Volgens de Algemene Rekenkamer laat het Ministerie van VWS al meer dan tien jaar steken vallen in het beheer van de 2,3 miljard euro aan subsidies. Zo worden wettelijke termijnen onvoldoende gehandhaafd, zijn dossiers vaak onvolledig, worden er fouten gemaakt bij voorschotten en worden subsidiebesluiten onvoldoende onderbouwd. Minister Edith Schippers (VVD) moet voor 1 oktober laten zien hoe de problemen worden opgelost.

Amsterdam, 16 september 2010: De Prins van Oranje krijgt in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam de catalogus 'Erfgoed van de oorlog´ uit handen van minister Ab Klink (VWS). © ANP

Da´s heel veel geld, 2,3 miljard. Het rapport van de Rekenkamer geeft ons helaas geen inzicht in de opbouw van dat bedrag.[i] We weten dan ook niet of het in september 2010 afgeronde subsidieprogramma ´Erfgoed van de Oorlog´ dezelfde gebreken vertoont als de overige afgegeven subsidies. Gelet op de omvang van de Rekenkamerbezwaren mogen we echter aannemen van wel. De conclusies van Rekenkamer geven ons dan ook aanleiding eens terug te kijken naar de in het kader van dit programma gesteunde initiatieven met betrekking tot de oorlogsgeschiedenis van Nederlands-Indië.   

Weinig informatie

Om te beginnen moeten we meteen vaststellen dat de verantwoording van de Erfgoedsubsidies onvolkomen is. Op de website van de Rijksoverheid vinden we slechts een algemene uitleg van het programma, het hiermee gemoeide bedrag van 23 miljoen (in een periode van drie jaar) en een vermelding van enkele van de 221 projecten. Er wordt geen overzichtslijst geboden, noch enige uitleg over de hoogte van de bedragen per project. Jammer is het dan ook, dat we voor meer informatie eerst op zoek moeten naar de papieren eindpresentatie van het ministerie, vastgelegd in het boek ´Erfgoed van de Oorlog – De oogst van het programma´. Alhoewel in dit boek een ruime uitleg wordt gegeven van de uitgangspunten van het programma en alle projecten in het kort worden beschreven, wordt ook hier niets gemeld over de bedragen. Misschien is daar wel iets voor te zeggen, want het gaat natuurlijk vooral om de som van alle projecten tesamen, maar het laat ons wel erg in het ongewisse over het nut en de waarde van de verschillende programma-onderdelen.

Doelstellingen en projecten

Welke waren de doelstellingen van het Erfgoed-programma? Samengevat: behoud, toegankelijkheid en publieksgerichte toepassingen. Verder moest onder meer sprake zijn van een zekere toegevoegde waarde (het moest nieuw zijn), van proportionaliteit (de kosten van het project moesten opwegen tegen de historische waarde van het materiaal) en de resultaten van het project moesten duurzaam zijn.

Welke projecten werden zoal gefinancierd? Als we ons beperken tot Nederlands-Indië, dan zien we dat een 25-tal projecten subsidie kreeg:

NIOD                                                        Indische collectie (archief)
NIOD                                                        Archief Tokio Tribunaal (archief)
Nationaal Archief                                    Jap. Interneringskaarten (archief)
Nationaal Archief                                    Ontsluiting archieven Pelita (archief)
KITLV                                                      Interviews BB-ambtenaren (archief)
KITLV                                                      Oral History Project (archief)
MuseumMaluku                                     Ontsluiting archieven (archief)
Stichting Sakura                                     Ontsluiting archieven (archief)
Philippus Corts Stichting                       Ontsluiting archieven kerk (archief, site)
Cogis                                                         Indische dvd-database (archief, site)  
KITLV                                                      Luchtfoto´s (archief, site)
Museon                                                    Tekeningen en objecten (archief, site)
Stichting Papuaerfgoed                         Ontsluiting archieven (archief, site)
Vestingmuseum Naarden                     De oorlog om de olie van Tarakan (site)
Hellwig Productions                               Tuan Papa (multiproject)
Holland Harbour                                    Het jaar 2602 (multiproject)
Stichting Filmproject                             De onverzoenlijken (multiproject)
Stichting Papuaerfgoed                         Interviews (website)
Herinneringscentrum Bronbeek          Webportaal Indië in de oorlog (site)
NIOD                                                        Indische kamparchieven (site)
Dammas Films                                        Verzet in Indië (film)
Stichting De Stobbe                                Water van Goud (film, site)
Stichting Het Kader                                Troostmeisjes (multiproject)
Open Kaart Uitgeverij                            Op zoek naar een Indisch verleden (boek, site)

Archiefprojecten

Duidelijk is dat het meeste geld is opgegaan aan de digitalisering van bestaande archieven, waarbij de desbetreffende organisaties vaak vooraf beloofden dat een en ander ook op hun eigen websites voor het publiek toegankelijk zou worden gemaakt. Aan dat laatste is maar beperkt uitvoering gegeven. Enkele voorbeelden:

–  Het Nationaal Archief beloofde een reeks Japanse interneringskaarten te digitaliseren en deze op zijn website raadpleegbaar te maken voor geïnteresseerden. Bij het schrijven van dit artikel konden de kaarten niet worden gevonden.[ii] (99)[iii]

–  Van het kenniscentrum Cogis kan hetzelfde worden gezegd. De Indische dvd-database werd met subsidie gedeeltelijk online gezet, althans, dat werd beloofd. De collectie was al gedigitaliseerd, maar, zo lezen we, nu is het ook mogelijk fragmenten te bekijken via de website. Met heel veel moeite kunnen enkele verwijzingen worden gevonden. Echter, helaas, de fragmenten openen niet. (159)[iv] 

–  Het KITLV digitaliseerde luchtfoto´s van de Marine Luchtvaart Dienst. De plaats waar ze op het web kunnen worden gevonden is echter nauwelijks vindbaar: een onmogelijk webadres en een niet direct duidelijke zoekbalk. Hebben we eindelijk de foto´s gevonden, dan zien we dat ze op hun kant zijn geplaatst. (83)[v]

´De pagina bestaat niet´

Naast de specifieke archiefprojecten werden projecten ingediend met een duidelijker publieksfunctie: websites en films. Ook hier is het niet zo moeilijk kritieke punten te ontdekken:

–  Het Vestingmuseum Naarden maakte een prachtige website over de oorlog op het eiland Tarakan. Zó mooi dat duidelijk is dat al die research en design niet goedkoop zijn geweest. Echter, uit niets blijkt dat de informatie ook op een andere manier dan op deze site is vastgelegd. Het risico van verlies (voortkomend uit niet- of slecht beheer) is daarom wel erg groot. Verder komen hier vragen op met betrekking tot proportionaliteit. (64)[vi]

–  Tenslotte, de site die misschien wel het pronkstuk van dit deel van het programma had moeten worden, ´Indië in oorlog´, kent nogal wat gebreken. De inhoudelijke informatie is zeer summier; de site beperkt zich vooral tot het functioneren als doorgeefluik van de verschillende archieven. Echter, ook voor díe functie staat of valt het nut van de site met het beheer. Uit enkele steekproeven blijkt dat veel verwijzingen nu al niet meer up-to-date zijn: ´De pagina die werd opgevraagd bestaat niet´.(54) [vii]

Kritiekpunten

Aan de hier genoemde projecten werden enkele miljoenen subisidie gegeven. De Rekenkamer constateert nu dat bij het Ministerie van VWS onder meer sprake is van ´het ontbreken van een financiële en inhoudelijke onderbouwing van subsidietoekenningen, hetgeen tot risico’s leidt voor de doelmatigheid van verstrekte subsidies. De effectiviteit van subsidies is moeilijk is vast te stellen bij het ontbreken van controleerbare onderbouwingen´.

We moeten voorzichtig zijn met onze conclusies. Het Erfgoed-programma heeft bestaande archieven behouden voor het nageslacht en een schat aan nieuw materiaal opgebracht. Verder heeft het een enorme impuls gegeven aan de maatschappelijke belangstellling voor de Tweede Wereldoorlog. Uit de hier gegeven voorbeelden blijkt echter dat het moeilijk is om risicoloos te subsidieren. Een beperkte check op het Erfgoed-programma leert ons al dat beloften van subsidie-ontvangers ook na afloop van het programma moeten worden gecontroleerd, en dat – zonder extra inzet – de reikweidte van moderne media als het internet niet moet worden overschat.

x

[i]     AlgemeneRekenkamer, ´Staat van de Rijksverantwoording 2010´
[ii]    Het Nationaal Archief heeft een nieuwe website gelanceerd: www.gahetna.nl. Het lijkt er erg op dat deze nog te maken heeft met kinderziekten. Misschien komen de kaarten er nog op? Of is het vergeten?  
[iii]  De nummers hier verwijzen naar het desbetreffende paginanummer in ´Erfgoed van de oorlog.  De oogst van het programma´, Ministerie van VWS, 2010.
[iv]   http://www.cogis.nl/Multimedia/DVD_Databank.aspx?pgeId=411
[v]    http://kitlv.pictura-dp.nl/
[vi]   http://www.tarakan.nl
[vii]  http://www.indieinoorlog.nl