De beeldvorming van Nederland-Indië in het moederland werd niet alleen beinvloed door de krantenberichten en boeken die men las, maar ook door persoonlijke verhalen en naar het thuisfront gestuurde brieven. Zelfs het uiterlijk en gedrag van degenen die korte of langere tijd in Indië hadden gewoond, speelde een rol. De klassieke Indischman had een vaal-gele huidskleur en slechte manieren. De “Indische correspondent “ van het Algemeen Handelsblad vond het tijd om uitleg te geven aan recente veranderingen. Op 26 maart 1931 wijdde hij er het volgende artikel aan, onder de titel “Waarom wij er goed uitzien”:

Societeitsleven

´De titel van dit artikel lijkt een reclame voor een van die wonderen van de moderne techniek die u het eeuwige leven beloven. Voor zover er echter in deze woorden een aanbeveling verborgen ligt, is het echter niet voor een levenselixer, maar… voor het leven in Indië! Eén van de meest opvallende reacties die ik tijdens mijn verlof in het moederland krijg, is dat men vindt: „dat ik er zo goed uitzie”, en niet als een slachtoffer van de tropen! Ik zie er blijkbaar nog net zo uit als alle andere Nederlanders, en niet als de klassieke „Indischman”, wiens lichaam zijn slechte toestand verraadt door een vaal-gele kleur en wiens geestelijke aftakeling zich demonstreert in luid gerucht en slechte manieren.

De gedachte, dat men door naar Indië te gaan zichzelf per se het leven verkort, is blijkbaar zó diep ingeworteld, dat men haar pas in volle omvang realiseert wanneer men hier in het moederland met enige verbazing wordt begroet, „omdat het je niet aan te zien” is. Het is gelukkig meer komisch dan pijnlijk te vernemen, dat men u, na tien jaar onafgebroken verblijf in de warme kuststreken van Java, verwacht terug te zien als een menselijk wrak.   

De drank

De lust om in de tropen een carrière te zoeken is helaas in Nederland nog altijd buitengewoon gering. Een deel van de kandidaten is al bij voorbaat zo vast overtuigd dat ze niet tegen het klimaat of „tegen de warmte” kan, dat ze Indische plannen vlot laat varen zonder daarvoor de minste reden te hebben. Misschien kan dit artikel de zwartkijker een hart onder de riem steken. Natuurlijk moet niemand naar Indië gaan, die niet door een medicus in staat is bevonden in tropisch klimaat te vertoeven. Maar wanneer het geneeskundig onderzoek geen bezwaren aan het licht brengt, is er dan ook geen enkele reden om te vrezen dat zulk een verblijf de kandidaat-koloniale Nederlander in zijn gezondheid zal schaden. Voor een deel is dit een gevolg van verbetering in de hygiënische en medische voorziening in de archipel, maar voor een niet geringer deel van veranderingen, die zich op ander gebied hebben voltrokken.

Natuurlijk is dé toestand op hygiënisch en medisch gebied in de steden beter dan op het platteland, in het algemeen gesproken. Wie uit Nederland wordt uitgezonden voor een onderneming zal echter ook buiten die grote centra niet te klagen hebben over hetgeen Indië hem in dat opzicht te bieden heeft. Een waterleiding bijvoorbeeld, zal hij niet alleen in de havensteden aantreffen, maar meestal ook wel op de kebon waar hij neerstrijkt. De medische zorg is op ondernemingen in de regel uitstekend. In de grote havenplaatsen op Java doet zij niet onder voor hetgeen Nederland in dat opzicht biedt. Maar misschien is van nog groter belang de verandering in de structuur van de Europese kolonie in dit uitgestrekt gebied. Om het samen te vatten: men is in Indië tegenwoordig minder bang voor de zon dan voor overmatig alcohol-gebruik.

Sportbeoefening

Mannen op tennisbaan, Sumatra

Openlucht-sport, vroeger betrekkelijk zeldzaam, breidt zich de laatste jaren enorme uit. In de grote steden zijn openbare zwemgelegenheden, waar menig zusje in Holland een puntje aan kan zuigen. Tennis en golfclubs tellen aanhangers bij dozijnen. Ze zijn percentsgewijs ongetwijfeld talrijker dan in Nederland. Batavia, met een bevolking van meer dan een half miljoen, telt niet meer dan 30.000 Europeanen. Onder dat cijfer vallen dan bovendien een groot aantal niet in Nederland geboren Nederlanders. Geen enkele gemeente in Nederland van die grootte biedt zóveel sportmogelijkheden. Natuurlijk kan men er niet schaatsenrijden, maar voor het overige geloof ik niet, dat enige tak van openluchtsport in Indië niet wordt beoefend, of niet zou kunnen worden beoefend. Zelfs wandelt men er tegenwoordig! En niet alleen in de bergen, die daarvoor natuurlijk een ideale gelegenheid bieden.

Die sportbeoefening ontwikkelt zich met grote snelheid. Toen ik tien jaar geleden op Java kwam was er in geen der grote steden een behoorlijke zwemgelegenheid. Nu vindt men ze alom: te Soerabaia zelfs twee uitstekende inrichtingen. Zeilen doet men voorshands voornamelijk nog te Batavia en bijvoorbeeld te Makassar, maar te Soerabaja wordt veel geroeid. De voetbalsport is algemeen verspreid, maar vindt hoofdzakelijk belangstelling bij de Indo-Europeanen en de inheemse jongelui. Cricket vindt veel aanhang in West-Java, maar wordt toch ook te Semarang en Soerabaja gespeeld. Tennis vindt een enorme verbreiding: behalve de ontelbare harde banen die door de hele stad verspreid zijn, treft men te Batavia in de Sportclub maar liefst 32 grasbanen. De Sportclub houdt zich ook bezig met cricket en hockey. Voor beide zijn de beoefenaars talrijk en de belangstelling wordt geprikkeld door het bestaan van jaarlijkse competities, waarvan men natuurlijk in de Nederlandse bladen zelden of nooit leest, maar die nochtans een zeer wezenlijk deel uitmaken van het leven in tropisch Nederland.
De bergsport, die nog in de kinderschoenen staat, heeft nu haar eigen organisatie, en daarmee getoond hoe lang het al geleden is dat iemand die voor zijn genoegen tegen een berg opklauterde, door omstanders voor idioot werd aangezien.

Sociale revolutie

Om kort te gaan: er is leven in de brouwerij, en de gevolgen daarvan zijn zegenrijker dan men ze hier in ons goede land kan schatten. Ook Indië heeft, hoe zonderling het moge klinken, de tijd gehad dat men in duffe binnenhuizen de dag van morgen afwachtte. Natuurlijk moet men dit niet al te letterlijk nemen. Maar zeker is er een periode geweest – en die ligt nog niet zo ver achter ons! – dat het grootste deel van de spes patriae liever in de soos achter de borrel zat, dan in Gods vrije natuur de vooral in Indië zo dringend nodige beweging le nemen. Dat was ongezond, meende men. Misschien ligt het wel in onze volksaard snel iets ongezond te vinden. Verhaalt niet de historicus De Haan, dat nog in het begin der 18e eeuw bijna rebellie ontstond onder het garnizoen van de post Noordwijk omdat de troep gelast werd minstens eens per week te baden? En is er bijna een eeuw geleden niet een soort revolutie uitgebroken toen nieuwlichters begonnen witte linnen pakken aan te trekken, op voorbeeld van de praktische Engelschen, en daardoor de verontwaardiging opwekten van onze brave vaderlanders, die zich zelfs in de tropen geen fatsoen konden indenken zonder kleding van zwart laken? Wij zijn van nature altijd al beetje conservatief. Maar de tijd, dat de tradities van ons gezelschapsleven voornamelijk in de sociëteiten gehandhaafd werden, zijn voorbij. Al ’t jonge volk, dat nu uit Nederland naar de tropen komt, is aan een of anderen vorm van lichaamsbeweging gewend. Het heeft in betrekkelijk korte tijd op zijn beurt een even grote sociale revolutie veroorzaakt als 30, 40 jaar geleden de sport in Nederland deed. En óf dit van belang is geweest voor de gezondheidstoestand van de Europeaan in de tropen!

De auto

Het genot van de auto

Afgezien van de sport is er trouwens nóg een belangrijke factor: ook de toenemende onderwijsgelegenheid heeft in Indië de belangstelling voor tal van zaken doen toenemen. De genegenheid tot goede literatuur is er niet minder dan in Nederland, en zelfs de man die op een afgelegen onderneming zit kan zich redelijk wel op de hoogte houden van de dingen die hem interesseren. In de grote steden komt daar dan nog de vlucht bij, die de organisatie van toneel en muziek heeft genomen en die onder leiding van de Indische Kunstkringen nooit gedroomde mogelijkheden verwezenlijkt. Goede concerten zijn dankzij de auto ook bereikbaar voor hen, die niet het (twijfelachtige) voordeel bezitten, in de grote stad te wonen.
Diezelfde auto veroorlooft ook een mate van contact met allerlei mensen en omstandigheden, die vroeger ver buiten het bereik van de ondernemingsemploye lagen. En ook dit heeft weer indirecte gevolgen voor het „gezonde” leven in Nederlandsch-Indië: de sociëteit is niet meer de enig mogelijke ontspanningsmogelijkheid.
Ik weet wel, dat de auto Indië niet alleen goed doet. Zij heeft in vele opzichten het rechtstreeks contact tussen bestuur en bevolking doen verslappen, zij heeft onze bruine broeders op een explosieve wijze in aanraking gebracht met Westerse toestanden en verhoudingen waarvan de gewone desa-man vroeger niet droomde, maar men mag haar toch zeker ook ten goede rekenen dat zij Indië voor de Westerling oneindig meer bewoonbaar heeft gemaakt. En dat zij dus een van de oorzaken is, dat tegenwoordig na een tropencarrière menigeen gezond van lijf en leden in het moederland terugkeert, bereid en in staat om daar nog aan de slag te gaan.´

x