‘Wat moet dezen mensch toch bezield hebben?’, vroeg de aanklager zich af bij het proces tegen de collaborateur Ch.J. die terechtstond voor zijn pro-Japanse activiteiten tijdens de Japanse bezetting. Hoeveel collaborateurs werden eigenlijk berecht?

Charles Jaspers (links) tijdens zijn rechtszaak. In het midden de auditeur-militair Brugmans, rechts de president van de Temporaire Krijgsraad. [Het Dagblad, 7-11-46]

Door Bert Immerzeel

Het had zo mooi kunnen zijn: meer dan 400 duizend persoonsdossiers over de oorlogsperiode in de openbaarheid. Het Nationaal Archief beloofde eindelijk een einde te maken aan de grote onduidelijkheid over de collaboratie met de Duitse bezetter. Jarenlang was gewerkt aan de voorbereidingen om ieder dossier van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging online te krijgen op een speciale nieuwe website. Iedere Nederlander die interesse had in deze materie zou nu de gedragingen van zijn eigen familieleden – en die van anderen – vanuit zijn eigen werkplek kunnen bestuderen.

De verwachtingen waren zó hoog gespannen dat het wel fout móest gaan. Een maand voor de publicatie liet de Autoriteit Persoonsgegevens weten dat de privacy teveel in het geding was. De stukken waren niet geschoond, en er zou informatie in kunnen staan die nog levende belanghebbenden (kinderen van) zou kunnen schaden. Het Nationaal Archief zag zich genoodzaakt het project te kortwieken: de namenlijst kwam wel online, maar de bijbehorende dossiers konden alleen worden ingezien op het archief zélf, in Den Haag. De eerste gebruikers van die mogelijkheid wezen er meteen al op dat de lijst de verkeerde indruk wekt. Het betreft niet 400 duizend collaborateurs, maar 400 duizend personen waar ooit navraag naar was gedaan. En da’s natuurlijk heel wat anders.

Inmiddels is over deze zaak in de media de rust weer terug gekeerd, iets wat van de werkzaamheden op het archief niet gezegd kan worden. Nog steeds wordt daar hard gewerkt aan een openbaarmaking van alle stukken. Wat het oplevert? We weten het pas als het zover is.

Gaat dit project nu ook over Indië? Nee, dat gaat het niet. Het archief van het CABR heeft echt alleen betrekking op collaboratie met de Duitsers, en dus op Europa.

Bestaat er ook een soortgelijk archief van collaborateurs met de Japanners? Ja en nee. Er werd in Indië nooit een speciale dienst opgericht ter vervolging van pro-Japans gedrag van Nederlandse burgers of onderdanen. Wel werd in na-oorlogse jaren informatie verzameld van alles en iedereen die de indruk wekte het Nederlands belang te willen dwarsbomen, informatie die uiteindelijk in de jaren ’50 werden samengevoegd en hun eigen leven gingen leiden onder beheer van de toenmalige BVD.

Kwamen in Indië ooit collaborateurs voor het gerecht? Ja, maar slechts een beperkt aantal. Ter vervolging van de nog in 1946 in Indië verblijvende Japanners werden Temporaire Krijgsraden in het leven geroepen. De militaire autoriteiten namen duizenden getuigenverklaringen af voor de rechtsgang, waarbij sommige verklaringen niet alleen naar de Japanners wezen, maar ook naar Indo-Europeanen en enkele Chinezen, die daarop ieder onafhankelijk van hun opdrachtgevers zelf terecht zouden staan. Hoe velen dat waren, we weten het niet. De meeste verslaggeving die we hebben is afkomstig van de belangrijkste Temporaire Krijgsraad, die in Batavia. De president van deze rechtbank, mr L.F. de Groot, publiceerde in 1990 een studie, waarin, wat de vonnissen betreft, slechts aandacht voor de Japanners. In een overzicht van de voorgekomen personen lezen we echter, afgaande op de namen, dat in Batavia tussen de 35 en 40 Indo-Europeanen zijn berecht voor hun (vermeende) collaboratie. De meesten kregen een gevangenisstraf opgelegd van gemiddeld zo’n vijf jaar. De langst gestraften kregen tussen de 10 en 20 jaar.  De enige die de doodstraf kreeg uitgesproken was de 45-jarige politieman Charles Jaspers, beschuldigd van het aanbrengen van verzetsdeelnemers, mishandelingen en oplichting. Op 25 maart 1947 werd hij geëxecuteerd.

Komt er later nog een ‘Indische’ versie van het CABR-archief op de website van het Nationaal Archief? Voor zover bekend niet. Maar mocht iemand geïnteresseerd zijn in de andere collaboratie-gevallen, dat is het aan te raden gebruik te maken van het krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek. Met enig geluk is daar nog iets te vinden.