Wéér zo’n bijzonder album. Een van de weinige albums uit het project Foto zoekt familie van het Tropenmuseum waar niet alleen de fotograaf niet wordt afgebeeld, maar evenmin de familieleden. Op het eerste gezicht daarom extra moeilijk de herkomst te achterhalen. Niets blijkt echter minder waar…

We bladeren door een album met een keurige opbouw, met onderschriften en data. Het is een beeldverslag van een reis, gemaakt over Java en Sumatra. Het album begint met een kaartje van Java, en eindigt met een kaartje van Sumatra. Op de laatste bladzijde ook een bagagelabel van een hutkoffer, met daarop keurig de gegevens van de eigenaar:

Baggage label

“Mej. S. van der Hoop, bestemming Genua, per m.s. Christiaan Huygens, d.d. 16 maart 1932. Hut nr. 305, alléén gebruik.” Het is het label van de terugreis. Op de website van de Koninklijke Bibliotheek vinden we – dit keer onder de meer volledige naam mej. A.S. van der Hoop – de gegevens van de heenreis, op 29 april 1931, met het m.s. Baloeran, vanaf Genua.
We zoeken dus een ‘mejuffrouw’: een vrouw die geen meisje meer was, maar ook niet getrouwd. Wie was deze mejuffrouw A.S. van der Hoop?  

Anna Sophia van der Hoop werd geboren op 14 december 1899 in Rotterdam. Haar ouders waren de effectenhandelaar David van der Hoop en Julie Mathilde de Monchy. Voor zover bekend had zij één jongere zuster, Mary van der Hoop, die in 1933 huwde met de latere burgemeester van Gouda, Karel Frederik Otto James.

K&O

Fie van der Hoop, 1947

Anna Sophia, bijgenaamd Fie of Fiep, begint in 1920 als één van de allereerste studenten aan de opleiding ‘Kinderverzorging en opvoeding (K&O). De studie was in het leven geroepen tegen de achtergrond van de eerste emancipatiegolf voor vrouwen in Nederland. De oprichtster van deze opleiding, mevrouw Sandberg-Geisweit van der Netten, had in 1912 al het Nationaal Reizend Museum voor Ouders en Opvoeders opgericht, en in 1919 de Vereniging K&O. De vereniging en opleiding waren preventief gericht en bedoeld voorlichting te geven aan ouders die vast dreigden te lopen in problematische opvoedingssituaties.

Fie van der Hoop, onderwezen en geinspireerd door de directrice mevrouw O. van Andel Ripke, haalt in 1923 haar diploma. Korte tijd later gaat zij bij de vereniging K&O werken. In 1924 wordt gestart met een driemaandelijks tijdschrift “Kinderverzorging en Opvoeding” onder redactie van mevrouw Sandberg en mevrouw van Andel Ripke. De administratie berust dan bij bij Mej. S. van der Hoop, Mathenesserlaan 252 te Rotterdam.
Het is een krantje, heel klein gedrukt, met een hoofdartikel over de opvoeding van kinderen, daarnaast allerlei boekbesprekingen, aankondigingen van tentoonstellingen en een feuilleton, veelal met een ‘moraal’. Enkele jaren later wordt zij directrice van het ‘Reizend Museum voor Ouders en Opvoeders’.

De rest van haar leven zou in het teken staan in het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en het vervaardigen van voorlichtingsmateriaal. Zoals bijvoorbeeld de publicatie van vele ‘vouwbladen’, kleine folders, dicht beschreven met informatie over de meest uiteenlopende zaken zoals : zuinig stoken, gezinsleven in een kamer, de stofzuiger, de veiligheid in uw huis, maar ook over emigreren. Ook vele vouwbladen met opvoedkundige onderwerpen: het slecht etende kind, zindelijkheid, angst in een kinderleven, kleuters die lastig zijn, verwennen en verwaarlozen, enz. En over voeding :groenten en fruit, de slacht, ziekenkostjes, inmaak van groenten, voeding voor kampeerders, geiten en schapenmelk, enz. enz.
De door haar samengestelde folders worden uitgegeven door de Stichting Commissie voor Huishoudelijke en Gezinsvoorlichting en het Voorlichtingsbureau van de Voedingsraad te Den Haag.

Naar Indië

Ze blijft voorlopig zonder partner, en daarom ook zonder kinderen. En dat, terwijl haar gehele leven om kinderen draait. We weten niet precies wat haar heeft bewogen, we zouden ons echter kunnen voorstellen dat persoonlijke twijfels de aanleiding zijn geweest om er een jaar uit te stappen en – financieel geholpen door haar ouders? – op reis te gaan. Ze is 31 jaar oud als zij op de trein stapte richting Genua, om van daar met de boot verder te reizen naar Indië.

De foto´s in het album getuigen van een liefde voor het land en zijn bevolking. Enkele tientallen foto´s van Java, medio 1931, worden gevolgd door die van Sumatra. Vooral op Java gaat de route langs minder gebaande paden: Leles, Malabar, Pameunpeuk. De grote steden laat Fie van de Hoop links liggen. Het is het landschap dat haar bekoort. Op Sumatra is haar route een logische: van Padang via Fort de Kock via Tobameer naar Medan. Echter ook hier vooral foto´s van het landschap, slechts een enkele keer afgewisseld door lokale taferelen. Tussendoor getuigen enkele foto´s van haar liefde voor kinderen: inlandse kinderen die door hun moeders worden gewassen, Indo-Europese kinderen in een jeugdkamp. Tenslotte nog een tiental foto´s van de reis terug, aan boord van de ‘Christiaan Huijgens’ en in havenplaatsen als Singapore en Port Said. Zo komen we ook nog te weten dat zij samen reist met Job en Winnie Admiraal, de ouders van Winnie Rinsema-Admiraal, auteur van het boek Dit was uw Tjideng.

Alsnog oma

Van haar verdere levensloop nog het volgende. Tijdens de oorlogsjaren woont zij in Rotterdam. In juni 1947, op 47-jarige leeftijd, huwt zij met de weduwnaar en 21 jaar oudere scheikundige Willem Frederik Hesselink. Met dit huwelijk krijgt zij één pleegdochter, Hannie Hesselink, en vijf kleinkinderen. Enkele jaren later wordt nog een zesde kleinkind geboren, hetgeen wordt vernoemd naar deze nieuwe oma. Kleindochter Diederike over haar oma:  “Ik denk dat de opvoedkundige ideeën van ‘Oma Fiep’ veel invloed hebben gehad op mijn moeder. Zij bekeek de wereld vanuit het gezichtspunt van het kind, hoe onvolledig dat ook was. Ze was een ideale Oma waar we altijd terecht konden.”
Haar huwelijk stelt haar ook in staat afscheid te nemen van haar werk. In 1959 legt ze haar functie neer als directrice van het ‘Reizend Museum’ (vanaf 1954 had dit een vaste plaats gekregen in Rotterdam), ter gelegenheid waarvan zij wordt vereerd met een bezoek van Koningin Juliana. De volgende jaren – zij woont inmiddels in Den Haag – is zij vooral ‘oma’.

Ondanks het feit dat zij veel jonger was dan haar echtgenoot, zou zij eerder dan hem komen te overlijden. Op 1965 overleed zij aan kanker. Haar nalatenschap, naast de vele warme herinneringen van haar nabestaanden, bestond uit een legaat voor de promotie van de pedagogie in Nederland. Haar dochter beijverde zich daarop om een bijzondere leerstoel naar ‘Fie van der Hoop’ te laten vernoemen. In 1986 werd deze aan de universiteit van Amsterdam geinaugureerd door dr. M.G.M. van den Dungen.
Daarnaast werd de stichting K&O Fonds ‘Fie van der Hoop’ in het leven geroepen, voor financiering van bijzonder onderzoek naar pedagogische onderzoeken.
En zo leeft deze bijzondere vrouw, die zich in 1931 en 1932 op Java en Sumatra liet inspireren, blijvend voort in onze herinneringen.

x

Nawoord:
Ook dít album hebben we een thuis kunnen geven. De namen van mogelijke erfgenamen worden doorgezonden aan het Tropenmuseum.

Nabij Tjipanas, Garoet

Het wassen van de buffels

Bilikhuisje bij Fort de Kock

Prauw op Tobameer, Sumatra

Meer van Manindjan, Fort de Kock

Pasanggrahan Haranggoal, Toba Meer

Excursie van de vereniging planterschool Brastagi

Straat in Medan

Tapijtverkopers in Port Said

Café in Port Said. Rechts Winnie en Job Admiraal.

Fie van der Hoop en Willem Frederik Hesselink met hun kleinkinderen, t.t.v. hun huwelijk, 1947

x

Dit artikel kwam tot stand met hulp van Diederike van Beuningen, Annemarie van Beuningen, en Gijsbert Hesselink. Dank!