‘Allah-il-lah-Allah!’, steunde Kassan, zich oprichtend. Hij keerde zich naar de koelie: ‘Je hebt meneer gedood!’ ‘Ik heb hem gedood,’ antwoordde Toekimin rustig. De vrouw op de drempel, keek nu op van haar bezigheid, zag het lichaam op de grond liggen. Ze bleef even kijken, toen zonder een spier op haar gezicht te vertrekken, zei ze: ‘Ts…eh! De toewan is dood!’
In ‘Rubber’, de bekende roman van Madelon Székely-Lulofs (1932), doodt de koelie Toekimin, in een opwelling, de opzichter van de rubberplantage. Hij was ‘mata gelap’, gek geworden, één moment slechts. Daarna was hij weer rustig en liet zich geleidelijk wegvoeren.
Székely-Lulofs beschrijft hier een klassiek voorbeeld van een situatie die zich duizenden keren moet hebben voorgedaan in Nederlands-Indië: het schijnbaar willekeurig doden van één of meerdere personen in een vlaag van verstandsverbijstering.
Het ‘amok maken’, zo schrijven Bartelsman en Eckhardt in de Java Post (2012), moet worden gezien als een tropisch-psychiatrisch syndroom. Het werd al in de 17e eeuw beschreven door Europeanen in zowel Brits- als in Nederlands-Indië die te maken hadden met Maleisische en Javaanse opstandelingen. In deze beschrijvingen werd amok maken niet beschouwd als een psychiatrisch toestandsbeeld, maar als een militaire strategie, waarbij de strijdvoerders onder het uitroepen van het woord ‘amok’ een niets ontziende verrassingsaanval uitvoerden tot hun eigen dood daarop volgde. Dit doet denken aan de Japanse kamikazeactie, waarbij de aanval doelbewust plaatsvindt en gericht is op bepaalde personen. Bovendien werd de amokmaker gezien als een heldhaftige persoon, die zijn inzet voor de goede zaak met de dood moest bekopen. In de loop van de 19e eeuw verschoven de betekenis en interpretatie van het woord ‘amok’ naar een plotselinge onvoorbedachte daad voortkomend uit een achterliggend psychisch lijden.
Bartelsman en Eckhardt verwijzen naar de bevindingen van Van Wulfften Palthe, professor in de psychiatrie en neurologie te Batavia. Volgens Van Wulfften Palthe (1933) moet amok worden gezien als een ‘regressieverschijnsel’ waarin de oerinstincten ontketend zijn en vrij spel hebben’. Het verliep volgens een gepreformeerde reactiewijze, die al eeuwenlang van nature in het karakter van de Javaan aanwezig was, volgens hem. ‘De bevolking heeft een heilig ontzag voor den amokmaker, zij zal wel trachten hem af te maken, maar ziet in hem geen misdadiger. Het is niet zomaar een moordpartij . . . het is amok.’
Volgens Van Wulfften Palthe kon amok worden veroorzaakt door achterliggende neurologische aandoeningen en koortsen, zoals syfilis en malaria, maar hing de mogelijkheid amok te maken ook nauw samen met de karakterstructuur van de Javaan. Het onvermogen emoties te uiten zorgde voor een ophoping van geestelijke spanningen die in het geval van een onoplosbaar conflict plotseling en explosief langs de gebaande weg van de amok tot uiting kwam. Bovendien viel een regressie naar een lager gelegen oerinstinct eerder ten deel aan individuen die nog het dichtst stonden bij het cultuurstadium waarnaar geregredieerd (teruggevallen) werd.
Voorzichtigheid geboden
Bartelsman en Eckhardt zien ‘amok’, evenals latah, koro en tropenneurasthenie, als tropisch ziekteverschijnsel. Hun vermelding van het feit dat in eerder eeuwen amok maken als militaire strategie werd gezien, moet in deze zin worden gelezen, dat in vroeger tijden de kennis van psychische aandoeningen onvoldoende was om het verschijnsel goed te kunnen duiden.
De vraag lijkt echter gerechtvaardigd, of ‘amok’ hiermee niet te nauw wordt gedefinieerd. Meerdere artsen gaven in het verleden aan, dat niet alles wat ‘amok’ lijkt ook werkelijk ‘amok’ is, en dat moet worden gewaakt voor een te eenvoudige interpretatie.
We lezen in het Bataviaasch Nieuwsblad (1895):
‘Dr. Fox, een Engels geneesheer in de Straits Settlements, zegt dat amok maken een verschijnsel is, alleen eigen aan het Maleise ras, en niet altijd, zoals dikwijls wordt beweerd, het gevolg van opium schuiven. De man die amok maakt, is een poosje vóór de uitbarsting gewoonlijk in zich zelf gekeerd en neerslachtig; hij beschouwt zich als door ieder verongelukt, zelfs door zijn bloedverwanten en beste vrienden. De moeilijkste zaak voor een geneesheer, die over een geval van amok geraadpleegd wordt, is om te beslissen of de amokmaker voor zijn doen en laten verantwoordelijk was of niet. (…) Ongetwijfeld is bij een zuiver geval van amok maken de lijder niet verantwoordelijk voor zijn daden, doch zo nu en dan komen gesimuleerde gevallen voor; deze zijn zeer moeilijk te onderscheiden en de geneesheer moet daartegen wel op zijn hoede wezen.’
In 1922 schreef dr. F.H. van Loon in Mededeelingen van den Burgerlijken Geneeskundigen Dienst in Nederlandsch-Indië, dat de gevallen die hem onder ogen waren gekomen, alle te maken hadden met de gevolgen van malaria, lues (sifyllis), longontsteking of vroegtijdige dementie. De infectie zorgde voor de verwardheid. Toch moest, aldus Van Loon, worden gewaakt voor te simpele conclusies:
‘Mogen wij nu de amok alleen aan de infectie toeschrijven? Natuurlijk niet; wij zouden dan in dezelfde fout vervallen, die vroeger in tegengestelden zin is gemaakt; zeer zeker zullen dikwijls endogene, vooral emotionele, factoren in het spel zijn, die samen met de infectie de verwardheidsuitingen veroorzaken en beïnvloeden. Niet elke ernstige malarialijder krijgt een verwardheid, ook niet, als er een combinatie met lues bestaat, en niet elke verwarde malaria-lijder wordt agressief! De beslommeringen thuis, of huwelijksmisère of allerlei andere onaangenaamheden zullen dus wel degelijk een zekeren invloed kunnen uitoefenen, maar de hoofdzaak, en verreweg de hoofdzaak, komt de infectie toe.’
Volgens het moderne classificatiesysteem van persoonlijkheidsstoornissen, DSM-IV, kan amok worden ingedeeld in twee categorieën: beramok en amok.
Beramok, de meest voorkomende van de twee, wordt geassocieerd met depressie en verdriet door verlies. Dat verlies kan van alles zijn: van het overlijden van een echtgenoot of geliefde, tot echtscheiding, verlies van een baan, geld, macht, etc.
Amok, de zeldzamere vorm, wordt verondersteld voort te vloeien uit woede, belediging, of een vendetta tegen een persoon, de maatschappij, of het object voor een breed scala van redenen. Amok is nauwer verbonden met een psychose, persoonlijkheidsstoornissen, bipolaire stoornis, en wanen.
Dit laat dus ruimte voor meerdere interpretaties. ‘Beramok’ lijkt tijdelijker van karakter, ‘amok’ kent een diepere psychische oorzaak. De verschillen lijken echter marginaal.
Is het verschijnsel hiermee voldoende geduid? Niet echt. Omdat amok werd gezien als cultuurgebonden, omdat het een psychische én fysieke oorzaak leek te hebben, en omdat sprake was van een combinatie van endogene en exogene factoren, was het moeilijk te duiden en werd het op meerdere manieren beschreven.
Verwarrend is ook de taalkundig gebruik. Omdat moord zonder voor omstanders duidelijke aanleiding abject en onbegrijpelijk was, werd het steeds onder de noemer ‘amok’ geschaard, terwijl daar misschien niet in alle gevallen ook daadwerkelijk sprake van was. Classificatie vereist de wil te begrijpen, en het afstand kunnen nemen van de gebeurtenis an sich. Alles ‘amok’ noemen was natuurlijk eenvoudig, en naar de wens van het publiek: een moordenaar is een moordenaar, punt uit.
Speciale door de politie gebruikte vork om amokplegers te vangen
Krantenarchieven
Kunnen we door nieuw historisch onderzoek naar de koloniale periode tot nieuwe inzichten komen? We hebben nu immers de gedigitaliseerde krantenarchieven tot onze beschikking, en kunnen zo kennis nemen van duizenden in de pers geregistreerde amokgevallen.
Waarschijnlijk niet. Een eerste bestudering leidt al snel tot de constatering dat veel van de meldingen niet ingaan op het motief van de moord. Doorgaans werd volstaan met de melding van het feit of de amokmaker was gearresteerd of gedood. Als de aanleiding al werd vermeld, gebeurde dat meestal uit tweede hand en zó summier dat we daar nu geen conclusies aan kunnen verbinden:
‘Van het Oude in ’t Nieuwe jaar werd een politiedienaar, op de weg tussen de blokhuizen no. 2 en 3 door enige onbekende amokschreeuwers aangegrepen en zodanig gewond dat hij aan de gevolgen op den 3e dezer is overleden. De hoofddader benevens het wapen waarmee den moord gepleegd is, bevinden zich in handen onzer politie.’
Sumatrasche Courant, 4 januari 1868
‘Soerabaja: Gisteren in de vooravond was kampong Kertopaten in rep en roer. ‘Amok!’ werd er van alle kanten geroepen, vermengd met het geschrei der kinderen, geschreeuw der ouders, en het toeslaan van deuren en vensters. Het bleek later niets anders te zijn dan dat een eigenaar van een rijtuigverhuurderij in die buurt met een zijner koetsiers een woordenwisseling had gehad die een handgemeen zou zijn geworden, ware het niet dat zijn vrouw, vrezende voor een kloppartij, ‘amok’ had geroepen.’
Soerabaijasch Handelsblad, 21 april 1885
‘De hoofd-djaksa van de landraad van Timor-Koepang is door een ontslagen dwangarbeider vermoord, in complot met de politieke balling Goesti Belom die op hetzelfde oogenblik amok maakte. Zeven personen werden daarbij gedood en veertien gewond.’
De Locomotief, 23 april 1887
‘Zaterdagavond omstreeks half tien weerklonk in Soerabaja het amoksignaal. Een inlander van Kalongan was de woning van de de heren Tielman in de Elleboogsteeg binnengelaten en had de huisjongen, dien hij verdacht van een een bijzonder intieme verhouding tot zijn vrouw, die als baboe in hetzelfde huisgezin diende, met een kris drie steken in den bovenarm en de borststreek gebracht. De moordenaar vluchtte huiswaarts, doch werd door de schout in huis gearresteerd. De politie zorgde verder voor de opname van den verwonde in het stadsverband.’
De Locomotief, 17 augustus 1898
‘Uit Batoemandie, een onderneming boven Bandjermasin, wordt bericht, dat daar bij gelegenheid van het vieren der Chineesche en Javaansche Nieuwjaarsdagen, amok gemaakt is door een Maleier, wiens jaloerschheid was opgewekt, omdat een opzichter van de onderneming, een zekere Peters, het wat druk aanlegde met een ronggeng (danseres – JP). De assistent van de onderneming, Van Rinsum, schoot den Maleier dood, nadat Peters verschillende krissteken had gekregen en Chinezen en oppassers verwond waren.’
De Locomotief, 8 maart 1899
‘Makasser: Twee inlanders van Paleko maakten nabij Takalar amok. Twee dienaren van de gewapende politie werden direct gedood, 3 werden zwaar gewond. De amok-makera werden neergeschoten. Later is nog een politie-man overleden aan de bekomen wonden. De oorzaak is, dat de inlanders weigerden om belasting te betalen en daarom moesten worden voorgebracht bij het bestuur.’
25 november 1922
‘Semarang: Een Boeginees maakte 4 April jl. amok bij zyn arrestatie wegens diefstal van een fiets. Hij stak met een mes 4 kampongbewoners neer. Eén van dezen is overleden. De amok-maker werd gearresteerd, en bekende.’
Nieuws van den Dag voor Nederlands-Indië, 6 maart 1933.
‘Een amokmakende Turk vermooordde gisterenmiddag in de politiepost Glodok den Europeeschen hoofdagent Mounier en twee Inlandse agenten, waarna hij zelf door agenten werd neergeslagen en aan de gevolgen overleed.’
Sumatra Post, 13 november 1930
Het is een enorme lijst van geweldsdelicten, waarbij in de meeste gevallen sprake lijkt te zijn geweest van ‘kleine’ aanleidingen van velerlei aard: arbeidsconflicten, liefde, jaloezie, wraak etc.. In veel gevallen lijken drank of drugs in het spel.
Opvallend is wel, dat amok alleen gemaakt werd door mannen, en soms in groepsverband. Dit laatste zou kunnen worden toegeschreven aan een verkeerd woordgebruik, maar dan nóg: het maakt de duiding van amok niet eenvoudiger.
Een verklaring
Een begrijpelijke verklaring voor het verschijnsel wordt gegeven door de Amerikaanse arts Manuel L. Saint Martin (1999). Volgens hem – en dus in weerspraak met het standpunt van Bartelsman en Eckhardt – wordt amok ten onrechte beschouwd als cultureel bepaald verschijnsel. Amok komt overal ter wereld voor, óók in de Westerse wereld. Het is slechts de vorm waarop het verschijnsel zich uit, die verschilt per cultuur. Amok komt nu minder voor dan vroeger, dankzij het feit dat de medische wetenschap meer oog heeft voor de psychische aandoeningen die daaraan ten grondslag liggen, en daardoor probleemgevallen eerder kunnen worden getraceerd en voorkomen.
Saint Martin´s uitleg klinkt plausibel. De moord op een Sumatraanse plantage-opzichter kan zo op de zelfde manier worden verklaard als die op willekeurige bezoekers in een winkelcentrum in Alphen aan de Rijn, of scholieren en docenten op Amerikaanse middelbare scholen. Slechts het moordwapen is gemoderniseerd: van de golok tot de riot gun.
x
Java Post 
Ngamuk, ngamuk, ngamuk; een vlaag van tijdelijke totale verstandsverbijstering. De volgende dag weet men er zich niets meer van te herinneren, of is men malu. Notoire bierdrinkers schijnen daarvan ook last van te hebben; de volgende dag weet men zich er niets meer van te herinneren.
Zou mij ook niets verbazen dat de amokmakers van te voren zich te lazarus hebben gedronken, of of bij collectieve amok een trance-dance hebben uitgevoerd.
Oppassen dus dat je niet het object van amok wordt, want de daders hebben al veel opgekropte woedegevoelens tegenover jou. Ja die aardige en lieve Javanen en (vreedzame) Balinezen 😉
p.s. even ter aanvulling c.q. ter correctie van wat ik reeds eerder schreef.
Dan heb je de uitdrukking mata gelap of verbasterd matteklap. (mata=oog; gelap=duister)Dit komt in gevallen voor wanneer woorden te kort schieten en iemand zijn vuisten laat spreken; tijdens een onenigheid, een verschil van mening of tijdens een hoogoplopende ruzie.
Overigens: amokmakers hebben van te voren al een bedoeling (een plan), dus ze zullen zich hun daad wel kunnen herinneren (in tegenstelling tot wat ik reeds eerder schreef).
Een en ander heeft te maken met de ontlading van langdurig opgekropte gevoelens van gekwetstheid en woede.
Bij mata gelap heb je te maken met een tijdelijke verstandsverbijstering. Het word je duister voor ogen.
In zijn artikel Researching Amok in Malaysia beschrijft Thomas Williamson hoe de betekenis van amok in de loop der tijd verschillend wordt uitgelegd. Zo werd het in de jaren 1950 en 1960 vooral gezien als uiting van politieke onrust, terwijl het in de jaren 1980 als een individueel probleem werd beschouwd. Het artikel verscheen in Anne Digby, Waltraud Ernst and Projit B. Muhkarji (eds), Crossing colonial Historiographies (Cambridge Scholars Publishing 2010).
Amokmakers worden – in Indonesie – vaak erop uit gestuurd om onrust en verdeeldheid te scheppen. Vaak zijn het ook personen die niet uit dezelfde streek komen.
Het onderscheid blijft moeilijk tussen tinka, mata gelap en amok. Tijdens de bersiap werd het maar al te vaak gebruikt als een soort dekmantel voor ophitserij om anderen tot actie te bewegen en zelf buiten schot te blijven. Ik herinner me nog levendig, hoe een djeroekverkoper op pasar baru van Bandoeng na het horen van de galmende kreet “Bersiap !” zijn kris uit zijn sarong te voorschijn haalde en woest met schuim op de lippen over zijn handel sprong en wegrende om het zijne bij te dragen aan een grote vechtpartij met Indische jongens een eindje verderop, waar hij niets van had kunnen weten. Toen even later de zaak kennelijk was opgelost, kwam hij terug sleretten en kon er verder worden onderhandeld over te leveren djeroeks, alsof er zojuist niets was voorgevallen.
Het is opvallend dat de indonesiers en/of ervaringsdeskundigen op dit blog in dit topic zich stil houden.
Ik vind het onderscheid tussen mata gelap en amok ook wel moeilijk te maken; zij het dat amok iets “met voorbedachten rade” in zicht heeft.
Neem bijvoorbeeld volkswoede waarbij door een enkele geestdriftige toespraak, kreet, of voorval zij (het volk) ten strijde trekt of de straat opgaat (om te demonstreren bijvoorbeeld). Onder dit volk zullen zich uiteraard der zaak ook personen bevinden die het slechts te doen is om te rellen en te plunderen. Dit zijn de amokmakers, de intriganten die voor het gemak worden vereenzelvigd met de rest van de meute.
Een voorbeeld dat ik me kan herinneren waren de onlusten op Lombok 2000, toen een verzameling van moslims bijeenkwam om steun te betuigen aan hun broeders op de Molukken en geld wilde inzamelen voor de slachtoffers van het geweld aldaar. Enkele sprekers gingen zich echter te buiten aan ophitsende uitspaken tegen christenen, over jihad e.d. Prompt raakten de gemoederen oververhit en het verzoek van de organisatoren tot kalmte werd genegeerd. Het gevolg was dat christenen en kerken het opeens moesten ontgelden en daarnaast de gehele middenstand, de Chinese bevolking en winkels geplunderd werden. Het arme eiland Lombok had daar jarenlang nog last van: de gehele middenstand geruineerd.
Er werd zelfs gesproken van provocateurs van elders die het gewone ophitsten, want dit volk dat weinig van politiek begrijpt laat zich daartoe makkelijk verleiden.
Mata gelap heeft iets van: “door het lint gaan”.
Maar zelfs in “mata gelap”, en “gelap mata” zit naar mijn gevoel ook een verschil
Mata gelap heeft iets in zich van het boze (duister) oog, waardoor iemand bezeten wordt en iemand die gelap mata is heeft zijn verstand even niet op een rij.
@Vos. Zo gebeurde het ook in de bersiap periode in Ambarawa. Door berichten uit Batavia; geen zelfbeschikkingsrecht, dus geen merdeka werd het niet meer oesir belanda =verdrijf de Hollanders, maar boenoeh belanda!= dood aan de Hollanders. Groepjes, die vooral in de schemering/avond op de lantaren palen sloegen en dan ‘siaaaap’! riepen En
langs de woningen van Indo families liepen, stopten en overlegden, hun scheldkanonnade’s brulden…..en doorliepen, omdat wij alle huis verlichting (lampoeh templéh=olielamp hebben gedoofd en trillend-doodstil bleven, alsof het huis verlaten was.
We hadden geluk.
@Hr. Mertens Waarschijnlijk hadden u en de uwen ook geluk omdat u blijk gaf van sympathie voor het Merdeka–streven van de indonesiers, of lag u goed bij de buren.
Zoals u het verhaal vertelt is het ook van toepassing op hetgeen bvb in Bali gebeurde, waar een soort collectieve amok plaatsvond en men op communistenjacht ging. Familieleden gaven elkaar aan, er vonden afrekeningen plaats en eveneens liepen groepen jongeren langs de huizen zodat de bewoners zich niet durfden te verroeren.
Weinig Balinezen durven over de gebeurtenissen te praten en het lijkt alsof zij deze uit hun geheugen hebben gegrift.
Een aantal onzalige figuren proberen nu van de bersiap genocide te maken en jacht op indo’s, maar hoe de gebeurtenissen op Bali en Java in 1965 te benoemen?
Een en ander had te maken met het opkomend nationalisme waarvan wij in Nederland ook last hebben. Men roept wat tegen Moslims (het land uit of iets dergelijks) maar gelukkig nog net niet “dood de moslims”. Neen die doodt men liever ergens anders. ISIS wordt tot staatsvijand nr. 1 verklaard maar onderwijl zit het gevaar in eigen land zelf: Het opkomend fascisme en de populariteit van rechtse nationalistische politieke partijen.
Neem mij niet kwalijk hoor, maar Europa wordt bedreigd door de Europeanen zelf.
p.s. U weet wat er van Indonesie is geworden na 1965? Het regime Suharto. Hoewel de naam Golkar iets anders doet vermoeden (PVDA of zo), was het gewoon rechtse staatsterreur waarvan wij het liefst Rusland van beschuldigen. Veel Indonesiers hebben daaraan nog steeds iets overgehouden – zwijgen, niet in het openbaar kritiek durven leveren, geen vragen stellen en hoe merkwaardig ook (na de recente presidentsverkiezing), het verlangen naar vroeger en naar een man van staal. Het lijken wel indo’s. Nou niet allemaal natuurlijk ;-).
Als de Ajaxsupporters kwaad zijn dat ze niet hebben gewonnen slaan ze alles kort en klein. Gelukkig hebben we politie die we dan ook inzetten. Dat is normaal. Tijdens de huwelijks/kroningsrellen in Amsterdam was het ook kantje boord. Leger ingezet als hulp van de politie. Gelukkig doen we dat zo in Nederland.
@Vos. Als jongen van 10 jr. had ik geen notie van het gebeurde. Net van vrede gehoord en kampbewoners liepen uitzinnig naar de passar om te ruilen/kopen etc. Zag Totokkers met kleren aan op schoenen, terwijl ik in een karong broekje met kolor rondliep, op blote voeten. Ik ruilde met hen mijn gestolen gedongdong vrucht tegen tapioka meel (die kregen ze van de Jap te eten) Voor mij, na die honger tijd, een papje maken met goela djawa, was een delicatesse. Ik had een Javaanse oma en mijn moeder en haar zusters kenden vele kampong genoten. Waarschijnlijk(?) is het door hen, dat ze ons huis ‘voorbijliepen’. Altijd is het mij bijgebleven, hoe die plotseling omslag, in nog geen maand tijd, oversloeg van blijdschap naar moord en doodslag. Kennissen hebben het ondervonden. Eerst later begreep ik de impact van merdeka voor hen. Voor mij is het duidelijk geworden wat het zelfbeschikkingsrecht=merdeka voor hen betekende, na al die jaren van overheersing. Vandaar dat onze Nederlandse geschiedenis dat Atlantisch Handvest niet vermeldde. Van Mook en overige functionarissen werd geïnstrueerd nimmer over zelfbeschikking te praten.(zie dr.L.de Jong dl.11) Het wordt de hoogste tijd dat de Indische gemeenschap zich realiseert wat daar werkelijk gebeurde en waarom/hoe die bersiap is ontstaan.
(vandaar misschien het grote zwijgen?) Het steeds maar gebezigde 7 Dec.1942 rede. waarin met geen woord over het zelfbeschikkingsrecht is gerept, was nietszeggend voor de Nationalisten. ‘Medeka 100%, tetap!’ werd de kreet.
RLMertens
24 september 2014 om 10:17 pm
Het ligt niet aan mij om weer en discussie te gaan over de oorzaak en/of de aanleiding. vam de bersiapperiode tot begin 1946 en het geweld daarna. Maar laten wij de zaken eens simpel bekijken en eea terugbrengen tot het onderwerp amok.:
De oorzaak was politiek. De radicalisering van (bepaalde) Nationalisten na de afwijzing van de petitie van Soetardjo. Wat daarna kwam, Japanse propaganda, machtsvacuum na het einde van de Tweede Wereldoorlog, was slechts een versterking van het “Merdeka tetap Merdeka” gevoel of wens.
De aanleiding kon van alles zijn varierend van het gevoel dat de Nederlanders niet aan de wens van tetap merdeka wilden toegeven, het moeten inleveren van wapens aan de Britten, een straatvechtpartijtje, de aanwezigheid van personen in militaire uniform, een scheldpartij of provocatie door de tegenpartij.
Feit is dat er een collectieve volkswoede, en amok ontstond, die niet te stuiten was zonder ingreep van politie of leger. Of het nou het Nederlandse leger was, het Britse of het Indonesische (of iets wat daarvoor doorging).
Die amok was een culminatie van opgekropte frustraties, varierend van het gevoel arm en onderdrukt te zijn of gewoon politiek.
Daarnaast moeten wij kijken naar de aard van de strijdende partijen en de motieven, deze kunnen zijn: jaloezie, afrekening, het gevoel dat wat niet volkseigen was te verwoesten, ophitsing, een islamitische staat te stichten, een communistische, plundering of het mata gelap zijn van personen (de zaken niet op een rij hebben). Er was een eensgezindheid gericht op 1 vijand, maar elke partij had een eigen agenda.
Okay dan.
@Vos. Bersiap is juist het onderwerp dat ‘amok’ heeft voortgebracht. Dat te willen bespreken, zonder aandacht te schenken aan de oorza-ak/en is mi.geschiedvervalsing. Het is de Nederlandse politiek geweest, die provocerend te werk is gegaan. Waarbij de vooroorlogse politiek ( al die petities) eveneens debet aan is. Vergeet niet dat de Indische maatschappij indertijd een raciale indeling kent, waarbij de inlander tot de laagste groep behoorde. Dat bracht zoveel haat bij die inlanders tegen over belanda’s, waarover men heden ten dage liever niet over praat. Ik heb de ’80 jr. bij mijn bezoeken aan Indonesië heel wat oudere generatie genoten gesproken. Indonesiërs die lezen en schrijven kunnen, wel te verstaan. Hun verhalen over ondervonden koloniaal discriminatie/leed met mijn vader besproken etc., die het ook beaamde. Lees het verhaal van de neef van Sharir, die met vakantie uit Holland in zijn geboorteland voor ‘vuile inlander, kan jij niet voor een Europeaan opzij stappen!’ werd uitgescholden toen hij op Molenvliet/Batavia jr.’30 bijna tegen een Hollander aanbotste. Lees het boek ‘Buiten het gareel’ van Soewarsih Djojopoespito met een voorwoord van Edu du Perron over de oprichting van Inlandse scholen. Zelfs bij Indo’s die vrijuit kunnen (willen)spreken was er sprake van haat tegen over de belanda. Niet voor niets is in de HM 7 december 1942 rede veel over het opheffen van discriminatie vermeld( echter te laat!)
(wijlen)Mijn vader zei altijd tegen mij: ‘jij boft dat je in Nederland bent opgeleid en hier in deze maatschappij werkzaam bent en niet in die Indische maatschappij’. Jij zal toen maar inlander zijn. Een Javaan die onrecht wordt aangedaan zal terug slaan. Dat daar gepeupel van ‘mee lift’ is een vast gegeven. De geest was toen uit de fles na al die jaren…. Daarom hebben mata gelap of amok (door het lint gaan) altijd hun oorzaken. Die diepere oorzaken weglaten is ‘die koloniale maatschappij goed praten’, oftewel het ‘witwassen van ons verleden’.
note; er waren ook belanda ‘s, die het beleid op de korrel namen; oa prof.Wertheim lees zijn biografie; vier wendingen in ons bestaan.
RLMertens zegt:
26 september 2014 om 3:02 pm
Hr Mertens, Het is een bekend gegeven dat je een persoon moet beoordelen op zijn daden en dat jij hem op zijn daden moet afrekenen. Maar nu doet zich een merkwaardig verschijnsel voor dat wanneer je iemand begrijpt waarom hij tot een daad komt men al gauw geneigd is te zeggen dat je zijn daad daarmee ook goedkeurt.
Twee voorbeelden:
1. iemand pleegt zelfmoord, maar hij kwam op zijn daad vanwege een ongelukkige jeugd, een tekort aan ouderliefde (ouders gescheiden) Talrijke gebroken relaties bij de laatste was de maat vol.
2. Iemand maakt amok. Blijkt weer hetzelfde tragisch verhaal. Twaalf ambachten dertien ongelukken.
Dan zeg ik: je had alles misschien kunnen voorkomen door in een vroeger stadium beter te letten op de signalen die zo’n iemand afgaf. Ik beweer nu zelfs dat welk probleem je hebt met iemand of met een gebeurtenis (ISIS, Oekraine) jij wellicht zelf een deel bent van dat probleem. Maar het is natuurlijk makkelijker en veiliger om een probleem waarvan jij zelf deel van bent te externaliseren
Voor meelifters en meelopers heb ik geen begrip.
@Vos. Natuurlijk moet een persoon op zijn daden worden afgerekend. En bij misstanden zeker niet worden goed gekeurd. Echter een overheids beleid, zoals indertijd provocerend, geeft reacties in een maatschappij en op daden van individuen! En dat was ook het doel geweest, om bij die uitgebroken reacties=bersiap=moord/doodslag ten koste van de ‘buitenkampers’ de Britten te verleiden de opstand neer te slaan. Dus voor Nederland( die inmiddels met troepen aanvoer bezig was) de ‘kastanjes uit het vuur te halen’,( zoals in Soerabaja) De Britten weigerden echter en vertrokken. Nederland dacht indertijd ook dat de wereld opinie op hun hand was. Praten met Indonesiërs hierover geeft steevast het antwoord; ja wat wil je? Na 3oo jaar en dan opeens die revolutie. De bersiap was gewoon het begin van de revolutie. En rampokkers, gepeupel etc. deed daar ook aan mee.
RLMertens zegt:
26 september 2014 om 6:02 pm
De bersiap was gewoon het begin van de revolutie. En rampokkers, gepeupel etc. deed daar ook aan mee.
———-We dwalen nu een beetje af.. maar dan komt de vraag wie waren er verantwoordelijk voor het MEDE-optreden van rampokkers en gepeupel?
Maar om tot de hamvraag terug te komen: wie was verantwoordelijk voor de bersiap en wie kunnen wij voor het gerecht dagen om geld los te peuteren maar vooral voor gerechtigheid?
Er zijn twee opvattingen:
1. De oude Indische garde die hiervoor de nieuwe staat Indonesie met Soekarno aan het hoofd verantwoordelijk wil stellen.
2. Degenen die hiervoor de Nederlandse politiek verantwoordelijk willen stellen.
Dan doemt bij mij toch weer het beeld van de Arabische lente en nu de strijd in Irak en Syrie tegen op.
U begrijpt dat ISIS bestaat uit een groep van wel heel radicale extremisten, die zeker bestreden moet worden. Laten wij daarover duidelijk zijn.
Maar wie verklaart mij hoe het komt dat deze groepering met wapens van Westerse (Amerikaanse) makelij strijdt?? Hoe kwam men daaraan?
Mijn slotconclusie na mijn betoog hier (en elders) is, dat de oude garde van de Indische maatschappij inclusief de Indo-beweging in Nederlands-Indie zelf ook een deel was van het Indonesia Merdeka “probleem” en de bersiap en het zelf ook veroorzaakte, door de jaren heen.
Gelet op de jarenlange Ïndonesia-bashing wilde men (vooral de indo-beweging) daarvan echter niet weten, maar wilde men vooral haar slachtofferschap benadrukken en cultiveren.
Slachtoffer van de omstandigheden die zij — ziende blind en horende doof — mede had gecreeerd.
Een fijne dag verder.
Ed Vos zegt:
28 september 2014 om 10:10 am
Wellicht ter aanvulling;
Je hoort wel eens leden van de oude Indische garde zeggen dat na de capitulatie van Japan de oorlog nog niet voorbij was. Uiteraard wordt door hun consorten/adepten niet de vraag gesteld over welke oorlog men het dan heeft?
De oorlog tegen het terrorisme? Die tegen de nieuwe staat Indonesie?
Ik heb de neiging om dit soort kreten te rangschikken onder ophitserij die tot amok kunnen leiden.
Persoonlijk vind ik, gelet op de tijdgeest, politionele acties beter. De Nederlanders dachten dat Indie nog steeds van hen was, en zo voelde het ook aan. Daar is niks mis mee.
Politionele acties, een interne aangelegenheid, in de lijn van de expedities en pacificaties uit de 19e eeuw. Aceh, Bali/Lombok, maar die behoorden voordien (nog) niet tot het Koninkrijk der Nederlanden..
Ed,
Dus de moorden , martelingen, mishandelingen , berovingen in de bersiap is de schuld van de indo-europeanen ? Al dat crimineel en nationalistisch tuig zijn daartoe gedwongen door indo’s
De schuld van mensen als Jan Somers dus ? Schuld van je ouders. En ook jouw schuld als je geboren was. Al dan niet erfschuld.
@Vos. Amok= door het lint gaan heeft/hebben zijn/hun oorzaken. Daar zijn we het mee eens. Echter de oorzaken?.
– de Republiek? Dus zij die de bezetter van hun vaderland bevechten?
– de Nederlandse staat? De bezetter, de aanstichter?
– het gepeupel/rampokkers, dat mee liftte?
Mijn antwoord/en; zie 24/9+ 26/9
Uw slot conclusie; de oude garde, de maatschappij; incl.Indo beweging= dus de Nederlandse(Indische) staat!
Zoals door mij aangehaald; Beleid heeft altijd zijn weerklank/reactie in/bij de (Indische) maatschappij!
@Hr. Mertens, het aloude gezegde — wellicht een dooddoener — zegt: wanneer er 2 vechten hebben er 2 schuld’ oid.
Maar hoe nu verder?.
Overigens, de vorige maand stond ik in Indonesie voor een huizenrij, halve ruines van Koloniale gebouwen. Hele mooie gebouwen. Inderdaad, ook in Indie werd iets groots verricht door de Nederlanders.
Dat feit kunnen we niet onder stoelen of banken steken.
“kijk daar staat nu de gehele Nederlands-indische cultuur; helemaal op instorten”, was mijn eerste gedachte. Maar ik wist ook dat men in Nederland op pasar malam en kumpulan lekker aan het swingen was op indo-rock en daarnaast ook smakelijk een lempertje wegwerkte.
Dat is de toekomst: pasar malam , lemper en indo-rock. Dat krijgen wij ervoor terug.
Bedankt voor uw aandacht, dit was mijn laatste bijdrage aan dit onderwerp. een fijne dag verder, de zon schijnt lekker.
De oude germanen hadden iets soortgelijks: de berserkers of berserks. Het blijft raadselachtig.
Het werkwoord is NGAMUK. Ik hoorde ’t ons Mama ooit zeggen; dia ngamuk, of iets in die trant.
Als het nyamuk was, dan zou het iets anders zijn. Grapje 😉
Maar het prikt ook! En je kunt er ook dood van gaan!
“Dia (me)Ngamuk “
Itu tog orang Indo ngomong petjôh, bukan BI.
Anekdote :
Peh , ik gistren ontmoet een vreemde Indo.
Deng hem te kennen, dus ik keek naar hem.
Eh difen seg , wat jij kijken naar mij.
En mlotot difen.
Ben weggegaan, voordat hij ngamuk.
Ek goud pan zulke gumor, zo loetjoe, ja? Dankjewel.
Vijf minuten later;
Ek nog steets ketawa, hahaha-hihihi. Eg lollig itu.
Volgens mij heeft heer SA met lof zijn inburgeringscursus voltooid. Met aantekening: tevens vloeiend in een vreemde taal. Een undercover native speaker?
Een van de leukste voorbeelden van ngamuk – beter marah – zie je op dit filmpje over een boze kyai nadat hij een bekeuring heeft gekregen
sorry: de film nog
Het wordt pas leuker wanneer u Indonesisch verstaat
Liever Amok dan Ebola.
De twee Nederlandse hulpverleners, die in Sierra Leone contact hebben gehad met patiënten die besmet bleken met ebola, zijn weer terug in Nederland. Ze zijn ter observatie opgenomen in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). De twee Nederlanders hebben op dit moment geen ziekteverschijnselen en zijn dus ook niet besmettelijk. Zij worden vooralsnog uit voorzorg voor een periode van 24-uur, in speciaal daarvoor ingerichte isolatiekamers in de gaten gehouden.
21 september 2014 | NIEUWSBERICHT
Dit weekend is een van de twee gerepatrieerde hulpverleners die eerder 24 uur ter observatie was opgenomen vanwege blootstelling aan patiënten die achteraf ebola bleken te hebben, opnieuw opgenomen in het LUMC. Na beoordeling door het artsenteam is duidelijk geworden dat de klachten en koorts op een andere diagnose, namelijk malaria berusten. Hiervoor is behandeling gestart. Met toestemming van betrokkene wordt dit naar buiten gebracht.
(Mijn Opa had in de oorlog ook ‘zogenaamd’ Malaria, maar na een second opinion bleek het een acute longontsteking, waaraan hij de volgende dag in het hospitaal bezweek, terwijl zijn pasgeboren kleinzoon en zijn dochter, diezelfde nacht ook gestorven waren.)
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/E/Ebola
Probeert onze regering haar bevolking weer een loer te draaien door de feiten te verdraaien? Ik vraag me af.
Weer een nieuwe complottheorie?
Het allerlaatste nieuws van vanmiddag.
Een persoon uit Roelofarendsveen is zaterdagnacht met spoed naar het Leids Universitair Medisch Centrum vervoerd, omdat deze persoon mogelijk besmet is met het Ebolavirus.
De Telegraaf schrijft dat de persoon onder politiebegeleiding naar het ziekenhuis is vervoerd en in een speciale isolatiekamer is geplaatst. De patiënt zal daar gedurende de hele behandeling blijven. Verpleegkundigen dragen speciale pakken.
Okay dan.
Ik was gisteren voor onderzoek in het LUMC. Daar hing in de wachtkamers een keurig briefje over patiënten met Ebola. Wordt goed voor gezorgd. Quarantaine! Een paar jaar geleden ben ik na ziekenhuisopname in het buitenland door de verzekering keurig naar Nederland gebracht: ambulance-rolstoel-vliegtuig-rolstoel-ambulance- ziekenhuis Delft. Daar in quarantaine (standaard voor mensen uit een buitenlands ziekenhuis), met mensen in witte pakken. Mijn Zeeuws meisje hoefde dat niet, Zeeuwse kracht! Besmet(?) door afscheid ging ze zonder wit pak dwars door het ziekenhuis naar de bushalte. Ook mijn medereizigers in het vliegtuig konden gewoon naar huis. Isterniet amok! Heeft ook niet in de krant gestaan.
Liever Amok, maar geen ebola en ook geen overval door drie vrouwen en een man: Indo’s en Belanda’s zijn gewaarschuwd, http://www.politie.nl/nieuws/2014/september/21/07-man-80-overvallen-in-woning-door-drie-vrouwen-en-een-man.html
ma 22 sep 2014, 13:48
Patiënt naar ziekenhuis vanwege beoordeling op ebola
van onze medische redactie
NIJMEGEN –
Een man uit Eindhoven is vanmiddag in het Raboudumc opgenomen op verdenking van ebola. De man, die recentelijk in Sierra Leone is geweest, heeft ziekteverschijnselen.
Naar schatting is dit het vijftiende (15de) geval waarbij in een Nederlands ziekenhuis iemand op verdenking van ebola wordt getest en onderzocht. Daarbij ging het telkens om mensen die in een risicogebied zijn geweest waar de ebola-epidemie heerst en die zich met symptomen meldden. Tot op heden waren de ebola-testen in de ziekenhuizen telkens vals alarm, meldt het RIVM.
Voorlopig vermijd ik alle ziekenhuizen. Voorkomen is beter dan sterven.
Ik ben vorige week nog twee keer in Leiden in het LUMC geweest. Even niet bij mij op bezoek komen! Wordt niet gedekt door mijn WA-verzekering! Heb je ook geen last van amok.
Ed Vos zegt:
24 september 2014 om 6:02 am
p.s. U weet wat er van Indonesie is geworden na 1965? Het regime Suharto. Hoewel de naam Golkar iets anders doet vermoeden (PVDA of zo), was het gewoon rechtse staatsterreur …
============================================================
Dat De OrLa (Orde Lama=Soekarno) vervangen werd door OrBa( Soeharto).
Dat de PKI hun masker laat vallen, gevolg de “jacht”op de communisten (eigenlijk meelopers).
Het is logisch dat een regering soms impoulaire maatregelen moet nemen, dat het leger ingezet wordt.
Dat doet Nederland ook , in Nederlands Nieuw Guinea en ik dacht de Antillen , ze sturen ook mariniers.
GOLKAR=Golongan Karya : Is van oorsprong een soort vakbond van ambtenaren, (bijna) alle ambtenaren zijn lid (geworden).
Later werd het een politieke partij.
Ik wil schadevergoeding aanvragen voor het feit dat wij, Indo’s, HONDEN werden genoemd door Indonesiërs. Wie zullenl hieraan mee willen werken?
Het is in Nederland al heel erg verschrikkelijk moeilijk om een claim toegewezen te krijgen voor uitschelden. En in Indonesië? Ik denk dat de advocaat/procureur hier het meest aan verdient, vooropgesteld dat hij/zij eraan begint. En andjing NICA lijkt mij al verjaard.
Het boek Andjing NICA geeft aan dat de zaak niet voorbij is, want waarom zouden de kosten ervan uitverkocht en nog zo hoog zijn? http://www.vanstockum.nl/boeken/indie-en-indonesie/geschiedenis-naoorlogse/nl/het-andjing-nica-bataljon-%2528knil%2529-in-nederlands-indi%25C3%2583%25C2%25AB-%25281945-1950%2529-sa-lapre-9789094009229/
€45,00 (onder voorbehoud)
Interessant document met namenlijst van soldaten, waaronder die van wijlen de heer S.A. Lapré. Vergeefs zocht ik naar de namen van mij bloedverwanten.
file:///C:/Users/gebruiker/Downloads/bibliografie-indie%20(1).pdf
[PDF]Bibliografie Indië – Ministerie van Defensie
http://www.defensie.nl/binaries/defensie/documenten/…/bibliografie-indie.pdf
28 nov. 2011 – 1e Regiment Infanterie …… Infanterie V, dat de geuzennaam ‘Andjing-Nica’ voerde. …… uitgegeven door de Herdenkingscommissie 1e Bat.
Copy and PDF download
Het is geen slecht idee om alle onbetaalde rekeningen/schulden te vereffenen
Als ik maar niet persoonlijk aangesproken wordt .
In Indonesie — kijk maar op Bali — heeft een anjing slechts 1 functie, dat moge bekend zijn: het erf bewaken. Voor het overige telt het leven van een anjing niet. Een schop onder de kont kan hij krijgen of een slag met een knuppel of een lading stenen op zijn hoofd.
Volgens de Indonesiers waren de indo’s — althans de indo-beweging — de bewakers van het Nederlands erfgoed in Indonesie. Anders vertaald: volgens de Indonesiers was de indo-beweging het smeermiddel (de olie) waarop de koloniale machinerie der Hollanders draaide.
p.s. je kunt een scheldwoord ook als geuzennaam willen dragen; zelfs tot last van degenen die daarvan niet gediend zijn. Er waren eens tijden dat je een klap op je kanus kreeg wanneer je iemand indo noemde.
Maar ik heb uit dit forum begrepen dat we eigenlijk niet eens weten wanneer je indo bent. Hoef je gelukkig geen amok te maken.
Pak Jan; om even terug te komen op dat anjing = waakhond in de betekenis van ANJING NICA. Het is al heel erg wanneer iemand je anjing noemt; nog grover is het woord asu; dit is al een reden voor mata gelap.
Pak Jan zoals u weet is de juridische onderverdeling Europeanen, Vreemde Oosterlingen, Inlanders (oid) erg praktisch (voor de Nederlanders). De Japanners keerden de zaken volledig om, die verdeelden het volk in Japanners, Aziaten (Inlanders), de blanken.
Wat indo’s betreft wisten zij het niet zo zeker, die rekende men maar gemakshalve tot de Aziaten. Ik begrijp wel dat er velen zijn die het woord indo gewoon gebruiken als geuzennaam, als grapje misschien, daar is niets mis. Maar wanneer je eea serieus gaat nemen en de indo beschouwt als een nieuw soort apart ras, dan ben je even racistisch bezig als de Japanners . Er is maar 1 menselijk ras met verschillende uiterlijke kenmerken.
“de juridische onderverdeling Europeanen, Vreemde Oosterlingen, Inlanders” En heel praktisch voor de Inlanders (inderdaad, met hoofdletter!). Dat waren meteen geen buitenlanders. Ze hadden meteen recht op eigen (adat)recht (ook van belang voor eigen recht Vreemde Oosterlingen). Bij de soevereiniteitsoverdracht was geen ingewikkelde procedure nodig richting Indonesiër. Het was overigens geen algemene onderverdeling. Het was alleen bedoeld krachtens I.S.1925 artikel 163, “Wanneer bepalingen van deze wet (…) onderscheiden tussen (…). Alleen dan!
‘die gluiperige koloniale blanda’s’ Ook dat nog!
http://magdapattiiha.com/2013/03/07/istori-koffer-door-catharina-luhulima/
Het werd nog gluiperiger toen 12.500 Molukse ex-KNIL-militairen met hun gezinnen in Nederland aankwamen.
Terzijde
Mijn vader kreeg na zijn afzwaaien als demobilisatie-bonus
1. een uitkering van 200 gulden
2. een PREMIE van 34×15=510 euro
totaal dus 710 gulden
premiebetaling: 8 december 1941-8 maart 1948 o.a. krijgsgevangene in Tjimahi)
15 augustus 1945 bevrijd te Tamuan (Siam)
16 maart 1948 – gedemobiliseerd te Denpasar
sorry: 8 december 1941 – 8 maart 1942 (in dienst bij 1e Dep. Bat te Bandung en krijgsgevange te Tjimahi)
Andjing NICA , is op dit moment nog te verkrijgen via Marktplaats, 2de hands .
Van af Euro 8 t/m 25 Euro
http://www.marktplaats.nl/z.html?query=andjing+nica&categoryId=2119&postcode=1034PS&distance=0
Heb toevallig 1tje op mijn boekenplank.
Gek, een fotograaf met de naam Graham macIndoe. Hij is helaas wel heroïneverslaafd. Geen echte Indo dus.
http://www.grahammacindoe.com/Portraits/3/