijker zijn, en als er niemand uit de Indische gemeenschap piept kan er ook niet gehoord worden, laat staan geluisterd.
“”””””U zat in het nationaal Archief. “”””””””””
Ja, nadat ik wel 20 minuten bezig ben geweest om maar iets dat op RUL leek te vinden.
Bestaat blijkbaar niet meer.
wat een prachtig verhaal , wat verdrietig ook de wereld zit vol verhalen, je hoort ze alleen niet vaak
Een prachtig interesant verhaal.
“”””””””””””””Een prachtig interesant verhaal.”””””””””””””””
Familie ervaringen worden meestal ook niet opgeschreven omdat de meesten het prive willen houden. Maar als het bijna 100 jaar geleden is gebeurd, kan het voor mij ook best naar voren gebracht worden, want het wordt dan een nostalgische geschiedenis.
Mijn jongste zus, nu wonend in Limburg en haar reeds overleden man, hebben mijn moeder in de jaren 80 gevraagd om haar jeugd van voor de oorlog op papier te zetten. Van uit CA spreek ik regelmatig met haar over de telefoon. Tijdens een van die gesprekken vertelde ze mij, dat ze op zolder in een doos mammies jeugd herinneringen op papier had teruggevonden en of ik het wilde hebben. Voor hen die er in interesse in hebben is hier het resultaat in 4 delen op mijn web:
http://myindoworld.com/indische-herinneringen-van-clara-elisabeth-chevalier-1/
http://myindoworld.com/indische-herinneringen-van-clara-elisabeth-chevalier-2/
http://myindoworld.com/indische-herinneringen-van-clara-elisabeth-chevalier-3/
http://myindoworld.com/indische-herinneringen-van-clara-elisabeth-chevalier/